286 287

Jjl

m!

: i

i *

ii'* r -»

21 i>. •

r j

*&•

286 Emocje w relacjach społecznych

_m

pojęcia statusu, czyli serdeczności, korespondują odpowiednio (być może) ze stanami uspokojenia, które - co odkrył Hess - mogą być wywołane stymulacją" przednich części podwzgórza kota, natomiast agresja (co możemy stwierdzić z większą pewnością) z gniewnym atakiem, w następstwie stymulacji tylnych części podwzgórza (co omówiliśmy w rozdz. 1.). Status i serdeczność mogą być także silniej powiązane z emocjami smutku skojarzonymi z aktywacją kory prawej półkuli, natomiast emocje asertywne z aktywacją lewej (zob. rozdz. 5.).

Tak więc status, czyli serdeczność, w tym schemacie dotyczy współpracy ! i akceptacji drugiej osoby. Władza, czyli agresja, ma coś wspólnego z kontrolowaniem drugiej osoby bez jej woli. Kiedy pozycja podmiotu w tej geografii interpersonalnej się zmienia, pojawiają się emocje. Emocjami, które odczuwamy, gdy otrzymujemy lub dajemy innym serdeczność, miłość, wsparcie, są radość , i szczęście. Modyfikując nieznacznie schemat Kempera, możemy powiedzieć, że . sprawowanie władzy dokonuje się za pośrednictwem emocji gniewu i pogardy; emocje zagrożenia przez władzę to strach i lęk.

W teorii ewolucji kładziono wcześniej silny nacisk na problematykę konfliktu. Ponieważ geny rywalizują ze sobą, przekładało się to łatwo na skupienie na rywalizacji między zwierzętami i dało początek badaniom nad podstępem, manipulacją, wyścigiem zbrojeń itp. (Krebs i Dawkins, 1984). Ostatnio w tych ramach teoretycznych rozwijały się również badania nad współpracą (AxeIrod, 1984).

Pomimo konfliktu, naczelne, na podobieństwo owadów społecznych, znalazły sposoby życia, w których współpraca i współzależność są korzystne dla reprodukcji genów poszczególnych osobników i ich bliskich krewnych. Różne gatunki naczelnych wykształciły odmienne sposoby kooperacji. Obecnie równie ważne jak wyjaśnienie sposobów zachowania sprzyjających reprodukcji genów jest wyjaśnienie, co popycha jednostki do działania. To jest domena motywów i emocji.

Jak to omawialiśmy w rozdziale 3., kluczowym krokiem w ewolucji człowieka było podjęcie przez samce roli rodzicielskiej i odpowiedzialności ekonomicznej za wychowanie dzieci (Lovejoy, 1981). Uprawniona jest hipoteza, że istotną rolę odegrały tu, jak twierdzi MacDonald (1992), emocje serdeczności i ciepła. Temu przełomowi ewolucyjnemu towarzyszyła skłonność do tworzenia długotrwałej relacji seksualnej z jedną samicą. Ludzkie dzieciństwo jest tak długie i tak wymagające starań, że przekracza to możliwości jednego opiekuna. Rodzinę ludzką - kobietę, jej potomstwo i jej męskiego partnera - spajają emocje serdeczności oraz bardziej konkretne formy miłości i płynące z nich wzajemne zobowiązania. Funkcją miłości jest zapewnienie zarysów skryptów dla relacji intymnych: przywiązania - dla zależności, miłości opiekuńczej - dla wychowy- _I wania dzieci, miłości seksualnej - dla czynności erotycznych.

W porównaniu z emocjami przywiązania, emocja miłości opiekuńczej jest słabo zbadana. Przedstawiliśmy pewien obraz związanych z nią procesów .-J.; w rozdziale 5. Z pracy Quinton, Ruttera i Liddle (1984) wynika jasno, że u ludzi £ opieka zależy od doświadczenia udanej relacji przywiązania w dzieciństwie albo 3

później. Uprawniona jest również hipoteza, że u ludzi miłość między partnerami seksualnymi jest również oparta na przywiązaniu. Wczesne doświadczenie dostarcza podstawowego modelu nie dla jednej, lecz dla dwu ról - bycia kochanym i bycia zdolnym do miłości (Shaver, Hazan i Bradshaw, 1988).

W myśli zachodniej powszechne było traktowanie osobowości jako złożonej z części. I tak Platon uważał, że osoba jest jak woźnica rydwanu (rozum), który kieruje dwoma końmi, jednym dobrze ułożonym, drugim nieokiełznanym (Fedrus). Freud uważał, że życie krąży wokół dwu osi, seksualności i śmierci, które reprezentowały skłonności twórcze i destrukcyjne. Takie wizje, jak Platona i Freuda mają walor dramaturgiczny. Być może bardziej prozaicznie moglibyśmy powiedzieć, że emocje miłości, serdeczności i szczęścia integrują ludzi w twórczej współpracy. Emocje gniewu, strachu i pogardy wpędzają ludzi w konflikt. Te dwie grupy emocji tworzą więc dwa wielkie, fundamentalne tryby interakcji społecznych i na tym podziale oparliśmy ten rozdział.

Intymność i współpraca

Ludzkie doświadczenia kochania i bycia kochanym uważa się często za coś, co nadaje życiu zasadnicze znaczenie i opiewa je fikcja literacka. Oto co pisze Laura Esquivel w powieści Like Water jor Chocolate:

Moja babcia miała bardzo ciekawą teorię. Mówita, że każdy z nas rodzi się z pudełkiem zapałek w środku, lecz nie możemy zapalić ich wszystkich sami (...) tlen musi pochodzić z oddechu osoby, którą kochasz; świecą może być jakiekolwiek jedzenie, muzyka, pieszczota lub dźwięk, który rodzi rozbłysk jednej z zapałek. Przez chwilę oślepia nas silna emocja. Narasta w nas przyjemne ciepło (...) Żeby żyć, każdy musi odkryć, co rozpala te rozbłyski, ponieważ płomień takiej zapałki jest pokarmem dla duszy (Esquivel, 1992, rozdz. 6.).

Dla większości ludzi w społeczeństwie Zachodu miłość jest czymś najważniejszym w życiu. W sondażu Freedmana (1978) na 100 000 Amerykanów, którzy odpowiadali na kwestionariusz pewnego czasopisma, to nie pieniądze, nie władzę, nie młodość, nie zdrowie - ale miłość małżeńską uznali respondenci za wartość najsilniej skojarzoną ze szczęściem.

Zasady miłości seksualnej

Znaczną uwagą cieszy się hipoteza, że wzorce dziecięcego przywiązania stanowią szablon dla relacji miłosnych w dorosłym wieku. Przeprowadź na sobie samym następujący drobny eksperyment. Przypomnij sobie wzorce przywiązania, które omawialiśmy w rozdziale 3., i wróć do tabeli 3.3, w której wymieniono 16 zachowań przywiązania. Wyobraź sobie teraz, że nie są to zachowania w interakcji między matką a dzieckiem, lecz między dwojgiem kochanków. Czyż to się nie zgadza? Czy kochankowie wykazują różnicujący uśmiech i wokalizację