22 (774)

ALICJA BADOWSKA

Zbigniew Morsztyn Żywot - sen i cień,

Daniel Naborowski Marność,

Bernardo Parentino Kuszenie świętego Antoniego. Mikołaj Sęp-Szarzyński O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem.

4) Romantyzm

►►Próby zrozumienia świata i człowieka.

►► Świat czucia i rozumu.

►► Spotkanie dwu światów - racjonalnego i irracjonalnego.

Teksty, kultury:

Emily Bronte Wichrowe Wzgórza.

Johann Wolfgang Goethe Faust, Król olch. Caspar David Friedrich, ilustracja do Króla olch Goethego,

Johann Heinrich Fussli Nocna mara.

Francisco Goya Gdy rozum śpi, budzą się upiory, Adam Mickiewicz Dziady, Romantyczność, Cyprian Norwid Zaklęte jezioro.

Edgar Allan Poe Kruk,

Juliusz Słowacki Kordian.

Formułując hipotezę swojej wypowiedzi, Anni-ka wyszła od tzw. sinusoidy epok literackich, czyli schematu, który dzieli je na „racjonalne", podporządkowane rozumowi, oraz „irracjonalne", czyli te, w których największą rolę graty uczucia, marzenia, przeżycia wewnętrzne. Owa sinusoida pozwolita Annice dokonać pierwszego cięcia, tzn. ograniczyć pole obserwacji do tekstów kultury powstałych w epokach irracjonalnych, w których wzrastało zainteresowanie zaświatami. Przyczyna dokonania kolejnego ograniczenia była dość trywialna - Annika jako drugoklasistka słabo znała literaturę powstałą po romantyzmie, więc ograniczyła się do trzech epok irracjonalnych: średniowiecza, baroku i romantyzmu. (Pamiętaj, że niedostateczna znajomość kultury danej epoki czy nawet brak zainteresowania nią może być wystarczającym powodem, aby się tą epoką podczas prezentacji nie zajmować. Jeśli czegoś nie znamy lub nie lubimy - nie będziemy o tym mówić przekonująco i poprawnie). Następne ograniczenie wynikało z postawionej hipotezy - uczennica zajęta się tylko tymi tekstami kultury. które naraz pokazują i funkcjonowanie świata racjonalnego, i zaświatów. Na tym Annika zakończyła swoją pracę, gdyż była to dla niej tylko wprawka w selekcjonowaniu materiału, zawężaniu pola badań.

Tak opracowany przez nią materiał jest ciągle za obszerny. 25 tekstów kultury z trzech epok, które wiele łączy, ale i wiele różni, to stanowczo za dużo, jeśli weźmiemy pod uwagę, że musi te dzieta jakoś ze sobą zestawić i porównać. Co począć z takim nadmiarem przykładów? Przede wszystkim trzeba owo zawężone pole obserwacji jeszcze zawęzić. Biorąc pod uwagę wskazane przez czasownik operacyjny porówna; główne zadanie do wykonania, można to zrobić co najmniej na dwa sposoby: ograniczyć do tekstów z dwu epok albo zająć się przykładami tylko z jednej epoki.

Zaletą pierwszego sposobu jest niewątpliwie łatwiejsze ustalenie przyczyn różnic między tekstami powstałymi w różnych epokach - wynikają one przede wszystkim z dominującego w danym okresie światopoglądu, popularnej konwencji, kontekstu historycznego. Jednak wadą takiego wyboru jest konieczność zgłębienia kultury dwu epok. Jeśli chcesz podczas egzaminu czuć się pewnie - skoncentruj się na jednej epoce, ale za to poznaj ją w miarę dobrze. Którą z trzech wyżej wskazanych wybrać? Oczywiście wiele zależy od osobistych preferencji i wcześniejszych zainteresowań, ale jeśli serce nie wskazuje Ci wyboru, bądź pragmatyczny (czyli w swoim postępowaniu nastawiony na skuteczność). Wybierz romantyzm. bo dobra znajomość kultury tej epoki przyda Ci się także podczas egzaminu pisemnego. Dużo lektur wskazanych przez Wymagania egzaminacyjne do przeczytania na poziomie podstawowym w całości lub we fragmentach to teksty właśnie z tej epoki (wybrane wiersze Mickiewicza, Słowackiego i Norwida, Dziadów część III, Fan Tadeusz, Kordian, Nie-Boska komedia, Cierpienia młodego Wertera, Faust). Ponadto utwory romantyczne są tak różnorodne, że łatwo je ze sobą porównywać. Gdybyś jednak chciat wybrać teksty kultury z dwu epok, doradzałabym (z tych samych powodów co romantyzm) jeszcze modernizm.

Pozostańmy jednak przy romantyzmie. Po pierwsze - trzeba przeformułować tezę, aby pasowała do tematu w tak ustalonych granicach. Na przykład: Zaświaty są dla romantyków częścią świata, w którym żyją. co znajduje odzwierciedlenie w literaturze i sztuce I potowy XIX wieku. Teraz przyjrzyjmy się tekstom, które wybrata Annika. Czy da się je jakoś pogrupować? Proszę bardzo:

»kontakt z za światami poprzez ducha zmartej kochanki, kochanka (Wichrowe Wzgórza, Romantyczność):

►► kontakt z zaświatami w chorobie, szaleństwie (Król olch, ilustracja do tej ballady, Romantyczność, Dziadów część IV);

►►kontakt z zaświatami we śnie i w nocy (Dziady, Kruk oraz obrazy Nocna mara, Gdy rozum śpi, budzą się upiory).

Co nam zostato bez przydziału? Faust, Kordian oraz obraz Norwida. Dwa pierwsze można odrzucić jako niepasujące do powyższej typologii, której podstawą są różne media służące kontaktom ze światem irracjonalnym. Z kolei Zaklęte jezioro wymaga jakiegoś drugiego tekstu potwierdzającego typ tak ważnego w kulturze romantycznej kontaktu z zaświatami poprzez naturę (dziwną, tajemniczą, groźną). W literaturze romantycznej liczne są teksty, które to ukazują

-    np. znane ballady Mickiewicza Świteź i Rybka.

I tu można by zakończyć określanie granic realizacji tematu i przejść do analizy porównawczej wybranych tekstów. Jeśli jednak Twoje podejście do problemu jest zdecydowanie analityczne, możesz jeszcze bardziej zawęzić pole prezentacji

-    wybrać do analizy tylko jeden z typów wskazanych tu romantycznych kontaktów z zaświatami i postawić na przykład tezę:

W romantycznym postrzeganiu rzeczywistości świat i zaświat bezustannie się przenikają. Aby jednak dostrzec to, co irracjonalne, trzeba mieć pewną nadwrażliwość, którą według romantyków posiadają szaleńcy.

Na tym zakończę mój poradnik, gdyż jego założeniem nie byto przedstawienie konkretnej realizacji, lecz pokazanie typowej drogi, jaką winien przejść przyszły maturzysta, aby z tematu dla wszystkich uczynić temat dla siebie. Spróbuj, drogi trzecioklasisto, zastosować tę receptę do wybranego przez siebie tematu.

Życzę powodzenia!