BILANS WARTOŚĆ POZNAWCZA I ANALITYCZNA (7)

12 Bilans I Jego miejsce w systemie rachunkowości

b) właściwym sobie sposobem przetwarzania danych, tzn. tworzenia określonych zbiorów, jako efektu rejestracji operacji gospodarczych,

c) odrębnym „wyjściem”, tzn. określonym sposobem powiązań z innym lub innymi podsystemami^{1 2}.

Takie podejście do systemu rachunkowości umożliwia jego określenie jako wzajemnie ze sobą powiązanych podsystemów. Innym podejściem do zdefiniowania systemu rachunkowości, zasygnalizowanym już w podanym wcześniej jego określeniu, jest jego rozumienie jako ciągu procesów, ściśle ze sobą powiązanych. Można wśród nich wyodrębnić proces:

• obserwacji i pomiaru, którego „produktem" jest dowód księgowy, odzwierciedlający charakter i przebieg każdej operacji gospodarczej,

• rejestracji, w którym dokonuje się zapisów księgowych w księgach rachun-kowych*¹ na podstawie dowodów księgowych,

• weryfikacji i agregacji zapisów, w którym dokonuje się konfrontacji danych zawartych w księgach rachunkowych ze stanem rzeczywistym³, innych uzgodnień oraz aktualizacji wartości poszczególnych składników zasobów majątkowych, a ponadto agregacji danych przez sporządzenie zestawień obrotów i sald kont księgowych,

• prezentacji danych, w którym sporządza się sprawozdanie finansowe.

W każdym z tych procesów należy przestrzegać określonych reguł i zasad, dyscyplinujących procedury zapisów księgowych i nadających identyczny walor poznawczy informacjom tworzonym przez system rachunkowości.

W konkluzji dotychczasowych rozważań można więc stwierdzić, że:

System rachunkowości jest układem wzajemnie ze sobą powiązanych reguł i zasad, określających specyficzne w danym podmiocie sposoby obserwacji i pomiaru operacji gospodarczych, ich rejestracji, weryfi-kacji i agregacji oraz prezentacji w danym okresie⁴.

W ciągu kilkaset lat rozwoju rachunkowości systematycznie formułowano jej „zasady”, będące zbiorem różnorodnych reguł i norm, a ich stosowanie miało na celu tworzenie przez rachunkowość pełnych, rzetelnych i użytecznych informacji o sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa oraz o jego działalności i osiąganych wynikach finansowych. Jedną z takich zasad, stanowiących istotę tzw.

księgowości podwójnej, była zasada podwójnego zapisu, a także zasada okresu sprawozdawczego⁵.

Obowiązujące w systemie rachunkowości zasady (normy) postępowania mają przede wszystkim na celu nadanie tworzonym informacjom tego samego charakteru zarówno co do treści, jak i zakresu oraz wartości, a w związku z tym:

• ujednolicenie zasad wyceny poszczególnych składników zasobów majątkowych oraz źródeł ich pochodzenia,

• identyczne traktowania przychodów i kosztów,

• jednolite formy i sposoby prezentacji danych.

Wynika to zresztą z samej istoty terminu ,.zasada", przez którą rozumie się normę postępowania uznaną przez kogoś za obowiązującą, ew. tezę, w której jest zawarte prawo rządzące jakimś procesem lub podstawa, na której się coś opiera^{6 7}.

Przenosząc to ogólne sformułowanie do rachunkowości, można stwierdzić, że zasadami rachunkowości określa się podstawowe normy postępowania (koncepcje, konwencje, reguły), które są konsekwentnie przestrzegane przy definiowaniu oraz stosowaniu procedur ewidencyjnych i metod rozwiązywania problemów w systemie rachunkowości*.

Określanie i stosowanie zasad jest podstawowym elementem normalizacji rachunkowości.

Nadrzędną zasadą rachunkowości jest zasada wiernego i rzeczywistego obrazu. Określenie „nadrzędna” wynika stąd, że jej realizacji służą wszystkie inne zasady. Niespełnienie jakiejkolwiek z nich powoduje, że zasada wiernego i rzeczywistego obrazu nie jest dotrzymana⁸.

Zasadą, wywierającą istotny wpływ na wiemy i rzeczywisty obraz, _ .

jest zasada memoriałowa (memoriału). Zgodnie z nią w księgach ra- memoriałowa chunkowych przedsiębiorstwa należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jego rzecz przychody i obciążające go koszty, związane z tymi przychodami, dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty". A zatem operacje, które dotyczą danego roku obrotowego, powinny być wprowadzone do ksiąg rachunkowych nawet wówczas, gdy są nieopłacone, a ich termin zapłaty:

•już zapadł, tzn. należność lub zobowiązanie są wymagalne,

’ W tym znaczeniu systemu rachunkowości można mówić o jego charakterze ewidencyjno-in-fonnacyjnym. powiązanym ściśle z procesem podejmowania decyzji.

* Tj. w dzienniku, księdze głównej i księgach pomocniczych.

Poprzez inwentaryzację przeprowadzoną w różnych formach, tj. w drodze spisu z natury, potwierdzeń sald i weryfikacji księgowej zapisów na kontach.

Por. 2. Kołaczyk, Rachunkowość przedsiębiorstw, Cz. I„ Wyd. eMP2, Poznań 200 lr., s. 9-11.

Por. Z. Messner i J. Pfaf, Rachunkowość finansowa, Cz. I., Wyd. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2004, s. 20-26.

“ Por. Sio wnikjęzyka polskiego, PWN. Warszawa 1978 r„ s, 726.

Por. art. 4 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. 121 z 1994, poz. 591 zpózn. zm.) zwaną dalej UoR.

j& Chociaż w wielu publikacjach dokonuje się różnej klasyfikacji zasad według hierarchii, ich znaczenia i ważności (na podstawowe i uzupełniające) lub ze względu na ich charakter (uniwersalne, nadrzędne-podstawowe, podrzędne-szczególowe).

" Por. art. 6 ust. 1 UoR.