61 (48)

246 Część druga - Społeczne, indywidualne i kulturowe wartości zabawy...

być sygnał, że dziecko czuje sic niepewnie w danej sytuacji - zabawie i przejawia niepokój¹ \

Postawa ciała

Przyjmowana przez dziecko w zabawie postawa ciała jest odzwierciedleniem jego nastawienia wobec innych. Pozytywne postawy są wyrażane przez nachylenie sic do innych i powiązane z uśmiechem oraz spoglądaniem. Dzieci dysponują także ogólnymi stylami zachowań ekspresyjnych, prezentowanymi w sposobie chodzenia, stania i siadania. Uzewnętrzniają one w zabawach aktualne role odgrywane przez dzieci, ich samowyobrażenia czy stany emocjonalne. Postawa ciała jest również odzwierciedleniem napięć wewnętrznych lub stanu psychicznego. Typowa postawa skrytości i podejrzliwości to złożone ręce, odchylony tułów, unikanie kontaktu wzrokowego, głowa nachylona do przodu. Sztywne, złożone na piersiach rccc odsłaniające ramiona sygnalizują postawę obronną, poczucie zagrożenia, natomiast postawa otwarta, swobodna ro sygnał poczucia bezpieczeństwa i pewności siebie. Pozycja nazbyt luźna może oznaczać lekceważenie. Jeżeli dziecko w czasie zabawy odwraca się tyłem do dzieci i przyjmuje pozycję skierowaną do odejścia, oznacza to, że jest znudzone zabawą i nie chce jej dłużej kontynuować¹’.

Dotyk

Dotyk - jako ważna forma komunikatu niewerbalnego - może być właściwie interpretowany w zależności od kontekstu kulturowego. W naszym kraju powszechnie dopuszczane jest podanie reki, poklepanie po plecach, pocałunki przy powitaniu i/Iub pożegnaniu. Dzieci w zabawach tematycznych, naśladując dorosłych, często używają dotyku jako form komunikowania się. Inny rodzaj zachowania przestrzennego - bliskość fizyczna - jest jednym ze wskaźników intymności -dzieci siadają i stają bliżej tych osób, które lubią. Pozycja ciała w przestrzeni co również sygnał postaw interpersonalnych, np. dominacja jest sygnalizowana przez symboliczne używanie przestrzeni, np. siadanie na największym krześle. Tego typu manipulowanie przestrzenią zdarza się także często w sytuacjach zabawowych w szkole.

Wygląd i ubiór

Wygląd i ubiór dzieci w zabawach są nośnikami informacji o statusie społecznym. zawodzie, atrakcyjności, postawach i innych cechach osobowości. Isrnicją pewne związki między stylem ubioru i osobowością. Ubranie jest nie tylko ochroną

^u .VI. Dymek: Komunikacja niewerbalna też ważna. „Nowa Szkoła” 1996, nr 3. j>. 20-21: B. Woj -rai: Komunikacja niewerbalna w procesie edukacji |\v:J B. Dymam (red.): Dziecko w/wiecie współdziałania, a. 2, Impuls, Kraków 2001, s. 183-197.

'' Tamże, s. 22.