BILANS WARTOŚĆ POZNAWCZA I ANALITYCZNA (93)

176

MOwaobniuŚi

2. Należności

2.1. Pojęcie i klasyfikacja należności

Podstawową cechą gospodarki tynkowej jest to, że między przedsiębiorstwami realizuje się ciągły proces zawierania umów dotyczących zakupu lub sprzedaży dóbr i usług. Każda umowa kupna-sprzedaży wymaga rozliczeń pieniężno-rze-czowych między stronami umowy. Rozliczenia te określa się w systemie rachunkowości mianem rozrachunków, a ich powstanie uzasadnia fakt, że moment rzeczowy realizacji umowy nie pokrywa się w czasie z jej momentem pieniężnym, tzn. z zapłatą. Rozbieżność ta powoduje, że zaistniałe rozrachunki mogą mięć charakter należności lub zobowiązań.

Ogólne

pojęcie

należności

Przez należności rozumie się przewidywane wpływy środków pieniężnych za wykonane na rzecz innych osób prawnych i fizycznych dostawy, roboty i usługi.__

Wykonanie więc jakiegoś świadczenia przez przedsiębiorstwo na rzecz innej osoby prawnej lub fizycznej bez równoczesnego otrzymania zapłaty za to świadczenie powoduje powstanie należności. Stronę umowy, która nie zapłaciła za wy-konaną usługę, nazywa się dłużnikiem, a równowartość wykonanej usługi jest należnością od tego dłużnika.

Powstanie należności wyprzedza zatem zawsze wpływ określonej kwoty na rachunek bieżący lub do kasy przedsiębiorstwa.

Z przedstawionej istoty należności wynika, iż nie są one jednorodną kategorią. Dlatego też, dla ich bardziej szczegółowej charakterystyki można zastosować różne kryteria podziału.

Jednym z nich jest kryterium terminu płatności. Według tego kryterium wyróżnia się należności:

• długoterminowe, którymi są należności o okresie spłaty dłuższym niż 12 miesięcy, licząc od dnia bilansowego¹,

• krótkoterminowe, którymi są należności o okresie spłaty krótszym niż 12 miesięcy².

^_wych. Dlatego też sposób prezentacji należności w bilansie jest ° m kryterium ich podziału. Zgodnie z nim należności krótkotermino-

krótkoterminowe są wykazywane w bilansie w ramach akty-

* j-jeląsię-

*'^e° Jiue kryterium zależności od podmiotów na:

^jednostki powiązane,

.pozostałe jednostki,

a _wedhig zakresu (struktury w bilansie):

, należności z tytułu dostaw i usług,

♦ należności z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych świadczeń,

♦ należności od pracowników,

♦innych należności,

♦ należności dochodowych na drodze sądowej.

Wśród jednostek powiązanych można wyróżnić dwie ich grupy, a mianowicie: ♦jednostki dominujące i znaczący inwestor²⁷,

♦jednostki podporządkowane (spółki zależne, współzależne - będące lub nie spółkami handlowymi - oraz stowarzyszone)²⁸.

Bez względu jednak na sposób zakwalifikowania danej jednostki do powyższych grup, wzajemne ich uzależnienie wykazuje się jako należności od jedno-

stek powiązanych.

Drugi przekrój klasyfikacyjny nie stanowi „listy zamkniętej” prezentacji należności w sprawozdaniu finansowym. Ma on podmiotowy charakter, tzn. zakres prezentacji powinien być dostosowany do faktycznej struktury należności ujętej »■ księgach rachunkowych.

Przedstawiając istotę i sposób prezentacji należności w bilansie, należy podkreślić, iż umowne terminy ich regulacji nie są dotrzymywane, a nawet często znacznie przekraczane. Jednak fakt ten nie ma wpływu na kwalifikację należności w ramach aktywów obrotowych.

Do należności krótkoterminowych zalicza się zarówno wierzytelności będące zarówno wynikiem sprzedaży produktów, towarów, materiałów, papierów wartościowych itp., jak i powstałe jako skutek odkupu należności od osób trzecich w celu ich windykacji w formie pieniężnej bądź w naturze (np. towarami bądź materiałami) lub w drodze kompensaty z zobowiązaniem wobec takiego

dłużnika.²⁹

?' Por. art. 3 ust. I pkt 37 i 38 UoR.

⁹ Por. art. 3 ust. I pkt 39,40,41,42 i 43 UoR.

⁹ Taka kompensata jest możliwa, gdy przedmiotem obu wierzytelności są środki pieniężne, •obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem (por. art. 498 i następne kodeksu cywilnego K.c,). Wierzytelności podlegają kompensacie do wysokości niższej kwoty wierzytelności.

Są one przedmiotem rozważań w rozdziale drugim pkt 5.1. niniejszego opracowania.

Wyjątkiem od tej podstawowej reguły są należności z tytułu dostaw i usług.