klszesz462

1518 l. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

odjeżdża czy odlatuje, oraz z jakiej strony (i w jakiej postaci¹) należy się go spodziewać jako gościa².

941. Ponieważ o zawodzeniach weselnych była mowa w innym związku (ob. §§ 866 i 898) i ponieważ przytoczyłem wyżej obszerne urywki, wzięte z materiałów wielkoruskich (ob. tamże), na tym więc miejscu ograniczę się już tylko do zacytowania paru żalów żałobnych, przy czym rozmyślnie wybieram dwa dość prymitywne i na ogół nie odbiegające od pospolitego typu z najgłuchszych stron Słowiańszczyzny północnej, tzn. z Białorusi wschodniej i Polesia, a trzeci, o formie niepowszedniej i dalekiej od prymitywizmu, z zachodniej części Słowiańszczyzny bałkańskiej. Oczywiście ani myślę dawać przez taki wybór do zrozumienia, jakoby na zachodzie Bałkanów nie było wcale zawodzeń mniej lub więcej prymitywnego i pospolitego typu.

1. Zawodzenie matki po dziecku. „Jabłuszko ty moje niedojrzałe, [ Jagódko ty moja niedośpiała! | Dziecinko moja miła, | Dziecinko moja kochana! | Listeczku mój zieloniutki, | Kwiatuszku mój czerwoniutki! [ Zawcześnie ty odpadasz, | A mnie żal pozostawiasz. | Ptaszyno moja kochana! | Słowiczku szary, szczebiotku mój! ) Kiedy mówisz, jako słowik szczebioczesz. | Chciałeś ty być ojcu zastępcą, [ A teraz, gdy ciepłe lato nadchodzi, | Sprawiłeś nam zawód wielki. [ Wszystkie ptaszyny zaśpiewają, | Wszystkie chrząszczyki odżyją, f Wszystkie dzieci na ulicę wybiegną, j A ciebie nigdzie nie będzie: j W piaseczek cię zakopią, j Bardzo mi będzie tęskno, | Bardzo mi będzie smutno, j Że ciebie, słowiczku, nie będzie słychać szczebioczącego. | — Skądże mam się ciebie spodziewać? j — Skąd mam ciebie oczekiwać? | — Kto mojej chatynki dopilnuje, j Kto bydełko wypędzi, [ Kto tateńce po konika pobiegnie?"³ itd.

Podobnież i wiele innych ruskich żalów po dziecku obfituje w tkliwe, „poetycznie⁴* ujęte zapytania, wspomnienia i wyrzuty, na przykład: „A mojaż ty jagódko niedojrzała, j A czemuś się tak wcześnie osypała? j Czyż na ciebie zimne deszcze padały, | A czy ciebie gorące słońce paliło?⁴*⁵... „Jabłuszko moje ogrodowe, i Czemuś się ode mnie odtoczyło? j Czyż to burze cię zwiały, j A czy wiatry cię odtoczyły?"^B... „Teraz już nikt nie przytuli się do mnie, nie przygarnie! j A bywałaś ty jako ta jaskółeczka, przytulisz się do mnie i wszystko mi wyszczebioczesz! J O słoneczko ty moje jasne, czemuś ty tak wcześnie, nie o swej porze zaszło?¹⁴⁶... „Zaszło już moje jasne ciepłe słoneczko! i Nie będzie już ono mnie grzało w starości⁴*⁷... itd.

2.    Zawodzenie córki po matce. „Oj, matko moja, doradczyni moja, | Oj, dokądże ty na lato odlatujesz? | Oj, dokądże ty na lato uciekasz? | O, mateńko, jaskółki przylatują I wszelkie ptaszynki przylatują, | A ty, matko, dokąd chcesz odejść przed latem? ) 0, mateńko moja, gwiazdeczko! i ...Jakże każesz, matko: jaskółką? j Jakże każesz, matko: słowikiem? j Z której strony mam cię wyglądać?⁶ [ O, Boże, Boże wysoki!⁷ I O czemużeś ty moją matkę zabrał? Oj, czemuś, Boże, sierot narobił? | O, Bożeńku, Bożenka wysoki, \ Jakże ty sieroce łzy lubisz! \ Oj, mateńko moja, gwiazdeczko! | Oj, mateńko moja, doradczyni moja | O, przemówżeż ty do mnie, J Czemużeś się na mnie zagniewała, ; Że nie chcesz, matko, ze mną mówić? | Mateńko moja, gwiazdeczko, j Przyśnij mi się, matko, we śnie | I opowiedz matko,* choć cokolwiek ze mną porozmawiaj../⁸.

W innych zawodzeniach matka — podobnie, jak to widzieliśmy odnośnie do dziecka — bywa nazywana „ciepłym jasnym słońcem, co zaszło i nie będzie już ogrzewać sierot". Po śmierci jej wszystkie „dróżki-ścieżeczki zarosną gęstą świerczyną, mnogą brzeziną i gorzką osiną". Niekiedy do zamawiania przyłącza się jaki fragment z pieśni; tak np. w słowach zawodzenia: „A dokądże się ty ode mnie wybrałaś? | A nikt tam tobie nie zakuka, i Tylko szara kukułka w borku; | A nikt tam tobie nie zaszczebiocze, | Tylko sam jeden słowik w krzaczku", wiersze pierwszy i trzeci od końca⁹ są wzięte z piosenki.

Jakże zupełnie odmienny charakter posiada zawodzenie serbo-chorwackie, wygłoszone przez snechę tj. synową po śmierci świekra, głowy zadrugi, a zapisane w swoim czasie przez Karadżića, za którym je tu w tłumaczeniu powtarzam. Nawiasem mówiąc oryginalny tekst zawodzenia był w paru miejscach tak trudny do zrozumienia, że o pomoc przy tłumaczeniu ich na polski musiałem się zwrócić aż do Belgradu¹⁰. Pod względem nastroju jest ono jedyne w swoim rodzaju.

3.    Zawodzenie snechy po świekrze. „Dokąd że się ty wybrałeś? — świekrze-banie! i Taki cudny, uzbrojony? — mój witeziu! j Czemuś w stroje się ustroił? -- cudny smreku^{11 12 13}! | Czy dziś rano chcesz do grodów? — grodzie świekrze! i Aby radzić tam z panami, — mądra

1

Zazwyczaj chodzi o postać jakiegoś ptaka.

2

* Poza tym ob. jeszcze np. F. Kołessa 1. c. s. 76—8.

3

P. Śejn i. c. s. 654 nr 25. (Włość wysokohorodecka b. powiat siennieński,

4

b. gub. mohylewska).

5

E. Romanov, Bćłorusskij sbornik 18, r. 1912, s. 537,538 (dwa fragmenty), 544.

6

   To znaczy, z której strony mam cię wyglądać i w jakiej każesz się wyglądać postaci: jaskółki? czy słowika?

7

   Tzn. 'przebywający wysoko, w górze’.

8

   Zapisałem w r. 1932 we wsi Chorostów pow. Łuniniec, Polesie (dokończenie opuszczono).

9

   W oryginale brzmią one: Tolki Seraja źaźulka tj baroćku... Tólki

10

a?in Syłavejka tj kustoćku.

11

ⁱ Pomoc tę okazał mi p. dr S. Stankiewicz wraz ze swymi kolegami-Serbami.

12

Na tym miejscu wyrażam im wszystkim szczerą wdzięczność.

13

W oryginale jest bor 'sosna' (nazwa sosny jest u Serbochorwatów rodzaju