BILANS WARTOŚĆ POZNAWCZA I ANALITYCZNA (8)

•jeszcze nie zapadł, jednak przypada na dany rok (np. zarachowane, a nie zapłacone odsetki)¹.

Z zasadą memoriałową jest ściśle powiązana zasada wspólmierności. To powiązanie wynika z konieczności wyodrębnienia - z wymogu kompletnego ujęcia

wszystkich operacji gospodarczych danego roku obrotowego - tych operacji, które mają wpływ na wielkość wyniku finansowego tego roku. Ta konieczność wynika z zapisu, iż dla zapewnienia współ-

Zasada

wspólmierności

mierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zalicza się koszty łub przychody, dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione².

Omawiana zasada współmiemości kosztów działalności operacyjnej do dotyczących ich przychodów ze sprzedaży produktów i towarów, a także przychodów i kosztów' finansowych jest ściśle powiązane z realnością kwoty wyniku finansowego. Wynika to stąd, że na wielkość wyniku finansowego mają wpływ zrealizowane w danym roku przychody i współmierne do nich koszty zarówno rzeczywiście poniesione, jak i dotyczące tego roku, a jeszcze niepotwierdzone stosowanymi dowodami. Przychody lub koszty niespełniające tych warunków, gdyż dotyczą innego roku obrotowego niż sprawozdawczy, stanowią składnik pasywów (jako rozliczenia międzyokresowe przychodów lub rozliczenia międzyokresowe bierne kosztów) lub aktywów (jako rozliczenia międzyokresowe czynne kosztów).

Wymóg stosowania zasady współmiemości odnosi się również do konieczności zaliczania do przychodów tej ich kwoty w powiązaniu, z ujętymi w ramach rozliczeń międzyokresowych przychodów, łącznymi przychodami w przypadku częściowo wykonanych robót o długoterminowe kontrakty (w tym i budowlanych), wobec odniesienia na wynik finansowy roku obrotowego ogółu kosztów.

Istotny wpływ na wynik finansowy ma również zasada wyceny, która * wymaga dokonania wyceny:

a) rzeczowych składników aktywów trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych w cenie nabycia (zakupu) lub w wartości faktycznie poniesionych kosztów, z uwzględnieniem na koniec roku obrotowego ich zużycia,

b) należności i zobowiązań - w kwotach wymagających zapłaty,

c) krajowych środków pieniężnych - w wartości nominalnej,

d) walut obcych - w wartości nominalnej przeliczonej przez obowiązujący kurs.

Od tych reguł można odstąpić w przypadku inwestycji, które w zależności od

ich charakteru wycenia się na koniec roku obrotowego w wartości godziwej lub w skorygowanej cenie nabycia³.

Ogólną zasadę wyceny uzupełniają:

1) zasada ostrożności, zwana także zasadą ostrożnej wyceny,

2) zasada indywidualnej wyceny,

3) zasada realizacji.

Zgodnie z ustawą o rachunkowości¹¹ „poszczególne składniki aktywów wycenia się stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie (wytworzenie) ceny (koszty) z zachowaniem zasady ostrożności. W szczególności należy w tym celu uwzględnić w wyniku finansowym, bez względu na jego wysokość:

1) zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów, w tym również dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych,

2) wyłącznie niewątpliwie pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne,

3) wszystkie poniesione pozostałe koszty operacyjne i straty nadzwyczajne^{4 5},

4) rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń⁶.

Praktyczne stosowanie zasady ostrożności w odniesieniu do składników aktywów oznacza obowiązek aktualizacji ich wartości, a przede wszystkim obniżenie cen, po których są ujęte w księgach rachunkowych, do ich wartości możliwej do uzyskania¹¹. Jeżeli bowiem cena nabycia (lub koszt wytworzenia), w której ujmuje się dany składnik aktywów w księgach rachunkowych, jest wyższa od dającej się odzyskać wartości, to różnica jest utratą wartości przez ten składnik, co wymaga odpisania równowartości kwoty utraty wartości w ciężar kosztów, a w konsekwencji - i na wynik finansowy.

Stosowanie zasady ostrożności nie upoważnia jednak kierownictwa przedsiębiorstw do tworzenia nadmiernych rezerw, nieuzasadnionego wykazywania składników aktywów i przychodów w umniejszonej wartości łub zobowiązań i kosztów w nadmiernych kwotach, gdyż mogłoby to podważyć wiarygodność sprawozdania finansowego.

Zasada indywidualnej wyceny określa, że „wartość poszczególnych składników aktywów i pasywów, przychodów i związanych z nimi kosz-tów, jak też zysków i strat nadzwyczajnych ustala się oddzielnie. Nie indywidualnej można kompensować ze sobą różnych co do rodzaju aktywów i pasy- wyceny wów, przychodów i związanych z nimi kosztów oraz zysków i strat nadzwyczajnych ^l,’\

^I: Por. Z. Fedak, Zasada wyceny aktywów i pasywów bilansu oraz ustalania wyniku finansowego. Zeszyt Specjalny,.Rachunkowość" - Zamknięcie roku 2004, s. 27.

Por. ait. 6 ust. 2 UoR. Artykuł ten jest ściśle skorelowany z art. 39 i 41 UoR.

^M Kwestie te omawia się w rozdziale drugim i trzecim niniejszej publikacji.

Por. art. 7 ust. I UoR.

¹⁴ Zaliczenie do pozostałych przychodów operacyjnych i zysków nadzwyczajnych wyłącznic niewątpliwych pozycji, co do których nie ma wątpliwości ich uzyskania, a do pozostałych kosztów operacyjnych i strat nadzwyczajnych wszystkich ich elementów, których przedsiębiorstwo pozyskało informacje traktuje się jako obowiązek stosowania zasady ostrożności w odniesieniu do wyniku finansowego.

Jest to praktyczne stosowanie zasady ostrożności w odniesieniu do pasywów

¹¹ Jeżeli wartość ta jest niższa od ceny nabycia określonego składnika.

"Art. 7 ust. 3 UoR.