CCI00223

282 Porśfca--XVT' wiek

i przysłaniają inne stopnie,' to jednak' Jeśli chcemy sądzić "śp rawiedJ iwie, "stan nauczy-icielski^imoże iść^slusznie wj-zawodyz najwyższymi- stanami, gdy mowa o . współzawodnictwie w zasługach wobec państwa. Szkoły bowiem odkryły' źródła i przyczyny wszystkich cnót, na jakich, niby na podwalinie, wzniesiono prawa, którymi rządzi się państwo. Filozofowie, jak. Platon, Arystoteles r bardzo wielu innych; pisali dużo o ustroju państwa i’prawach. Ludźmi wykształconymi wśzkołach byli prawodawcy: Solon Ł Lykurg¹⁰. O Solonie mówi nam historia, iż studiował w Egipcie dzieła mądrości, a potem został zaliczony do siedmiu mędrców greckich". Nie mógłbym zaprzeczyć, iż tym prawodawcom przy ustanawianiu praw były bardzo pomocne także doświadczenia z życia; pewne to jednak, że ze źródeł filozofii czerpali jakby sok i sam

j;dzeń_praw^_Bp,prawa,_którejiiejnają_nic_aspQlnego_zJymLźródłami_v.nie.zaslugują_.. z pewnością na nazwę praw, odeszły, bowiem daleko od rozumu Jctóry zupełnie słusznie nazywa się ich duszą, jak o tym mówiłem gdzie indziej.    ‘ • :

Przyznajmy więc, iż twórczynią i jakby rodzicielką najlepszych praw jest szkoła Ale wiadomo także, że f zagadnienia religijne są najpierw omawiane w szkołach", a dopiero później przechodzą do wiadomości publicznej. Na kazaniach bowiem, które trzeba dostosowywać do słuchaczy, nie można wszystkiego przedstawić tak dokładnie, jak podczas dysput- szkolnych, w obecności wielu ludzi wykształconych, którzy badają wszystko niby na złotniczej wadze. Szkoły dają kościołom również dobrych kaznodziei, opracowują wskazówki, jak uczyć; do nich idzie się po radę w wątpliwościach. Po cóż jeszcze mam wspominać - co z pewnością trzeba wymienić nie na końcu - że szkolą dostarcza nam zdolnych mówców, panującym - wymownych doradców, państwu - roztropnych polityków. Nie będę przytaczał współczesnych przykładów, których doprawdy jest bardzo wiele. Ale spojrzyjmy na nauczycieli starożytnych, którzy słynęli w swych państwach. Marek Cycero przyznaje, że wymowa,, której byt wybitnym przedstawicielem, wywodziła się z gaju Akademii^{1 2}, i że wszystko, cokolwiek przyniósł rzeczypospolitej, wyniósł od swoich mistrzów i nauczycieli. Opowiada również, jak częstym słuchaczem Platona byl Demostenes'³. Jakże wielką rolę odegrali ci mówcy w rzeczypospolitej! Znane jest w Rzymie sprzysiężenie Katyliny^H. Wyśledził je, odkrył i obalił w czasie swego konsulatu człowiek^{3 4 5} wywodzący się właśnie z Akademii,

10.    LMcurg - prawodawca.Sparty w starożytnej Grecji (około VIII w. p.n.e.)

11. ' Siedmiu mędrców greckich - nie filozofowie i uczeni, ale praktycy działacze, reformatorzy w sta

rożytnej Grecji, twórcy przepisów i prymitywnych refleksji etycznych, żyjący w okresie od

ptzer^co ocalił rzeczpospolitą ód tyranii f-zguby, a równocześnie dowiódł, iż przeciw ~ ludziom, szkodliwym, więcej niż oręż znaczy, często mądia;radŁ Znane-są- zbawieime ra- ?-~ dy Demostenesa,"którymi kierowała się rzeczpospolita ateńska:~^r

Ale nie było to niczym nowym w tamtych państwach, które - jak powiadają -dawały się nie tylko chętnie rządzić przez uczonych, ale także przy załatwianiu spraw publicznych posługiwały się pomocą tych,"'którzy byli w szkołach nauczycielami, a sprawami publicznymi zgoła się nie zajmowali: tak było z- filozofem Kameadesem⁶, Krytolaosem^{7 8 9} i Diogenesem¹’, których Ateńczycy wysyłali w poselstwie do Rzymu dla załatwienia niezmiernie ważnych spraw. Zdobyli sobie oni wielkie uznanie wśród wybitnych polityków rzymskich. Jest to^; niewątpliwie ważnym dowodem, iż Rzymianie LAteńczycy.mieli wielkie.mniemanie.o.mistrzach-szkolnych,-obcowanie z nimi uwafrli- ...

