b0003(1)

I % Konteksty i metody w badaniach historyczno-pedagogicznych

|t / komplementarne byłoby objęcie kwerendą i wykorzystanie także prasy poza-nmiczycielskiej (np. polityczno-informacyjnej czy społeczno-kulturalnej).

Innym rodzajem prasy są czasopisma dziecięce i młodzieżowe. Jak podaje (tl IS, w 1926 roku było ich ogółem 141, w 1930 roku -234, a w 1935 roku - już UJ. l*od względem liczby wydawanych tytułów dominowała prasa „wydawana pi /(*/, młodzież”. Były to najczęściej pisemka szkolne, przeważnie gimnazjalne, ukazujące się z reguły raz na miesiąc, często efemeryczne. Ich niewielkie nakłady, duże rozproszenie i zaginięcie znacznej ilości z pewnością przyczyniły się do lego, że ta właśnie prasa młodzieżowa jest dotychczas w badaniach historii wy-• Iłowania (także w badaniach prasoznawczych) najskromniej wykorzystana i opracowana⁹. Każdy jednak zachowany egzemplarz jest oryginalnym zapisem życia ówczesnej szkoły, uczniowskich ambicji literackich, zaangażowania intelektual-iicgo, a nawet politycznego. Mimo że gazetki te stanowią przedmiot badawczy ulotny i trudny w ocenie, należałoby w badaniach nad szkołą i młodzieżą traktować je jako ważne źródło historyczne.

I iczna jest także grupa czasopism wydawanych przez różnego rodzaju orga-iu/ii< je społeczno-polityczne młodzieży (łącznie liczba tych organizacji w całym okresie międzywojennym szacowana jest w granicach tysiąca)¹⁰. Tego typu źródła należałoby wykorzystać w powiązaniu z prasą ogólnoinformacyjną i polityczną om/ społeczno-kulturalną i literacką z uwagi na jej programową i edytorską afi-|im iv /. ugrupowaniami i czasopismami dla dorosłych.

Stosunkowo dużą grupę czasopism stanowią pisma młodzieżowe i dziecięce wydawane przez organizacje i instytucje Kościoła katolickiego. Ich zasięg od-d ialywnnia miał charakter masowy nie tylko z racji wielości tytułów, ale także wysokich, jak na ówczesne warunki, nakładów (np. „Mały Apostoł” - 60 000 rg/.eniplarzy, „Rycerzyk Niepokalanej” - 180 000 egzemplarzy) oraz kolportaż, l.lńmgo głównym kanałem były probostwa, organizacje dewocyjne, zrzeszenia " \ /miniowe, także część nauczycieli wspomagała ich rozpowszechnianie. Stąd w\ koi zystanie źródłowe tego typu prasy stało się celowe w badaniach nad kon-"’|m gi i zasięgiem wychowania dzieci i młodzieży.

⁽ alo.ść prasy dziecięcej i młodzieżowej zdominowały jednak pod względem 11usi iowym i jakościowym czasopisma wydawane przez ZNP. Uznane one zostali i najlepsze pisemka dla dzieci w skali światowej na Międzynarodowym Kon-Mi> ir Prasy Pedagogicznej, który odbył się w Paryżu w 1937 r.¹¹ „Płomyk”,

\ Pm /kowski, Prasa polska w lalach 1918-1939, Warszawa 1980, s. 299 300.

Ibldmu -i, 300,

" I r O' Imhkn, Wykoi ■ysiywanic czasopism ZNP dla dzieci w pracy szkolnej w okresie Ih n l^; ei Yfuepolitą)..... Wtu Unlvcu-.itiitis I ml/ir?nBh i Miin Piieftngńgicn et Psychologicii" 1992.

ni 29, r_: 12M „Płomyczek”, „Szkolna Gazetka Ścienna”, „Młody Zawodowiec”, „Mały Płomy czek” (w wersji miejskiej i wiejskiej) to bogate w treści dydaktyczno-wychowaw cze, dostosowane do ówczesnych programów szkolnych i wiekowych możliwości percepcyjnych cztelnika czasopisma, wykorzystane powszechnie w pracy szkolnej jako środki dydaktyczne. Prasa ta, chociaż już stosunkowo szeroko wykorzystana naukowo, zasługuje na dalsze analizy źródłowe w badaniach analityczno-syntc tycznych i komparatystycznych.

Inną grupę stanowiły czasopisma adresowane do czytelnika dorosłego i spcl niające funkcje edukacyjne. Oświata dorosłych prowadzona przez różne partit' i organizacje społeczne o charakterze klerykalnym, narodowym, sanacyjnym, liberalnym, ludowym, socjalistycznym i komunistycznym, upowszechniana była na łamach licznych czasopism specjalistycznych, ale także w prasie masowej i informacyjno-politycznej (często w specjalnie prowadzonych działach). To szerokie wykorzystanie prasy w oświacie pozaszkolnej wynikało z olbrzymich po trzeb edukacyjnych społeczeństwa polskiego, zainteresowania partii i organizacji społecznych oświatą dorosłych oraz niedostatecznego ilościowo rozwoju innyc h form pracy oświatowej. Wielość tytułów i nakładów prasowych, zawartość treściowa oraz zasięg kolportażu to istotne wskaźniki dla uznania znaczenia prasy jako źródła w badaniach dotyczących oświaty dorosłych.

Szczególne funkcje spełniała prasa polska za granicą. Wszystkie pisma polonijne „odgrywały doniosłą rolę w utrzymywaniu kontaktu mas wychodźczych czy ludności autochtonicznej z polskością najszerzej pojętą”¹². Także kontakt zjęzy-kiem polskim miał określony walor wychowawczy. Na szczególną uwagę zaslu guje fakt, że „w każdym większym ośrodku polonijnym przez cały czas lub przez dłuższe okresy ukazywały się pisma dziecięce i młodzieżowe, szczególnie ważne dla zachowania poczucia narodowego młodych pokoleń i związane z reguły z siecią szkolnictwa polskiego wdanym kraju”¹³. Dla przykładu przytoczymy lu wydawaną w ZSRR „Gwiazdę Młodzieży” i „Głos Młodzieży”, w Czechosłown cji - miesięczniki „Oświata” i „Świt”, we Francji - miesięcznik dziecięcy „Pn cholę Polskie” wydawany przez ZNP¹⁴.

Powyższe omówienie nie wyczerpuje oczywiście tytułów i rodzajów prasy pedagogicznej i innej w okresie II Rzeczypospolitej. W dokonanej prezentacji nieprzyjęto też takich celów, a kierowano się jedynie potrzebą egzempl i fikac j i żió dłowych wartości prasy w badaniach historii wychowania.

Na jakie trudności - wynikające z charakteru źródła - napotyka badacz hislo i ii wychowania gromadzący wiedzę źródłową na podstawie prasy? Dotyc zą one głównie następujących Kwestii

^u A l'(|i/koW-ki, Phini (<ohk.ii >>(> > ii.'. Mli ¹¹ Ibiihnu ii 402i ^M Ibidem, p 17f» j§6