klszesz317

1232 MOSZYŃSKI: KULTURA ludowa słowian

udało, uważam mollową skalę pojemności zmniejszonej kwinty ahc'd'es', pojawiającej się w melodii (jak wyżej). Jest to typ tak rzadki, że i poza ukraińską muzyką znalazłem tylko jeden dla niego przykład: E. Kuhać, Jużnosloyjenske narodne popieyke nr 956“^{1 2}.

Oj, I—ya-nek, moj bo-rek ze — le-ni, oj! Oj, I — va*nek,

moj bo — rek ze— Ie — ni.

Jak widzimy, ten tak rzadki typ powtórzył się obecnie w drugim przykładzie poludniowo-słowiańskim, pochodzącym również z zachodnich Bałkanów; co więcej przytoczona przez Śirolę kolęda jest nie tylko z punktu widzenia tyle wyjątkowej skali, lecz również (jak podniósł, przysyłając mi ją, prof. Kołessa) i przez wzgląd na ogólny charakter melodii wcale bliska podolskiej „wiesniance". Dodajmy, że kolędy śpiewano niegdyś, jak i dziś, z początkiem roku kalendarzowego, ale ten rok zbiegał się na wschodzie Europy z gospodarczym, a jego początek z początkiem wiosny (marzec st. st., ob. też § 126); innymi słowy między obrzędowymi dorocznymi pieśniami wiosennymi i kolędami istnieje od dawna ścisła łączność. Tekst pieśni bałkańskiej ze wsi Źakanje (zwłaszcza zaś jego pierwsze wiersze) znajduje również dokładne odpowiedniki u przykarpackich Słowian północnych. — Naturalnie tylko bardzo szczegółowe i żmudne badania mogą ostatecznie wyjaśnić, czy w melodiach z Żakanja i z Hołovorusavy ujawnia się istotny związek między zachodnimi Bałkanami a zachodnią podkarpacką³ Kusią, czy też może ich zbieżność jest przypadkowa albo skale podobne wraz z podobnymi melodiami znajdą się też w różnych punktach, leżących poza dynarsko-przykarpackim zasięgiem i nie wykazujących żadnych ciekawszych regularności w rozmieszczeniu.

810. A teraz poświęćmy jeszcze chwilę uwagi przerywanemu adriatycko-bałtyckiemu typowi zasięgów. Jak już wiemy (ob. cz. I s. 23 § 23) zasięgi tego typu wykraczają niekiedy zatokowato lub wyspowo z krajów nadadriatyckich w głąb zachodniej lub środkowej

Europy (np. na Węgry), albo z krajów nadbałtyckich w głąb północno-wschodniej Polski i wschodniej oraz środkowej Rosji; tworzą też czasem wyspy w Karpatach, a niekiedy i drobne lub znaczne wyspy tu i owdzie w Europie; niezmienną ich cechą jest jednak, że bardzo znaczne ich części lub nawet główne jądra przypadają z jednej strony nad Bałtykiem, z drugiej zaś — w krajach alpejskich i dy-narskich (ob. j. w.). Otóż, o ile zaufamy wywodom A. Launisa^{4 5}, pod ten właśnie typ najdokładniej, wedle dotychczasowych badań, podpada rozpowszechnienie bardzo prymitywnych utworów muzycznych w rodzaju podanych przez F. Kuhaća z Sławonii, rdzennej Chorwacji i Dalmacji (I. c. nry 1044, 1046, 1049—51, 1058).

Mają one mieć według Launisa analogie na Rusi halickiej, a poza tym u Mordwinów i Czeremisów (— u innych ludów tylko w piosnkach dziecinnych —), ale najdokładniejsze dla nich odpowiedniki znajdują się przede wszystkim nad Bałtykiem: w Estonii i Finlandii włącznie z Laponią (dalsze też u Bałtów). Odpowiednikami tymi są właśnie napomknięte w § 807 najprymitywniejsze i najstarsze oraz najbardziej rozpowszechnione śród melodii tzw. runicznych estońsko-fińskich⁶. Wychodząc od tych estońsko-fińskich „prymitywów" muzycznych, Launis pisze dosłownie: „Żaden z sąsiednich ludów nie posiada melodii, które by były wyraźnie z nimi spokrewnione. Na południu powtarzają się one znowu u południowo-zachodnich Słowian. Całkiem osobliwe podobieństwo zaskakuje nas zwłaszcza przy porównywaniu wariantów estońsko-fińskich z podanymi przez Kuhaća. Melodyka, rytmika i wymiana solowego śpiewu z chóralnym⁷ są dokładnie te same". — Oczywiście adriatycko-bałtycki zasiąg zdaje się tu całkiem łatwo tłumaczyć prymitywnością utworów muzycznych, o jakie chodzi. Na dalekich południowo-zachodnich i północno-wschodnich krawędziach wschodniej Europy dochowały się mianowicie do naszych czasów melodie niegdyś bardziej rozpowszechnione, ale które na ogół wszędzie już indziej ustąpić musiały przed nowszymi, bardziej rozwiniętymi, łub też zostały zdegradowane do roli dziecinnych.

Być może do tej samej kategorii zjawisk zaliczyć należy arcy-

Wszystkie te dane wyjmuję z listu prof. Kołessy z dnia 16 grudnia 1932 r. Melodia ruska, zapisana przez Kvitkę, ogłoszona jest przezeń w wydawnictwie kijowskim EtnografiJnyj Zbirhyk (t. 2, r. 1922) w pracy Ukraiński narodni melodii pod nrem 34.

* Pieśń wyjętą z F. Kuhaća sprawdziłem; znajduje się ona w t. 3, r. 1880, s. 142-43, nr 956.

W szerokim znaczeniu słowa.

Uber Art, Entstehung und Verbreitung der estnisch-finnischen Runenmelo-dien, r. 1913, s. 100.

F. Kuhać 1. c. nr 1050 (Dubica w Chorwacji; pieśń korowodowa).

Pierwsza postać typu R I b 1 według systematyki Launisa.

* To należałoby jeszcze sprawdzić; bynajmniej nie do wszystkich przykładów zacytowanych przez autora ze zbioru łfuhaća można zastosować te jego słowa.