87426 Śliwerski6

Pedagogika ogólna rozdział trzeci 121

nieważ radzą sobie one przecież - mniej lub bardziej skutecznie w zależności od własnego samorozumienia i perspektywy badawczej - bez pedagogiki ogólnej. Na czym powinna się więc operać podstawowa myśl pedagogiczna, jeśli nie może być ani wywiedziona z istniejącej konstytucji praktyki pedagogicznej i obecnego stanu nauki o wychowaniu, ani pozyskana dzięki roszczeniom zgłaszanym przez samą pedagogikę ogólną?

Podstawową strukturę myślenia i działania pedagogicznego da się współcześnie wyjaśnić -jeśli w ogóle jest to możliwe - wyłącznie dzięki ponownemu odwołaniu się do konieczności, która stanowi przedrefleksyjną podstawę pojedynczych działań pedagogicznych i dyscyplin nauki o wychowaniu. Konieczności owej nie można zrekonstruować, odwołując się do kryteriów zaczerpniętych z historii i nauk społecznych ani wyjaśniać hermeneutycznie jako ponadczasowej determinanty istoty naszego bytu, ani też wykazać w drodze transcendentalnej refleksji po prostu jako warunku każdej rozumnej wypowiedzi dotyczącej pytań i treści pedagogicznych. Możemy się jednak upewnić co do jej istnienia, analizując teorię działania i historię problemu. Jeśli udałoby się w konfrontacji z historią problemu myślenia i działania pedagogicznego sformułować myśl, która wskazywałaby na podstawową strukturę pedagogiczną zakorzenioną w ludzkim myśleniu i działaniu, to wyjaśniłaby się być może kwestia, dlaczego nie możemy wniknąć do niej od strony pojedynczych działań praktyki pedagogicznej i różnych dyscyplin nauki o wychowaniu, lecz musimy wychodzić od konieczności osadzonej w samym ludzkim działaniu, by na nowo postawić pytanie o podstawową strukturę i indywidualną logikę praktyki pedagogicznej. Pedagogika ogólna, posługująca się taką argumentacją, nie byłaby już skazana na rolę jednej z dyscyplin nauki o wychowaniu, postrzeganej w efekcie jako całkowicie zbędna, czy też niepożądana. Konfrontowałaby raczej praktykę pedagogiczną i naukę o wychowaniu z koniecznością, która nie jest im narzucana

¹⁰ W odniesieniu do pojęcia przedrefleksyjnej przyczyny t tion, w: F. Briiggen, Freiheil und lniersubjektivitat. Ethische Pat der Universitat Munster 1986.

z zewnątrz, lecz leży u podstaw samego myślenia i działania pedagogicznego. Mogłaby nie bez racji obstawać przy tym, że stworzona przez nią podstawowa myśl pedagogiczna nie może zyskać uznania w pedagogice ogólnej niejako w zastępstwie nauki i praktyki, lecz musi być aktywna i nabierać znaczenia w samym myśleniu i działaniu pedagogicznym.

► 3.1.3. Prakseologia

praktyki pedagogicznej i nauk o wychowaniu

Próba oparcia procesu systemowego formułowania podstawowej myśli pedagogicznej na konieczności myślenia i działania pedagogicznego danej w samej praktyce życiowej człowieka jest możliwa pod trzema co najmniej warunkami. Po pierwsze, pod warunkiem że w ogóle istnieje taka konieczność, która uzasadnia myślenie i działanie pedagogiczne, ale sama nie może być uzasadniona w drodze refleksji; po drugie, że owej konieczności przypisywane jest znaczenie w weryfikacji prawdziwości twierdzeń pedagogicznych i oceny doniosłości praktyki pedagogicznej; a po trzecie, pod warunkiem że konieczność myślenia i działania pedagogicznego da się rozciągnąć na rozległą problematykę historycznie zawsze wstępnie daną w toku rozwoju podstawowej myśli pedagogicznej¹⁰.

Pierwszego z owych trzech warunków nie możemy per definitionem odnieść do wiedzy, ponieważ dotyczy przecież konieczności, której nie stwarzamy sami, lecz która jest nam dana wraz z naszą egzystencją. W myśl drugiego warunku owa przedrefleksyjną konieczność powinna mieć zasadnicze znaczenie w procesie oceny doniosłości praktyki pedagogicznej i roszczenia do prawdziwości zgłaszanego przez pedagogikę teoretyczną. O tym, czy jest tak w rzeczywistości, nie możemy orzekać z perspektywy naszej niewiedzy dotyczącej warunku pierwszego. Może się to okazać dopiero dzięki spełnieniu trzeciego warunku, a mianowicie dzięki stworzeniu systemowej podstawowej myśli pedagogicznej, i skonfrontowaniu jej z pytaniami oraz proble-

ytu Schleiermachera por. rozdział Hypolepsis und Antizipa-'agogik bei Kani und Schleiermacher. Habilitationsschrift an