Atlas muzyki1

<£»■bankowy narodził się wc Włoszech - arctai-S w szczególności w Rzymie, malarstwo m,mylili W północnej Italii (Wenecja). Rcnc--•umiał charakter mędzynarodowy. w teroku «« znaczenie zyskują style narodowe, chocnale-iy pamiętać, że muzycy włoscy opanowują całą

Europę (opera)-    . . _. ,

Wiara 'v postęp, oświecenie i powrót do natury przynoszą w XVIII w. koniec baroku. Styl barokowy zastępuje postęp żywywymi nawrotami podobieństw w bogactwie zmieniających się bytów: wszystko płynie i zarazem trwa w bezruchu (obraz rzymskiej fontanny). Natychmiastowe spełnienie, ujednolicone przedstawianie afektu, spokój i poruszenie przemawiają zarówno z barokowego wnętrza kościelnego, jak i z fugi BACHA.

Fantazja i iluzja oddzielają sztuczne wnętrza od natury i realności, przewyższają te ostatnie; malowane niebo na sklepieniach, fantastyczne kompozycje krajobrazowe, stylizowane tańce, wielogodzinne opery i balety zachwycają ludzi oszałamiającym. a zarazem głęboko zmysłowym i pełnym symboli teatrem świata. W kościele i pałacu współdziałają ze sobą architektura, malarstwo, poezja, muzyka, a także sztuka budowania ogrodów, w myśl idei syntezy sztuk.

Tak jak barokowa sztuka przedstawia człowieka, tak barokowa muzyka ukazuje jego uczucia. Człowiek jednak postrzega siebie jeszcze jako tyt ratunkowy w całości, nie zaś jako indywidualność mającą wolność osobistą. W odniesieniu do barokowej muzyki oznacza to stylizowane, a nie osobiste przedstawianie uczuć.

Kierujący wszystkim rozum (ratio) oddziałuje na wielu obszarach: w symbolice liczbowej, harmonice funkcyjnej, strukturze formalnej, tradycji kontrapimktycznej, ale także w nienaturalnym. matematycznym podziale oktawy, np. w temperowanym stroju WERCKMEISTERA.

Ujęcia i klasyfikacje muzyki Barok odnowił wyobrażenie antycznej harmonii sfer (gr. sphaira,kula), wywodzące się od PITA-GOREJCZYKÓW. Wierzyli oni, że ruchowi ciał niebieskich towarzyszą dźwięki odpowiadające ich harmonicznym proporcjom, które przejawiają się również w muzyce. Jednak już ARYSTOTELES zanegował realność gwiezdnych brzmień ze względu na brak tarcia wc wszcch-świecie.

Chrześcijańskie średniowiecze łączyło pogan-skoantyczne przedstawienie harmonii sfer z niebiańską chwałą Bożą (nmslca coelestis) i chórami aniołów (musica angdica, JAKUB Z LEO* D1UM). Pod koniec średniowiecza harmonię przekształcono na sposób urtystotelcsowski. sprowadzając realne brzmienia do matematycznej abstrakcji (ADAM Z FULDY). W kręgu tej tradycji pozostawał jeszcze w czasach baroku JOHANNES KEPLER (1571-1630).

W V księdze Harmonices mumii (1619) wylicza on na podstawie ruchu planet stosunki liczbowe dźwięków, które rozbrzmiewają jako

Barok / pojmowanie muzyki 303

wielogłosowa harmonia, jakby symfonia świata. Porównanie różnych szybkości planet na ich eliptycznych orbitach w maksymalnym zbliżeniu do Słońca (peryhelium) i oddaleniu od niego (aphelium) daje w rezultacie określony stosunek liczbowy dla każdej planety, odpowiadający interwalowi muzycznemu (rys.; orbity są schematycznie przedstawione jako okręgi). Kepler w harmonii świata odczuwał piękno stworzenia i chwałę Boga.

Większość ujęć i klasyfikacji muzyki wywodzi ńę od BOECJUSZA (zm. ok. 524), który przekazał średniowieczu wiedzę antyczną, w wieki aspektach subiektywnie interpretowaną. Dzielił muzykę na:

-    musica mundana: harmonia świata i sfer. także pory roku lip., harmonia makrokosmosu;

-    musica hamana: harmonia człowieka (części ciała, temperamenty, relacja duszy i ciała), harmonia mikrokosmosu;

-    musica instrumentalir. realnie brzmiąca muzyka wykorzystująca instrumenty i głos ludzki.

Musica mundana i humana przeobraziły się z czasem w musica theorica (theoretica) lub spcculati-va (XIII w.), musica instnanentalis zaś w musica practica.

Musica specularóa stanowiła przedmiot nauczania w szkołach łacińskich i na uniwersytetach w ramach artes Iwendes, siedmiu sztuk hicm<p-lanych, na które składały się 3 nauki językowe (tmium): gramatyka, retoryka, dialekty ka. oraz 4 nauki liczbowe (gnadrimm): arytmetyka (matematyka), geometria, astronomia (astrologia i. muzyka. Obszerny, nawiązujący do BOECJUSZA traktat Musica speculatiw JOHANNESA DE M URIS (Paryż 1323) był przedmiotem wy-

kładów jeszcze w XVIII w.

Musica practica od czasów późnego średniowiecza dzieli się na:

-    muska piana: jednogłosowy chorał;

-    musica mensurablliy. muzyka wielogłosowa, zwana także figuralną (odfigurae. mity meo-zuralne).

Boccjańskie pojęcie muska humana tłumaczono później także jako muzykę wokalną, muska Im sirumentalis jako muzykę msirumenulną W czasach renesansu i baroku panuje tumska practica. jednak muuta speadarini w epoce baroku zyskuje nowe znaczenie dzięki badaniom w zakresie astronomii ł akustyki (GALILEUSZ. MERSENNE, SAUVEUR) Jeszcze SCHUTZ uważa, że muzyka zajmuje miejsce wśród sztuk wyzwolonych, jak ..Słońce pod skdnuoma. płace* tami* (1641). Także dla LEIBNIZA, w sposób typowy <Ba baroku, mano nauki o afektach ważną rolę odgrywa aspekt matematyczny: „Musica est csercitium arilhmcncac occułtura oacen-tżs se numcrarc animi** (Muzyka to matematyczne ćwiczenie nieświadomości I712k Jednak si-liesidycmo-zmysłowego doświadczania muzyki każe ją wkrótce zaliczyć do obszaru „sztuk pięknych .