klszesz502

1598 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDO W A SŁOWIAN

podkreśla uwzględniany tu badacz obchodzącej nas nomenklatury „przeniesienie nazwy Beskid na całe grupy górskie jest wyłącznie dziełem historyków, kartografów oraz geografów" podczas gdy dla ludu odnosi się ta nazwa „wyłącznie tylko do mniejszych jednostek morfologicznych (spacjowanie autora), jak poszczególne góry, grzbiety, stoki, przełęcze, nigdy zaś do zbiorowiska masywów, jak gniazda i łańcuchy". Wszystko zatem odbyło się najpewniej tak, jak normalnie się odbywa w podobnych wypadkach, to znaczy nazwy poszczególnych gór etc. powstały na miejscu z pospolitych apelaty-wów. Lecz jakże w takim razie wyjaśnić z albańskiego nasz ape-latyw beskid czy bieszczad 'las na górze’, młrus. besked itd: 'urwisko, przepaścisty jar, góra’, skoro, gdyby tu chodziło o pożyczkę albańską, z albańskich form powinnaby być brana pod uwagę-jako źródło nieokreślona postać liczby pojedynczej i ewentualnie mnogiej, a więc bjeshka i bjeshke 'hala, góra (zalesiona); hale, góry (zalesione)’. Mniejsza o pewne zmiany w znaczeniu, ale — jak wytłumaczyć element końcowy apelatywów polskich i ruskich? — Gdybyśmy zaś nawet przypuścili, co jest w gruncie rzeczy wykluczone, że apelatywy polsko-ruskie poszły od nomenklatury, to jak znów objaśnić, iż w sąsiadującej przecież z Albanią Jugosławii autor rozprawy o Beskidzie znalazł nazwę Beska^{1 2} (i tylko taką, nie zaś odpowiadającą albańskiej Bjeshka-t itp.) jedynie w odniesieniu do pewnej winnicy- na wyspie Krk i do jednej jedynej wsi w Syrmii^{3 4}, w Bułgarii zaś i na całym obszarze siedmiogrodzkich (i w ogóle węgierskich czy rumuńskich) Karpat, którędy, jak przyjmuje, posuwali się bałkańscy i inni pasterze na północ ku Rusi halickiej i Polsce, nie znalazł jej zupełnie? Wspomniany tylko co uczony zbywa tę trudność w sposób nie do przyjęcia. A przecież oprócz niej są i inne, przede wszystkim natury fonetycznej: skąd na przykład, wzięła się panująca u Słowian zwarta dźwięczna zamiast oczekiwanej głuchej w wygłosie odnośnych wyrazów ? skąd poszła panująca w apelatywach sycząca zamiast szypiącej ? — Stwierdzamy więc z bezwzględną pewnością: etymologia nomenklatur Beskid, Bieszczad, wyprowadzająca je z albańskiego wyrazu bjeshke, musi być zupełnie odrzucona.

Posługując się pod względem językowym metodą omawianego tu przez nas badacza, można by daleko gładziej, niż on to zrobił odnośnie do Beskidu, wyprowadzić z albańskiego nazwę Karpat. Po albańsku bowiem nomenklatura: Karpa-t (1 przyp. 1. mn.), tłumaczyłaby się dosłownie 'skały’ wzgl. 'wysokie, ostre skały’, co przez wzgląd na Tatry byłoby tu wcale odpowiednie. A przecież nazwę Karpat poświadczają nam źródła już dla II wieku po Chr. (Kap7tax7]ę 5po;); zaś prawdopodobnie kryje się ona nawet u Hero-dota (f 424 pr^ed Chr.) pod postacią nazwy północnego dopływu Dunaju KźpK'.; (jak Alpy kryją się pod postacią takiegoż dopływu ^vAX7tt;). Podnosząc powyższe, nie utrzymuję wcale, by nazwa Karpat nie mogła być pokrewna albańskiemu karpę 'skała; wysoka, ostra skała’; owszem to się nawet przyjmuje⁵; stwierdzam tylko, iż nie mogły jej do nas przynieść późnośredniowieczne ruchy pasterskie z Bałkanów.

0    ile byśmy przyjęli proponowaną przez Jokla etymologię alb. bjeshke, wedle której pierwotnym znaczeniem wyrazu było 'zbocze górskie, stromizna’*, ale która wcale nie jest przekonywująca, można by może przypuścić, że — pozostawiając chronologię na uboczu — pomiędzy owym wyrazem albańskim a młrus. besked itd. (ob. wyżej) istnieje jakiś stosunek mn. w. podobny do tego, co hipotetycznie łączy alb. karpę z nazwą Karpat; lecz to są wszystko rzeczy gruntownie ciemne, wymagające bardzo żmudnych i wszechstronnych badań. Na razie z dwojga prawdopodobieństw wybieramy mniej ryzykowne, wskazując na czeskie vyskyd, vyskyda, vyskyd' itd., słowac. vyskyt', vyskyd oraz na staropolskie wyskitać się 'promi-neo, emineo’ i na nazwy miejscowe, jak Wyskit; albo też — co jeszcze lepiej — całe zagadnienie pozostawiamy zupełnie otwarte.

974. Jeżeli tak obszernie omówiłem tu kwestię Beskidu, uczyniłem to dlatego, by w podręczniku, za jaki uważam „Kulturę", dosadnie pokazać, ile ostrożnym należy być przy dociekaniach onoma-■stycznych oraz w jak wielkim stopniu niezbędne jest przy nich choćby całkiem cząstkowe i wstępne, ale w pewnym zakresie dość gruntowne przygotowanie językoznawcze. Przecież autor albańskiej etymologii Beskidu nie tylko uważa ją za nie ulegającą wątpliwości, ale wysuwa nawet koncepcję o związku dwu postaci nazwy Beskid (Beskid i Bieszczad) z dwiema etnicznymi grupami Albańczyków, a mianowicie z Toskami i Gęgami. Podobne, zupełnie już niepoważne pomysły, krańcowo nie licują z metodologicznymi pouczeniami kierowanymi przez wymienionego badacza bezosobowo do dotychczasowych toponomastów starających się wyjaśnić nazwę Beskidu,

1

Podaje ją on na dwu miejscach, pisząc dwakroć omyłkowo: Beska.

2

³ Nawiasowo podkreślę, że jeśli się znajdzie w słowniku objaśnienie 'njeka vi-nova łoza na Krku’, czyli, mówiąc po polsku, 'pewna winnica na (wyspie) Krk⁶, to nie można z tego robić 'gaju winogradowego na stoku góry⁶, bo nie każda winnica bywa i być musi na stoku góry.

3

O ile nota bene owa nazwa wsi BeSka jest identyczna z alb. bjeshka.—

4

Autor nasz cytuje zresztą i trzecią nomenklaturę z Jugosławii; trzeba ją tu jednak odrzucić, gdyż dotyczy Jeziora Skadarskiego cz. Skutarskiego (ściślej — wyspy na tym jeziorze), którego południowe brzegi leżą, jak wiadomo, w obrębie obszaru

5

U twórcy albańskiej etymologii naszego Beskidu podano to tłumaczenie tak, jak gdyby było ono stwierdzone w rzeczywistości.

6

¹    Rocznik Slawistyczny t. 5, r. 1912, s. 152 (M. Vasmer); Język Polski t. 2, r. 1914, s. 162 (Rozwadowski).