b0004(1)

I')8 Konteksty i metody w badaniach historyczno-pedagogicznych

cenzury prewencyjnej, represyjnej oraz autocenzury; klasowych, politycznych i personalnych powiązań prasy; ustalenia personalnego składu redakcji oraz problemów związanych z rozszyfrowaniem pseudonimów lub znaków, którymi autorzy sygnowali swoje publikacje;

oceny analizowanych tekstów prasowych w kontekście całokształtu poglądów i działalności ich autorów;

tendencyjnego fałszowania opisywanych faktów (informacja nieprawdzi-wabądź manipulowana) lub autorskiego-subiektywnego opisu zdarzeń.

Nic sposób dokonać tu uniwersalnego wykazu trudności i ograniczeń, jakie wiążą się ze źródłowym wykorzystaniem prasy w badaniach historii wychowaniu Będą one bowiem zróżnicowane w zależności od okresów badań, celów i problemów badawczych oraz wyboru tytułów gazet i czasopism, rodzajów wypowiedzi prasowej itp. Z problemów tych jednak musi zdawać sobie sprawę ba-diu / operujący konkretnym materiałem prasowym. Będą one możliwe do przezwyciężenia, jeżeli wykorzystaniu źródłowemu prasy towarzyszyć będzie kwerenda uu hiwaliów, pamiętników, wspomnień i innych źródeł weryfikujących i uzupełniających źródłową informację prasową. Takie podejście do prasy, jako źródła wiedzy historycznej dotyczącej wychowania, jest zgodne z przyjętą dyrektywą inrindologiczną respektowania zasady wyczerpalności i komplementarności źródeł, Kd/ie obok archiwaliów, pamiętników, wspomnień czy źródeł wywołanych, prasa ^łiln je się* źródłem pełnowartościowym i pełnoprawnym. Podlega ona jednak, jak lwi/dc źródło, wymaganiom krytyki zewnętrznej i wewnętrznej, przy czym, zgodnie / metodologią historii, krytykę zewnętrzną prasy utożsamiamy z badaniem jej autentyczności, a krytykę wewnętrzną - z wiarygodnością badanej informacji w niej zawartej.

Wskazane wcześniej kwestie, np. cenzurowanie prasy czy różnorakie uwa-itiul nwaiiia decydujące o fałszowaniu lub manipulowaniu informacją, sprawiają,

< badanie autentyczności źródła prasowego nie może ograniczać się do wąskiemu lo/iimienin, tj. tak zwanej autentyczności ogólnej polegającej na ustaleniu je-d . uir diiim ji i miejsca pochodzenia. Oprócz badania tego rodzaju autentyczności (niw wypadku prasy jest stosunkowo proste) należy jeszcze uwzględnić auten-f • dum pmgmalye/ną, właściwą i źródłoznawczą¹⁵. Z problemem autentyczno u i ziódlu piasowcgo ściśle łączy się problem wiarygodności (krytyka wewnętrz na), gdyż dla ustalenia autentyczności trzeba bardzo często głęboko wnikać w nr ., pi/rk nu pianowego Badanie wiarygodności źródła pośredniego zasa d a się bowiem na badaniu wiarygodności informatora (autora przekazu) oraz ¹ wiarygodności informacji, przy czym oba te badania pozostają ze sobą w ścisłym związku.

Ze względu na fakt, że prasa jest środkiem komunikacji społecznej, dzięki której kształtuje się postawy i zachowania innych ludzi, istotne jest ustalenie, kto komunikuje się z kim, dla jakich celów (z jakimi następstwami), w czyim interesie. Odpowiedzi na te pytania są niezbędne, nie można bowiem zakładać, że komunikowanie zawsze jest dobroczynne czy neutralne. Terminologia wiedzy o komunikacji zawiera przecież takie terminy, jak: „propaganda”, „manipulacja”, „indoktrynacja”, „ideologia”².

Jak wykazują badania nad wpływem mediów, różne przekazy prasowe z różną siłą oddziaływają na poszczególne grupy odbiorców. Wpływ tu majątakie zmienne, jak: dostęp do prasy i jej cechy specyficzne, treść przekazów, postawy i predyspozycje odbiorców zależne od ich płci, wieku, wykształcenia i statusu społecznego³. Ważne więc dla poznania zasięgu i oddziaływania prasy będzie np. ustalenie nakładu, ceny, kolportażu, atrakcyjności treściowej prasy i dostosowanie przekazu do możliwości percepcyjnych celowego odbiorcy, wykorzystanie prasy przez organizacje, instytucje (np. szkołę) itp. Przy ustalaniu wymienionych kwestii należy jednak zachować ostrożność w ich ocenie, gdyż na przykład poda wane w oficjalnych wykazach wysokości nakładów były czasami tendencyjnie zawyżane lub zdarzały się przypadki stosowania przymusu administracyjnego dotyczące prenumeraty określonych tytułów itp. Stąd w ocenie ilościowo-jakościo wej zasięgu oddziaływania prasy należy wykorzystać nie tylko wiedzę źródłową (prasową i pozaprasową), ale także wiedzę pozaźródłową. Nie wnikając szczegółowo w zakres pojęcia wiedzy pozaźródłowej, stwierdzić można, że badacz historii wychowania wykorzystujący źródłowo prasę musi w praktyce badawczej operować wiedzą nie tylko pedagogiczną, ale i historyczną, socjologiczną, psychologiczną i prasoznawczą, aby w myśl integracji nauk umiejętnie wykorzystać ten dorobek do badań własnych.

1

I lopulskh Męlptldlogfff , u/' i it, § l|y ino

2

^Ifi i (inbnn Klus, Mc diet i k><muniłowimię . op, cif., s 11

3

•' M Mm u\v Ki. Moli'!    Wftfg?a\VB 2001.    117