b0004(2)

,'20 Konteksty i metody w badaniach historyczno-pedagogicznych

Iiwiającądialogi pisarza z masowym czytelnikiem⁸. Przedstawiać problematykę szkolnictwa elementarnego i ponadpodstawowego w Królestwie Polskim. Odnosił ją do rzeczywistości europejskiej, szczególnie w zakresie szkół zawodowych. Nauczyciel miał być łącznikiem między uczniem a domem rodzinnym, nietrudno zauważyć aktualność poglądów B. Prusa na nauczanie i wychowanie.

Bogate źródło dla badań historyczno-pedagogicznych stanowiąDzzewz/A:/ Stefana Żeromskiego⁹. W latach 1882-1891 powstało ich 21 tomików.

Reakcja krytyków na pierwsze wydanie Dzienników Stefana Żeromskiego była szybka i przeważnie entuzjastyczna. Jarosław Iwaszkiewicz wyraził pogląd, że Dzienniki Żeromskiego są pozycją nader wartościową, gdyż nie tylko rzucają światło na młodość wielkiego pisarza, ale są same w sobie dziełem sztuki pisarskiej bardzo wysokiej klasy - o wiele wyższej niż pierwsze, pisane w tej epoce utwory czysto literackie Żeromskiego¹⁰. Zgadzał się z tym poglądem również Lesław Eustachiewicz, zwracając uwagę, że:

Żeromski pisał swe notatki na gorąco, bez spekulacji na późniejszy ich rezonans. Mimo to bezwiednie tworzył dzieło sztuki, więcej - jedno ze swych szczytowych osiągnięć narracyjnych¹¹.

Wydaje się, że pierwszą przyczyną powszechnego uznania Dzienników’ za dzieło wybitne jest zawarte w nich bogactwo realiów życia młodego pisarza. Dzienniki lo olbrzymi materiał do studiów nad młodością i początkową twórczością Stefana Żeromskiego. Dziełem tym wprowadził Żeromski do naszego portretu literackiego, ulrwalonego w świadomości kilku pokoleń, rysy nowe i w sposób istotny zmir niąjące dawny wizerunek. Wraz z pojawieniem się Dzienników napłynęło wiele informacji umożliwiających korektę wcześniejszych biografii pisarza.

Wydanie Dzienników wniosło więc bogactwo nowych faktów, dokonało prze łomu w naszej wiedzy o młodości Żeromskiego.

Dzienniki stanowią źródło studiów z zakresu historii literatury w aspekcie możliwości interpretacji psychologicznej. Budzą zrozumiałe zainteresowanie jako materiał do poznania genezy wczesnych utworów Żeromskiego, jako świadcc iwo dojrzewania ideowego, dokument przynoszący przykłady bogatych lektur mlo dego pisarza.

^H • Jałmużna, Obraz szkoły i nauczyciela w „ Kronikach” B. Brusa [w:] Szko/a i nauczyciel ii polskiej beletrystyce Pozytywizmu, Młodej Polski i Dwudziestolecia międzywojennej>, nul I la li nu/na. I Mi 2002.

I lalmu/nu Dzienniki Stefana Żeromskiego źródłem dla historyka wychowaniu, \ * i a I >n|

' 11 i lali’. I oil/.iensis I nim Piialiigogit no l‘-\. luilngint" 1992, nr 29. u 97 |05

"l I was - K lewie-- Dtiuyi tam D ie.nn>k-.n\ “nskiego. „Nowa Kultura¹ |9V| hi Ih "1 Instłu Iliowie/. /’ lennik \ o. _h..    | \ ytidnik /rtuhutlni” 195/. ni -li

Dzienniki to również (szczególnie późniejsze, z lat 1888-1891) samoistne dzieło sztuki, budzące podziw bogactwem obserwacji obyczajów oraz wielką odwagą i przenikliwościąw wyznaniach osobistych i diagnozach społecznych. Karty tomików, na których uczeń gimnazjum kieleckiego, a potem student notował przeżycia kolejnych dni, mówiąo sieroctwie, chorobie, nędzy, o wrogości obcej szko ly, o najgorszych wpływach i złych stronach środowiska, w którym rósł i kształtował się późniejszy pisarz.

Dzięki Dziennikom poznajemy genezę późniejszych opowiadań, wyrosłych z autentycznego poznania i przeżycia niedoli chłopa polskiego. Poznajemy życie ówczesnej szkoły, walkę młodzieży o kształtowanie świadomości narodowej, namiętne dyskusje ideowe, los ludzi zepchniętych przez panujące stosunki na dno nędzy, śmiałą analizę wewnętrznych doświadczeń, ostrą krytykę społeczną, pięk no i tragizm losu człowieka.

Żeromski bardzo szybko włączył się do aktywnej działalności w kółkach studenckich. Obcując na zebraniach z kolegami ze starszych lat wszystkich wydziałów Uniwersytetu Warszawskiego, znajdował możliwość dyskusji o palą-co aktualnych kwestiach narodowych i społecznych. Znany już z talentów literackich wśród kolegów kielczan, rychło zdobył sobie uznanie na szerszym forum nic tylko jako recytator poezji, stanowiącej główny punkt programu części arty stycznej zebrań, ale również jako krytyk literacki, społecznik i oświatowiec. Atmosferę panującą na zebraniach kółek studenckich odtwarzają notatki prowadzone w Dzienniku. Tematyka referatów przedstawianych podczas zebrań była bardzo zróżnicowana. Obejmowała literaturę i historię polską, bieżące zagadnienia społeczne w Królestwie Polskim i Europie, sprawy ekonomii politycznej i inne,

Pedagogiczno-oświatowa wiedza Stefana Żeromskiego wyrastała przede wszystkim z osobistych doświadczeń i przeżyć i w takim zakresie została przedstawiona w dziennikowych zapisach. Dlatego też wypowiedzi pisarza na ten temat są fragmentaryczne, odnoszą się do zagadnień wybranych - najczęściej tych, które wiązały się z praktyczną działalnością guwernerską i oświatową. I )la historyka wychowania treści Dzienników dostarczają faktografii i budzą relief sje dotyczące organizacji szkolnictwa, treści programowych, form i metod pracy pedagogicznej oraz zagadnień pedeutologicznych.

Przedstawione treści nie wyczerpują szerokiej problematyki twórczości lipnickiej jako źródła badań w naukach o wychowaniu. Wskazują bogate zasoby /mdłowe wzbogacające inne materiały w podejmowanych badaniach.