klszesz458

1510 C. MOSZYNS LUDOWA SŁOWIA

giczny ten obrządek ma na celu spi'owadzenie chmur i deszczu. Obaczmyż, jak brzmi jedna z tych pieśni, zdradzająca w całkiem przejrzysty sposób swój par excellence magiczny charakter zamawiania: Mi idemo preko sela, Oj doclo, oj dodo le! j A oblaci preko neba, j Oj dodo, oj dodo le! \ A mi brże, ob 1 ak b r ze. | O/ dodo, oj do do le! | Oblaci nas pretekośe, | Oj dodo, oj dodo le! i Źito, vino porosiśe, j Oj dodo, oj dodo le! („My idziemy poprzez sioło, ...A zaś chmury poprzez niebo, | A my prędzej, chmura prędzej. ! I chmury nas prześcignęły,; Żyto, wino¹ porosiły".)^{2 3}. Zupełnie odmienne wrażenie sprawia pospolitszy typ pieśni dodolskiej w rodzaju takiego: Peperuda 1 e t a, j I z voda se meta | I Bogu se moli:|Daj Boże d a ż-dec | Da narosi żito, \ I kićesto proso, j I drębna rażcicaj Za drebni dęci ca (Peperuda⁸ lata, We wodzie się miota, Do Boga się modli: | Daj, Boże, deszczyk | By porosił zboże⁴, | I rzęsiste proso, | I drobne żytko j Dla drobnych dzieci^{5 6}). Daleko poważniejszy charakter ma pieśń dodolska śpiewana przez dorosfych obojga płci, którzy orszakiem, mając księdza na czele i krzyże w rękach, obchodzą w razie suszy pola zachodniej Macedonii w okolicy m. Prilep. Dla zaoszczędzenia miejsca podam ją tu wyłącznie w tłumaczeniu polskim: „Krzyże nosim, Boga prosim j Boże zmiłuj się (ten refren powtarza się po każdym wierszu), | Niech zarosi drobna rosa, ' Drobna rosa płodonośna; 1 Niech poleje, co zasiane, | Co zasiane — wino, żyto. Pszeniczeńka — (aż) do pasa, | A (znów) żyto -- aż do strzechy, j Kukurydza — (aż) po belki, | Ze dwu kłosów — miara zboża, | Ze dwu ziaren -- (aż) dwa worki, | (Het) po polach — miód i mleko, ¹ Miód i mleko, wino, zboże, | By karmili się biedacy, j I biedacy i sieroty"⁸.

Pieśń-zamawianie względnie utwór pośredni między zamawianiem a czymś w rodzaju jakby modlitwy (cf. wyżej „Peperuda lata, ! We wodzie się miota, | Do Boga się modli: | Daj, Boże, deszczyk itd.“) zamienia się w ostatnim przykładzie w typową modlitwę. Oczywiście, iż w danym konkretnym wypadku może chodzić o przeróbkę dawniejszej pieśni magicznej na błagalną. Ale musimy się bardzo wystrzegać twierdzenia, by oboczność zaklinań magicznych i modlitw musiała datować także we wszelkich innych wypadkach podobnych dopiero z czasów chrześcijańskich. Etnografia porównawcza poucza nas bowiem, że tak bynajmniej nie jest i że już u ludów pogańskich modlitwa oraz zaklinania magiczne współpracują ze sobą lub obok siebie wcale zgodnie, jak zresztą nieraz i w ogóle kult współpracuje z magią.

937. Nierozdzielność zamawiań i modlitw ⁷ ułatwiła nam przejście od pierwszych do drugich. Ponieważ zaś o modlitwie w ogóle, jej znaczeniu i roli w kulcie była mowa na zupełnie innym miejscu⁸, tu więc zapoznamy się już tylko z niektórymi ciekawszymi modlitewnymi tekstami. I na sam początek weźmiemy pod uwagę parę do gruntu pogańskich z ducha modlitewek dziecięcych, utworzonych oczywiście nie przez dzieci, lecz przez osoby dorosłe. Zaliczam do nich w pierwszym rzędzie piosnkę-modlitwę do deszczu, znaną z rozmaitych odmianek północno-słowiańskich. Jeden z jej małoruskich .wariantów brzmi w ten sposób: Dośćyku, do§8y ku, | Z var ju tobi borśćyk.u | U noveńkomu horśćyku, [ PostavIu na d u boćku:|:Duboćok schy tnuvśa, J A d o śćy k łynuvśaj Cebrom, vidrom, dyjnyćkoju, (Nadnaśoju paśnyćkoju {„Deszczyku, deszczyku, | Nagotuję ci barszczyku | W nowiutkim garnuszku, i Postawię na dąbku: | Dąbek się zachwiał, A deszczyk lunął | Cebrem, wiadrem, szkopkiem l Nad naszą niwą“⁹). Analogiczne modlitwy są bardzo rozpowszechnione śród ludu, i na podstawie wskazówek porównawczej etnografii ich początki, tzn. genezę, należy brać zupełnie poważnie: wzmianka mianowicie o barszczu, to z całą niemal pewnością ostatni ślad ofiary składanej dla wywołania deszczu (choć oczywiście bynajmniej niekoniecznie złożonej z barszczu, który mógł być tu wymieniony dla rymu). Wielokrotnie zupełnie podobne formułki odmawiane są lub śpiewane przez dzieci mało- i białoruskie oraz polskie we wprost przeciwnym zamiarze powstrzymania deszczu, o ile on pada zbyt długo. Wtedy oczywiście zmieniają się nieco i słowa prośby, np. Ańa j?i, ń a j 3 i, dażżu, iNavarutahebarsću, j A pastaylu pad jełkoju, | A nakryju talerkaju itd. („A nie padaj, nie padaj deszczu, j Ugotuję tobie barszczu | I postawię pod świerczkiem, ! A nakryję talerzem"¹⁰), albo: Nie padaj deszczyku, | Nagotuję ci barszczyku. | Bez krupek i soli, | Na jednym rosoli, | Postawię na dębie: | Dębaczek się chwieje, 1 Barszczyk się rozleje⁵.

U Słowian zachodnich: w Czechach, na Słowaczyźnie i w Polsce, po części zaś także u Słowian wschodnich były do niedawna ogromnie rozpowszechnione teksty błagalne zwrócone do słońca. Więc na przykład w Kieleckiem, gdy chodzi o to, aby rozpędzić chmury i deszcze, odmawia się modlitewkę: Pokazze się, słonecko, | Dam ci białe

1

   Tzn. winnice.

2

   Vuk Karadżić, Srpske narodne pjesme, t. 1, r. 1841, s. 113 nr 187.

3

^s Dosł. 'motyl⁵ = to samo co dodola.

4

Tu oznacza zapewne pszenicę. ⁵ SbNU t. 28, r. 1914, s. 551.

5

⁶ Glasnik Skopskog Naućnog Druśtva t. 1, r. 1925, s. 101 (cf. też SbNU t. 28,

6

r. 1914, s. 550).

7

   Taka lub inna interpretacja danego tekstu może bardzo często zależeć po prostu od jakości psychicznego nastawienia osoby, co ów tekst omawia.

8

   Ob. §§ 181 sq. ⁸ N. Poznanskij 1. c. s. 283.

9

* Północna Białoruś (not. w terenie).

10

⁸ Wisła t. 17, r. 1903, s. 88. Radzyńskie.