Bez nazwy) (11)

76 Szkice z filozofii literatury

że efektywna treść dzieła przez to się nieraz w sposób bardzo istotny bogaci, wypełnia, często różnicuje, czasem ujednoznacz-nia, a czasem właśnie odwrotnie - zaczyna się wieloznacznie mienić i opalizować różnymi składnikami treści, które w samym dziele efektywnie nie występują. Dzięki czemu się to dzieje, i jak się to dokonuje w poszczególnych konkretyzacjach, to sprawa dość skomplikowana, której tu nie mogę bliżej omawiać, zakłada to bowiem znacznie dokładniejszą znajomość budowy warstwy znaczeniowej dzieła literackiego niż ta, której te szkice mogą dostarczyć, a także znajomość przebiegu i różnych odmian poznawania dzieła literackiego¹. Ale też na razie istotne jest jedynie to,że w konkretyzacjach zostają efektywnie pomyślane różne składniki czysto potencjalnej treści znaczeń występujących w samym dziele i że tym się m.in. konkretyzacja różni od dzieła. To zaktualizowanie zaś ma ważne znaczenie dla innego, dotychczas jeszcze nie omówionego rysu konkretyzacji, mianowicie dla uzupełnień, które w nich występują.

Zanim jednak do tego przejdę, muszę wskazać na jeszcze jeden rodzaj momentów dzieła, które dochodzą do aktualizacji w konkretyzacji dzieła, i to takich, których rola, zwłaszcza w dziełach sztuki literackiej, jest niezwykle doniosła. W dziele literackim mianowicie wyznaczone są w każdej warstwie, a pochodnie i w całym zestroju warstw, różnorodne jakości estetycznie aktywne, a zarazem takie, iż od nich zależy ucieleśnienie wartości estetycznych które się w konkretyzacji dzieła pojawiają. Są one różnego rodzaju. Pojawiają się one wśród pierwotnych jakości zmysłowych, jak np. niektóre jakości brzmień słownych lub niektóre jakości barw występujących w wyglądach czy w przedmiotach przedstawionych. Znajdują się one także wśród jakości formalno-konstrukcyjnych, tzn. jakości, które pojawiają się jako poszczególne rysy formalnych struktur występujących w różnych warstwach dzieła literackiego. Stosunkowo często są nimi jakości harmoniczne, nadbudowujące się na jakościach innych, współwystępujących ze sobą. Występują one w dziele literackim przede wszystkim w polifonicznym zestroju elementów jakościowych różnych warstw. Wreszcie wielką rolę wśród jakości estetycznie aktywnych odgrywają jakości metafizyczne, które pojawiają się w kulminacyjnych fazach dzieła literackiego w jego warstwie przedmiotowej, a często obejmują sobą niby ostatecznym, nadrzędnym sprzęgłem całość dzieła, a w każdym razie rzucają na tę całość swoiste zabarwienie, jakby cień swego istnienia w dziele. Otóż wszystkie te jakości, choć należą do dzieła, są w nim jedynie intencjonalnie wyznaczone przez czynniki, które stanowią ich podstawę bytową, które jednakże nie są same zdolne „oblec” je w ciało immanentnie w dziele występujących jakości. Efektywnie zrealizowane może być wiele z nich jedynie w obrębie świata rzeczywistego. Dotyczy to m.in. przede wszystkim jakości metafizycznych. Jednakże czytelnik, percypując lub wyobrażając sobie żywo ich podstawy bytowe, wżywając się podczas lektury dzieła w sytuacje w dziele przedstawione, może jakości te aktualizować przynajmniej w materiale wyobrażeniowo -naocznym, a tym samym przynajmniej w ten sposób niejako umieszczać je w samym dziele, wiążąc je z ich podbudową i wiążąc je między sobą w jedną organiczną całość jakościowego zestroju dzieła. Związawszy je w ten sposób i mając je uobecnione przynajmniej w materiale wyobrażeniowym, może czytelnik oddać się ich estetycznej percepcji, czerpiąc, jak ze źródła, to, co stanowi wartość dzieła, w konkretyzacji jego ujawnioną i ucieleśnioną. W ten sposób buduje się w konkretyzacji efektywnie wartość estetyczna, która w dziele samym jest przez jego składniki jedynie wyznaczona², i to tylko zawsze z pewnym przybliżeniem, z pozostawieniem pewnej sfery dopuszczalnej zmienności. Oczywiście, zbudowanie się wartości estetycznej w ogóle, zwłaszcza zaś w tej całkiem określonej postaci, w jakiej się ona pojawia w danej

Por. O poznaiwtthi dzida literackiego i Das literarische Kunstwerk.

Notabene: te składniki dzieła, które w nim samym wyznaczają intencjonalnie ową w jakościach się ucieleśniającą wartość estetyczną, stanowią jego wartość artystyczną lub, jeżeli kto woli, o wartości tej rozstrzygają.