63 (47)

248 Część druga - Społeczne, indywidualne i kulturowe wartości zabawy...

—    atmosferę emocjonalną panującą w rodzinie;

—    poziom wykształcenia obojga rodziców;

—    postawy rodzicielskie;

—    status ekonomiczny rodziny.

Zdaniem M. Nowickiej, zbadanie korelacji poszczególnych czynników z poziomem kompetencji komunikatywnej dziecka jest utrudnione z kilku przyczyn. Po pierwsze, rodzina stanowi strukturę złożoną, której poszczególne elementy są ze sobą ściśle powiązane i nierzadko wzajemnie się warunkują, pozostają zatem trudne do wyizolowania. Po drugie, środowisko rodzinne to sfera prywatności, dlatego też stanowi materiał mało dostępny dla empirycznej penetracji¹

Zabawa tematyczna dzieci stwarza dogodną okazję do zaobserwowania stosunków' panujących w ich rodzinach. Zabawy na tematy rodzinne należą w szkole do najbardziej popularnych i szczególnie łubianych. Uczniowie nie tylko komunikują się między sobą, naśladując poszczególnych członków rodziny, ale w sposób naturalny odtwarzają relacje rodzinne, dzięki czemu nauczyciel, obserwując przebieg zabawy, ma pełny „obraz” domu rodzinnego swoich wychowanków.

Analiza wyników badań M. Kielar-burskiej, M. Przetacznik-Gierowskiej i A. Twardowskiego nad sprawnością językową i komunikacyjną potwierdza istoL-ny związek między cechami zachowań językowych dzieci a cechami ich środowiska rodzinnego, a przede wszystkim języka, jakim posługuje się matka. Ze względu na styl wypowiedzi można wyróżnić dwa rodzaje matek. Jedne używają stylu opisowego, podając nazwy obiektów*, co skłania dzieci do wyszukiwania i nazywania rzeczy w otoczeniu. Dla drugiej grupy matek charakterystyczny jest styl relacyjny, pozwalający na wyrażanie ocen. postaw, emocji i sprzyjający wytworzeniu się u dzieci skłonności do ujmowania różnorodnych relacji, wypowiadania wda.snych opinii oraz wyrażania uczuć. Duże znaczenie dla procesu opanowania przez dziecko języka mają również, ojcowie, przy czym każde z rodziców pełni w nim inną rolę. Mimo że zarówno marka, jak i ojciec mówią do dziecka prostymi i krótkimi zdaniami, to jednak w ich wypowiedziach zaznaczają się istotne różnice. Ojcowie stosują najczęściej wiele słów rzadko używanych potocznie, wprowadzają sporo żartobliwych nazw oraz stawiają pytania zaczynające się od różnych zaimków' pytających (dlaczego? gdzie?). Matki zwykle dostosowują swe wypowiedzi do poziomu dziecka: budują wypowiedź ze słów powszechnie używanych, stosują pyta-nia-potwierdzenia (np. czy chcesz...?), dzięki czemu dziecko może być aktywnym rozmówcą w kontakcie z matką. Ojcowie zaś skłaniają je do wysiłku komunikacyjnego, stymulującego rozwój dziecięcej kompetencji komunikatywnej. Zatem

M. Nowicka: Kompetencja komunikacyjna uczniów dziewięcioletnich a sytuacja dziecka w rodzinie |w:| W. Kojs, R. Mrózek, L. Dawid (red.): Komunikacja Dialog Edukacja, t. 1, Wyd. UŚ Filia w Cieszynie, Cieszyn 1998, s. 249-2Ś0.