Bez nazwy 6 (22)

30 Szkice z filozofii literatmy

zdarza się, że jest ich mniej lub więcej? Jak przedstawia się rzec/ w tzw. liryce ideowej lub myślowej? Czy i tu mamy do czynie nia z przedmiotami przedstawionymi? Weźmy np. wiersz pt. Schlufistuck z Buch der Bilder R. M. Rilkego:

Der Tod ist gross, wir sind die Seinen lachenden Munds.

Wenn wir uns mitten im Leben meinen, wagt er zu weinen mitten in uns¹⁵.

Albo też wiersz Initiale z tej samej książki:

Gib deine Schónheit immer hin ohne rechnen und reden.

Du schweigst. Sie sagt fur dich: Ich bin.

Und kommt in tausendfachem Sinn, kommt endlich iiber jeden¹⁶.

Oba te wiersze stanowią utwory nie całkiem samodzielne, są bowiem członami cyklów lirycznych. Wskutek tego sens ich w pewnej mierze je transcenduje, odnosząc się implicite (dzięki umieszczeniu ich obok innych utworów tego cyklu) także do pewnych faktów przedstawionych w innych utworach. To więi, co w nich samych jest przedstawione, nie wyczerpuje wszystkiego, czego dotyczy sens zdań w nich występujących To też, być może, sprawia, że wydaje się rzeczą trudną wyn.i leźć przedmioty świata przedstawionego w obrębie przy to

¹⁵    W polskim tłumaczeniu:

„Wielka jest śmierć.

Jesteśmy w jej mocy z uśmiechem na ustach. Gdy nam się zdaje, żeśmy w pełni życia, ośmiela się łkać w naszym wnętrzu”.

¹⁶    Po polsku:

„Dawaj swe piękno bez rachuby i słów.

Ty milczysz. Ono mówi za ciebie: jestem.

I powraca w tysiącznych postaciach i rozpościera się wreszcie na wszystkich”.

¹ li urworów. Ale mimo to prawdą jest, że nawet gdy

•    *•'• \ • im li będziemy rozważać jako całość dla siebie, dadzą

¹    • I• /i przedmioty w nich przedstawione. Zęby to jednak

• ■ ¹ hi. wystąpiło, trzeba pamiętać o dwu sprawach: 1. że t - VI lżenie „przedmiot przedstawiony” nie należy rozu-\ ląc/,nic rzeczy zmysłowo spostrzegalnych ani na-

' .......i /mc czegoś indywidualnego, lecz że trzeba rozumieć

ilu, o czymkolwiek jest mowa w dziele lub co zo-111111 wyrażone przez występujące w nim twory języ-' /<■ przytoczone utwory są utworami lirycznymi, /> m go I n ego typu, i że przeto należy przede wszyst-¹ 'i \ rulomić sobie budowę tego rodzaju utworów. Nie mogę

•    . ni lubić¹ . Wystarczy może jednak na razie zaznaczyć, że i i iii win ze Schlufistuck jest wyrażony in concreto, choć nie

ntv. pewien ściśle określony stan psychiczny pod-. ni 111 yezn ego, a mianowicie zrodzony z uświa-' m i. iii.i sobie tragicznej doli człowieka ' l .I i smutek, pełen wewnętrznej równowagi , . 1 u | ii' \ Ten emocjonalny stan podmiotu lirycznego wraz <tni ./ego dotyczy dokonujące się w nim uświadomienie u i i in stanowi podłoże tego stanu, tworzy „przedmiot ,    .1 i iwiony” w rozważanym utworze. Podłożem tym jest

i .. u 111 powiedziawszy - ścisły związek śmierci zżyciem, i . I i cii nie jest niczym indywidualnym, w szczególności , i u lny m jednostkowym zdarzeniem, lecz czymś, co ,    • /ci linie występuje w niezliczonych zdarzeniach in-

. i.l.i.ilnyi h. Ale właśnie dlatego, że zaródź śmierci tkwi i u hi i .unie we wszystkich, choćby najwyższych przejawach

/111|<ili m iu częściowo i szkicowo w artykule pt. O tzw. praludzie w literaturze, mim , Przeglądzie Współczesnym”. Zob. niżej.

1. 11. I i |. .icm od przypuszczenia, że to czysto pojęciowe określenie wyczerpuje i i ll n dostatecznie zbliża się do emocjonalnej zawartości wyrażonej w tym , t I. .ni, dlatego, że ów stan uczuciowy jest wyrażony, a nie nazwany, lcon-i i ,,    ,ii i ość jakościowa, narzuca się czytelnikowi w bezpośredniej obecno-

, , i i wszystko, cokolwiek można uzyskać za pomocą czysto pojęciowego , , Dlatego przytoczenie tu samego utworu spełnia funkcję istotnego uzu-

. ...... wywodów teoretycznych, ale zarazem domaga się od czytelnika pełnej

, ,, , u n i/nej utworu.