zajzecz miłą i ^w sprawach doniosłych korzystali z ich pomocy.___________

Wielką sławę przynosi szkole to, że naukę religii, przepisy prawa i wszelkie uczynki ludzkie odważa nie na jakiejś pospolitej szali, ale że najściślej - o ile tylko umysł ludzki stać na to - bada źródła i przyczyny wszystkiego, śledzi rozwój i przewiduje koniec. Bez pomocy nauki nie można żadną miarą wyjaśnić zawiklanych przyczyn wielu rzeczy. Mistrzowie szkolni znają sposoby badania zawiklanych spraw, opracowane dzięki wytężonej baczności ludzi roztropnych i przez nich dalej przekazane; sposobów tych inni, choć i sami mają doświadczenie, albo zgolą nie znają, albo znają niewiele. Ilekroć przeto w zagadnieniach wiary czy prawa powstają jakieś spory, w szkołach zasięga się rady; one mają nieskrępowaną możność jawnego roztrząsania rzeczy, one o wszystkim wydają sąd, wedle ich wskazań winni nauczać kaznodzieje i wyrokować sędziowie.

Dzieje dawnych czasów wskazują, iż u starożytnych stan nauczycielski sprzeciwiał się często niecnej pożądliwości monarchów i panujących. Ponieważ królowie uważają się za szczęśliwych, że nikomu nie służą i wszystkiego mają pod dostatkiem, znoszą zazwyczaj niechętnie napomnienia swych bliskich. Niejednokrotnie wynika to nie tyle z winy królów, ile z ambicji i lęku ich dworzan, którzy czekając na urzędy i zaszczyty, a bojąc się ich obrazić, mówią niechętnie coś innego niż to, co według ich mniemania jest mile monarchom. Dlatego bardzo to ważne dla rzeczypospolitej, iż jest ktoś daleki od wielkich ambicji i nie obcujący z możnymi, kto ośmiela się głosem i pismem sprzeciwiać się ich pożądliwościom i wydawać (jak miał mawiać Diogenes¹⁰ z Synopy) wolnym ludziom rozkazy. Takimi byli u starożytnych filozofowie i ci, którzy przebywali w szkołach.

W dawnych, czasach- krzewiłOz sie-_Wn:szkołach:-: ćwiezemanwymowy. głównie^w:tyim^rr.

1

. Łoitca-Aril-wieku-do-połowy—Byli-poprzedmkanu- filozofów-greckich.- Mądroii-Kh- wszystkich_z

to zalecenie umiaru i rozsądku. Miało .być siedmiu mędrców. Tradycja jednak-przekazała wię-"cej nazwisk; z których powtarzają' sfi^ćżtery: Broi z Prieny,~ Pittakos, dyktator Mityleny, Solon, prawodawca Aten, i Tale.j zMiletu.

2

   Gaf Akademii - zakątek na pn. wsch. od Aten. Gromadził tam swoich uczniów Platon. Stąd akademia, nazwa jego szkoły.

3

   Demozlaies (384-322 p.n.e.) - największy mówca starożytnej Grecji, Ateńczyk, czynny w życiu politycznym demokrata; gorący patriota i obrońca ojczyzny, zagrożonej przez Filipa, króla Macedonii.

4

   Katylina - Lucius Sergiua Catilina (ok. 108-Ó2 p.n.e.), arystokrata rzymski, przywódca spisku w Rzymie pod hasłem zniesienia długów, wygnania'bogaczy i konfiskaty ich mienia, zwalczany energicznie przez Cycerona, uznany uchwalą senatu za wroga ojczyzny, poległ w bitwie z wojskiem wysianym przeciw niemu pod wodzą konsula Gajusza Antoniusza.

5

   Cycero odkrył spisek Katyliny i pokrzyżował jego plany.

6

   Kameadez z Cyreny (ok. 214 - ok 129 p.n.e.) - filozof grecki, przełożony akademii platońskiej w Atenach, jeden z twórców sceptycyzmu, kierunku filozoficznego, który przez logiczną analizę twierdzeń wykazywał niemożność poznania prawdy. Kameades uczestniczy! w sławnym poselstwie ateńskim do Rzymu w roku 156/55.

7

   Krylolaoi z Fasetis w Likii (pierwsza poi. U w. p.n.e.) - filozof grecki, kierownik szkoły arys-totelesowskiej (perypatetycznęj) w Atenach, uczestnik poselstwa ateńskiego do Rzymu w r. 156/55, gdzie wygłaszał wykłady.

8

   Diagcnez z Seleucji [238-150 p.n.e.] - filozof grecki ze szkoły stoickiej; znany ze wspomnianego poselstwa do Rzymu, gdzie przemawiał w senacie obok Kameadesa i Kritolaosa.

9

   Diogcnez z Synopy nad Pontem [413-323 p.n.e.[ - filozof grecki, który wyrzekł się wszelkich po

10

trzeb kulturalnych, głosił zasadę, iż człowiek jest tym szczęśliwszy, im mniej potrzebuje.