b0002(1)

I ⁽)4 Konteksty i metody w badaniach historyczno-pedagogicznych

Stosunek do prasy jako źródła historycznego uległ radykalnej zmianie po drugiej wojnie światowej. Złożyło się na to kilka przyczyn. Do bezpośrednich ■iiliczyć należy straty wojenne, które dotknęły archiwalia, co spowodowało wzrost walorów prasy jako zastępczego źródła historycznego. Ponadto rozwinęły się badania nad okresami historii, w których prasa odgrywała już znaczącą rolę jako jeden z przejawów życia. Dorobek ten uzupełniały badania i publikacje dotyczące historii prasy'¹, jak również fakt, że nauki pomocnicze historii zwróciły uwagę na . miczenie prasy jako pełnowartościowego źródła historycznego⁵.

Powstaje zatem pytanie: czy prasa może być także źródłem w badaniach historyczno-edukacyjnych? Poszukując odpowiedzi na powyższe pytanie, należy pi /yjąć następujące założenia metodologiczne nauk historycznych:

pojęcie źródła historycznego można rozumieć w sensie ogólnym, czyli że jest nim wszystko to, skąd czerpać możemy (źródło potencjalne) lub skąd czerpiemy (źródło efektywne) informacje o interesujących nas faktach historycznych;

pojęcie źródła historycznego można rozumieć w sensie relatywnym, gdzie są to źródła służące w sensie potencjalnym lub służące w sensie efektywnym eksploracji rozpatrywanego aktualnie przez badacza problemu⁶.

/ uwagi na funkcje społeczne, jakie spełniała prasa, stanowi ona źródło w sen-su ogólnym i relatywnym (potencjalne i efektywne) w badaniach historii wycho--.miin Piusa zawiera bowiem bogaty zbiór informacji dotyczących interakcji j .............. ji społecznej, w której dokonuje się proces wychowania, aktu komu

nii • iwaniit masowego, intencji nadawcy, kodu komunikacyjnego, intencjonalnego . u li ui u i y ot a z treści procesów komunikacji społecznej⁷.

Wykorzystanie źródeł prasowych umożliwia także analizowanie problemów - . In»won 1.1 w kontekście upowszechnianych poglądów politycznych, społecz-i,., h, ekonomicznych, kulturalnych, wreszcie na tle problemów życia codzienne-. •,polerzcństwii. Jest więc źródłem zawierającym informacje bezpośrednio i pi średnio związane z przedmiotem badań historii wychowania.

S/i /ogólnie bogata w wartości źródłowe do badań w zakresie polityki oświa-im\ ej, ustroju szkolnego, koncepcji pedagogicznych, procesu dydaktyczno-wy-

¹ a iloutknwit. Historia />mvt , op nt., s D; także .1. Jarów i cek i. Studia nad prasą polską \j\ i \ \ wiskh. Kluków 1007

i Ihmiinw i- .. 'okras i tułania nauk ponwenit ych historii nowożytnej i iicynoma/1 w | l iii ... *?, Iwy /jti/ti HimoiyhAw l*0łakh'h. I IX Naukiptmocnh -w historii, red A (ilcs ./toi Wni s:-a -n |'jmi i 102= Tl Ki/ywo&loekl, hwajako ńódło histoiyc -tw fw J MnUnh i techniki badaw

; sg u    MfMiwfWPi ap .11

i 1 opolski, StehHlol figla historii, Wafi/swa IMHJ.s hi ■ V- Misami Uuiii a    graty kfikrW l⁽JIIK§ M

chowawczego, nauczycieli, koncepcji ich kształcenia i doskonalenia zawodowego, pracy kulturalno-oświatowej oraz innych problemów będących przedmiotem badań historyczno-edukacyjnych - jest prasa okresu II Rzeczypospolitej. Rozwojowi myśli i nauk pedagogicznych oraz praktyki wychowawczej towarzyszył bowiem w tym okresie dynamiczny ruch wydawniczy nie tylko książek i serii wydawniczych, ale także czasopism pedagogicznych. Charakteryzują się one, jak zresztą cała prasa tego okresu, zróżnicowaniem poglądów ideologicznych, problematyki pedagogicznej, poziomu merytorycznego i edytorskiego. Niektóre z nich, takie jak: „Przegląd Pedagogiczny”, „Rocznik Pedagogiczny”, „Muzeum”, „Ruch Pedagogiczny”, posiadały tradycję sięgającą czasów rozbiorów; inne, takie jak: „Chowanna”, „Kwartalnik Pedagogiczny”, „Kultura i Wychowanie”, „Oświata i Wychowanie”, założone zostały w okresie międzywojennym. Czasopisma te spełniły znaczącą rolę w upowszechnianiu polskiego oraz zagranicznego dorobku pedagogicznego i uznać je można za czasopisma wiodące, cieszące się autorytetem ogólnokrajowym⁸.

Analiza zawartości treści pedagogicznego czasopiśmiennictwa naukowego dostarczy z pewnością bogatej wiedzy źródłowej w odniesieniu do różnorako sformułowanych celów i problemów badawczych. Interesujące poznawczo mogą być opracowania monograficzne poszczególnych tytułów, zawierające cenny historycznie materiał opisowy. Pedagogiczne czasopiśmiennictwo naukowe jest więc wartościowym źródłem w pogłębianiu dotychczasowej wiedzy o dorobku teorii i praktyki pedagogicznej, zwłaszcza dzisiaj, kiedy na bazie krytyki pedagogiki instrumentalnej poszukiwania nowych koncepcji edukacyjnych nawiązujądo sprawdzonych i efektywnych rozwiązań okresu dwudziestolecia międzywojennego.

Dużo materiału źródłowego dotyczącego rozwoju myśli pedagogicznej nauczycieli, ich praw i pozycji w społeczeństwie, kształcenia i doskonalenia zawodowego oraz innych problemów pedeutologicznych i edukacyjnych zgromadzić można poprzez kwerendę i analizę zawartości prasy nauczycielskiej. Szczególnie przydatne będzie wykorzystanie takich tytułów, jak: „Głos Nauczycielski”, „Praca Szkolna”, „Życie Szkolne”, „Szkoła i Nauczyciel”, „Sprawy Nauczycielskie”, „Ogni-skowiec”, „Życie Nauczycielskie”, „Nauczyciel Polski”, „Nauczyciel i Szkoła”, „Szkoła Powszechna” itp. Wielokrotnie publikacje zamieszczane na łamach prasy nauczycielskiej wywoływały reperkusje, polemiki i krytykę na łamach innej prasy, zwłaszcza zorientowanej odmiennie politycznie i światopoglądowo. Stąd

^H Pili m Iii Historio uwlunronln Witik ,VV. red, ,l. Miąso, Warszawa 1980: W. Czerniszewski, Cointpiiimruni. t\ro    nie ir Polsce okresu międzywojennego, „Nowa Szkoła” 1968, nr

10/11 W * i "i i li, i‘> ■■ id:j,i um rner- \ oh i ^osopisnt i>e<lagoyiiny(ji wychodzących w Polsce do roku iu.withi tyń i ji.i- Htitta I'jśm. nf 9 10, A Molik, /    polkkiej prosy pedngogkr

itęj, „Nowa N/l tl|« jUfij iii 10