CCF20101219007

Bronisław Szubelak - Hoplita grecki VU-V w. p.n.e.

;z*_ minojsko-mykeńskim, wynikiem •-■pływów hetyckich. Być może powstały i. z wygody łokci, kiedy tarczę zarzucano nz plecy. Zdania w tej sprawie są mocno rc dzielone.⁸ Bez wątpienia nawiązanie do : semkowego kształtu odgrywa decydującą rolę, chociaż podobieństwo do hetyckich est uchwytne.

Innym typem, pojawiającym się wraz ze schyłkiem epoki mykeńslciej, jest tarcza okrągła, występująca w dwóch : zmianach. Małej, o średnicy 50-60 cm, zaopatrzonej w centralny chwyt, używali crownie wojownicy na rydwanach lub piesi : szczepnicy, gdyż dawała swobodę ruchów. Duża, charakterystyczna dla piechoty tego : kresu, o obrysie owalnym czy okrągłym, z czasem przemienić się mogła w tarczę hoplity.⁹ Everson¹⁰ klasyfikuje tarcze jako trzy podstawowe typy. Pierwszy to tzw. rzotome z trójwymiarową głową zwierzęcia umieszczoną w centrum lica zamiast umba, użytkowany do 700 r. p.n.e. Drugi,

: kreślany jako omphalos (od nazwy pępka czyli środka świata w Delfach symbolizowanego przez stożkowy kamień), miał ironiczne, czyli stożkowe umbo chroniące imacz i dekorację zewnętrznej strony w postaci koncentrycznych kół. Trzeci zaś, o największej średnicy, dochodzącej do 83 cm, zwany herzsprung (od dekoracji pierścieniowej z wcięciem w kształcie litery V) z płaskim licem, rozprzestrzenił się w latach 700-675 p.n.e. Biorąc pod uwagę kontekst lingwistyczny terminologii związanej z tarczą, warto przypomnieć, iż pojęcie hoplon, od którego wywodzi się hoplita, w okresie klasycznym nie funkcjonuje. Zamiast niego pojawia się termin aspis, który odnosi się bezpośrednio do krągłości tarczy.¹¹ Nie do końca jasne jest też, czy słowo hopla (l.m. od hoplon) rozumiane nie tyle jako tarcza, co kompletne uzbrojenie zaczepne i odporne ciężkozbrojnego piechura greckiego, nie stanowi o nazwie tego ostatniego i nie jest równoznaczne z określeniem panoplia,¹² Innym terminem urobionym od tarczy jest hoplo-machia, czyli umiejętność posługiwania się ekwipunkiem hoplity zapoczątkowana w Arkadii w poł. VI w. p.n.e., a mylona przez polskich tłumaczy z szermierką.¹³ W istocie rzeczy chodziło o wyrobienie nawyku posługiwania się bronią w szyku falangi, zatem o fechtunku raczej nie ma mowy.¹⁴ Podobnie przedstawia się kwestia jednej z dyscyplin igrzysk olimpijskich o nazwie hoplitodromos. Pauzaniasz wspomina o niej jako biegu ciężkozbrojnych podczas 65 olimpiady w 520 r. p.n.e. (6.10.4) z tarczą, w hełmie i nagolennicach (6.13.2), chociaż dwukrotnie podaje, że bieg odbywał się na końcu i tylko z tarczą (3.14.3; 6.10.4). Wskazywałoby to, iż tarcza stała się synonimem ciężkiego uzbrojenia jako „podstawowa i pierwszorzędna broń defensywna hoplity".¹⁵

Wyjątkowość greckiej odmiany brała się z unikatowego, jak zapewniają znawcy zagadnienia, sposobu mocowania tarczy. Używano do tego celu usytuowanej centralnie metalowej obejmy, przez którą wkładano lewe przedramię i chwytu znajdującego się przy obrzeżu. Metalowa obejma nosi nazwę porpax, zaś chwyt to antilabe. Większość badaczy uważa je za grecki wynalazek, dając wiarę słowom Pliniusza, który wskazuje na Projtosa iAkrizjosa lub Challtusa, syna Atamasa mitycznego króla Orchomenos w Beocji,

11