skanuj0074 bmp

148 MOTYWOWANIE W ZARZĄDZANIU

mu zaspokajalności”. Wartości są celami dążeń ludzi, a „ludzi motywuje do wysiłku nie to, co zdobyli, a to, czego pragną”¹. Wielu wartości nie da się osiągnąć w środowisku pracy, a zwłaszcza za cenę efektywności własnej pracy. Poza tym nie zaspokojona potrzeba jest motywatorem (siłą napędową), bo „domaga się” zaspokojenia, a zaspokojenie potrzeb sprzyja pozytywnej postawie i zadowoleniu z życia, zaś to na pewno mobilizuje ludzi do wysiłku, a w każdym razie utrwala przeświadczenie, że lepsza praca umożliwia zdobycie większej ilości środków na zaspokojenie potrzeb. Warunkiem powstawania motywacji do pracy są przecież biologiczne i psychiczne potrzeby, no i oczywiście stawiane jednostce zadania.

Katalog potrzeb, które powinny być uwzględnione w systemie motywacji, można ujmować rozmaicie: w zależności od tego, czy idzie o potrzeby człowieka jako istoty biologicznej czy jako jednostki społecznej, czy też o potrzeby zbiorowości zorganizowanej, w której człowiek żyje i pracuje. Wydaje się, iż dla celów badania motywacji wszystkie te płaszczyzny kształtowania się potrzeb są ważne, niemniej analizę należy chyba rozpocząć od poziomu i zakresu potrzeb człowieka jako jednostki biopsy-chicznej, funkcjonującej w określonej grupie społecznej. W literaturze poświęconej teorii motywacji można spotkać wiele różnych koncepcji ustalania zestawów takich potrzeb, ich liczebności i hierarchii. Najbardziej znana i inspirująca (wywarła duży wpływ na sposób myślenia wielu psychologów) jest koncepcja potrzeb Abrahama Maslowa.' Ujmuje ona podstawowe potrzeby człowieka we względnie prostym schemacie, a mianowicie jako hierarchię (względnej przewagi) i jako system, w którym zaspokojenie potrzeb niższych warunkuje rozwój i zaspokojenie potrzeb wyższych. „Jeśli wszystkie potrzeby - stwierdza Maslow - są niezaspokojone i w organizmie dominują potrzeby fizjologiczne, to wszystkie inne potrzeby mogą po prostu przestać istnieć lub też zostać zepchnięte na najdalszy plan”². Schemal ten zawiera następujące kategorie potrzeb³: y * potrzeby fizjologiczne: głód, pragnienie, sen, potrzeby seksualne, potrzeba macierzyństwa, aktywności, potrzeby zmy słowych przyjemności itp. - grupa ta zawiera bardzo liczne potrzeby, z których większość stanowi o pewnym standardzie życia uznanym przez jednostkę za wystarczające minimum;

*    potrzeby bezpieczeństwa: pewności, stałości, zależności, opieki, wolności od strachu i lęku, potrzeba porządku, prawa, opieki, ograniczeń, potrzeba schronienia się itp. - depry-wacja tych potrzeb przejawia się w odczuwaniu lęku, poczucia zagrożenia, poczucia niepewności jutra;

*    potrzeby społeczne (potrzeby przynależności): miłości, czułości, współpracy, przyjaźni, przynależności do grupy, potrzeba kontaktów (serdecznych) z ludźmi, potrzeba życzliwości itp. - niezaspokojenie tych potrzeb wpływa bardzo często ujemnie na jednostkę, hamuje jej rozwój społeczny, staje się przyczyną niezadowolenia, a nawet niechęci do życia;

*    potrzeby statusu (uznania, szacunku): osiągnięć, prestiżu, władzy, mistrzostwa, siły, kompetencji, niezależnego myślenia i działania, poważania u innych ludzi itp. - zaspokojenie tych potrzeb daje wiarę we własne siły, przekonuje o własnej wartości, wzmacnia poczucie godności osobistej, zaś ich depry-wacja prowadzi do kompleksów, odczucia niższości, chorobliwej chęci górowania nad innymi i hałaśliwego demonstrowania własnej osoby;

*    potrzeby samorealizacji: tj. pragnienia człowieka stawaniu się tym, kim jest i do czego jest zdolny, a więc dążenie do możliwie pełnego wykorzystania swoich uzdolnień, możliwości I zainteresowań¹.

Oprócz tych pięciu podstawowych potrzeb, Maslow wyróżnia leź powne potrzeby dodatkowe, których nie dostrzega się u wszystkich ludzi i o których jeszcze stosunkowo mało wiadomo Są to potrzeby: wiedzy, rozumienia i ciekawości oraz poił zol iy ostetyczne (np. poczucie piękna, ładu, harmonii). Te dwie gmpy potrzeb wiąże on jednak ściśle z potrzebami samorealizacji, które też stanowią potrzeby rozwoju (growth needs), w odłóż nlnnlu od wszystkich pozostałych, które występują jako polizał iy niedoboru (deficiency needs). Zgodnie z teorią Maslowa, iiiIilzlnlywHniem potrzeb na zachowanie człowieka żądzą dwa

' i /I iwlok twierdzi Maslow - musi być tym, kim może być. Musi być wiemy nnlui/o, Potrzebę tę możemy nazwać samorealizacją" (tamże, s. 46)

1

   Zob. X. Gliszczyńska, Motywacja do pracy. Warszawa 1981, s. 22-53.

2

   A. Maslow, Motivation and Personality, New York 1954, s. 37.

3

   Tamże, s. 35-47.