damy, rycerze,�ministki2

Strategie emancypacyjne

r

Dygresja: matriarchat domowy

Istnieje dość chętnie rozpowszechniane wśród kobiet mniemanie, że kobiety rządzą światem poprzez mężczyzn, wyrażające się w powiedzeniu, że ON jest wprawdzie głową rodziny, lecz ONA jest jej szyją. Pogląd ten, rodzaj spiskowej teorii dziejów, demonizujący kobiety i przedstawiający mężczyzn jako bierne narzędzia w rękach kobiet, nie wart byłby w ogóle rozpatrywania na mapie dyskursu emancypacyjnego, gdyby nie wyartykułowana w nim idea podziału władzy między płciami. Wbrew pokojowym - lub żadnym - wersjom stosunków pomiędzy płciami, obecnym w innych dyskursach, wizja kobiet, które posiadają władzę w sposób skryty, niezauważalny przez mężczyzn, odsłania różnicę między płciami oraz napięcie obecne w relacji między nimi.

Matriarchat domowy nie jest strategią emancypacyjną, gdyż nie zakłada żadnych innych zmian w relacji między płciami, niż doskonalenie się kobiety w niedostrzeganym przez mężczyznę instrumentalizowaniu go. Jest pewnym uniwersalnym, w dużej mierze niezależnym od kontekstów kulturowych przepisem na poprawienie przez kobiety swojej pozycji wobec mężczyzn lub choćby poprawienie sobie samopoczucia w relacji z płcią przeciwną. Uwzględniam go omawiając dyskurs emancypacyjny i jego strategie, gdyż ujawnia on napięcie między płciami. Warto go uwzględnić też z tego powodu, że domowa dyktatura matki bywa interpretowana jako dowód na zbędność postulatów emancypacyjnych.

W koncepcji matriarchatu domowego kobieta-matka sprawuje władzę nad resztą rodziny. Władza ta w istotny sposób powiązana jest z czynnością jedzenia. Szczególne znaczenie miała w okresie ograniczonego dostępu do podstawowych dóbr konsumpcyjnych, na przykład w okresie realnego socjalizmu. Kobiety wywiązywały się wówczas

z różnorodnych, trudnych zadań: pracy zawodowej, pracy w domu oraz zdobywania żywności dla rodziny przez stanie w kolejkach, przez „znajomości”, łapówki i sieci wzajemnych zobowiązań.

Anatomia kobiecej władzy w domu sprowadza się do ich roli w organizowaniu, przyrządzaniu i podawaniu jedzenia pozostałym członkom rodziny. Jedzenie jest czynnością zry-tualizowaną (por. Pełnym Głosem 4/1995). Matka zajmuje w tym rytuale wyróżnioną pozycję. W domu kuchnia jest jej terytorium. Ona przygotowuje posiłki i ona je podaje. Nawet gdy jest zapracowana i przyjmuje ofertę pomocy, szybko okazuje się, że tak naprawdę tylko ona potrafi zrobić wszystko tak, jak trzeba.

Pomiędzy głodem, tym fundamentalnym, archaicznymi i bolesnym poczuciem braku, a bezpieczną, zadowoloną sytością sytuuje się „matka gastronomiczna” ze swym rytuałem kulinarnym, swym obszarem władzy. Ona decyduje o tym, co, gdzie i kiedy będzie można zjeść. Ona ustala menu, najwyżej konsultując je niezobowiązująco z resztą rodziny. Wagę swoich ustaleń podwyższa czasem obiecując „coś pysznego” na obiad. Tylko ona jest przy tym w posiadaniu tajemnicy, czym to „coś pysznego” jest, a tajemnica, jak wiadomo, jest ozdobą majestatu.

Matka określa pory posiłków. Dostosowuje je oczywiście do rozkładu zajęć pozostałych członków i członkiń rodziny, lecz do niej właśnie należy ostatnie słowo - ona przecież wie najlepiej, jak długo będzie się gotować zupa, a ile czasu dusić pieczeń. Z przygotowanych przez nią posiłków nie można korzystać swobodnie. Ona sama je podaje, bo „ona wie najlepiej”, jak to zrobić. Dotyczy to zwłaszcza obiadów niedzielnych lub posiłków świątecznych. Na „samoobsługę” pozwala, gdy nie może być w domu w porze posiłku. Wiadomo jednak, że obiad, który wyjęło się sobie z lodówki i podgrzało, ma mniejszą rangę niż obiad podany z zacho-