damy, rycerze,�ministki5

Strategie emancypacyjne

r    ;---

guwernantka lub zakonnice na pensji. Chłopcy byli uczeni przez nauczycieli domowych lub wysyłani do szkół.

Wołanie o inną edukację dziewcząt jest stałym motywem tekstów dyskursu emancypacyjnego u jego początków. Rola edukacji jako strategii emancypacyjnej została dostrzeżona przez pierwsze emancypantki. Wiele z nich utrzymywało się właśnie z posady nauczycielki domowej. Wykształcenie dało im samym możliwość posiadania własnych pieniędzy. Do idei innego, głębszego i bardziej praktycznie nastawionego kształcenia kobiet podeszły z zaangażowaniem. Kilka spośród Entuzjastek, w tym Żmichowska, Ziemięcka i Wojkow-ska, napisało podręczniki.

W dyskursie emancypacyjnym pedagogika odgrywała rolę strategii emancypacyjnej. Dotyczyć miała zarówno dziewczynek, jak i chłopców, zarówno w domu, jak i poza domem, w szkołach. Postulowano, by kobiety w roli matek i nauczycielek wychowywały nowe przyszłe pokolenia wolne od dominacji jednej płci nad drugą:

Kobiety całego świata powinny z głębokim ukochaniem włożyć cały swój zbiorowy wysiłek w wychowanie nowego, innego niż dotąd, odrodzonego człowieka. Powinny podjąć olbrzymią pracę w tym przede wszystkim kierunku. Człowiek nowy a więc pozbawiony zupełnie krwiożerczych instynktów zaborczych, człowiek zdolny do braterstwa, tolerancji i zgodnej współpracy z innymi, głęboko sprawiedliwy, umiejący stawiać dobro ogólne ponad własne sprawy i w tern poczuciu znajdujący swoje szczęście osobiste.

Czy taki wynik jest osiągalny? - jestem pewną, że tak. Niechaj ogół kobiecy przemyśli to zagadnienie, a nauczycielki z zawodu i powołania niech pokierują wychowaniem, biorąc je wyłącznie w swoje ręce od lat najmłodszych dziecka, przez wszystkie lata jego rozwoju aż do dojrzałości. Niech

T

Pedagogika

obmyślą cały system wychowania, postępowania w szkolnictwie i poza szkolą.    (Moraczewska 1946, 10-11)

Szlachetny zapał pokoleń kobiet w niesieniu kaganka oświaty był jednak niewspółmierny do efektów. Znaczenie, jakie przypisywano edukacji w zmianie relacji władzy, okazywało się przesadzone.

Strategia emancypacji przez edukację okazuje się mało efektywna zwłaszcza współcześnie: edukacja szkolna na poziomie podstawowym, a więc do 14 roku życia, pozostaje niemal wyłącznie w rękach kobiet, a jednocześnie kwestia nierównych szans obu płci nie stanowi w niej tematu w sytuacji pozornej równości symulowanej przez koedukację. Obniżyła się ranga zawodu nauczycielskiego. Z troską zauważa się powszechnie, że jest on „sfeminizowany”. Poetka Zofia Badura, sama będąc nauczycielką, zauważa ironicznie związek pomiędzy obniżeniem się statusu zawodu nauczycielskiego a przewagą liczebną kobiet w tym zawodzie. Zestawia postaci mężczyzn, wyidealizowanych nauczycieli z lektur szkolnych Żeromskiego, Iwaszkiewicza i Herberta z rzeczywistą, współczesną nauczycielką:

/Profesorowie/ to ludzie wielkich pasji, tytani nauki, mistrzowie godni hołdów. /.../ Gdzie królują w swych surdutach i krawatach? Gdzie jest ten oświatowy Olimp? Bo przecież nie w mojej podstawówce. TU siedzę ja, biedna pańcia w nowych butach. Nie błyskam i nie grzmię. Nikt mnie nie wielbi.

I nie mam nawet na tyle poczucia przyzwoitości, żeby umrzeć na tyfus.    (Pełnym Głosem 3/1995, 22)

Stratega wychowania ludzi na ludzi przez kobiety już u początków dyskursu emancypacyjnego miała ograniczony zasięg, gdyż nauczycielki miały dostęp jedynie do wychowania dziewcząt. Autorami podręczników byli zazwy-

171