Drzewo życia
3

bóstwa, to ogólne wierzenia o świecie, a tym bardziej leżące u ich podstaw kategorie myślenia, pozostały zapewne nienaruszone. Świadczą o tym powtarzające się na przestrzeni wieków glosy o bezskuteczności tępienia ludowych obrzędów. Dużą rolę odegrała przy tym, świadomie lub nieświadomie, stosowana procedura upraszczania doktryny chrześcijańskiej celem łatwiejszego jej upowszechnienia oraz zaadoptowania do zastanych warunków społeczno-kulturowych. Przyczyniło się to niewątpliwie do ugruntowania dawnych struktur. Człowiek nadal operował podstawowymi kategoriami myśli pierwotnej, z tą tylko różnicą, że tworzywo, jakim dysponował, nieco się zmieniło. W miejsce dawnych bóstw weszły postacie chrześcijańskie. Wiedząc o świadomej decyzji budowania świątyń na miejscach dawnego kultu, z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy także sądzić, że analogicznie postępowali idący w lud mnisi (niewiele różniący się poziomem umysłowym od nauczanych), którzy starali się za wszelką cenę wprowadzić swego Boga i świętych w najbardziej odpowiadające im miejsca w wierzeniach społeczności nawracanych. Skutki takiego postanowienia widoczne są niemal do chwili obecnej. Uniwersalizm chrześcijaństwa uległ potrzebom ludów rolniczych. Myśl ludowa zaczęła operować dostarczonymi jej treściami, dostosowując je do tych, które nie zostały zapomniane, tworząc z nich swoiste całości, ustanawiając między nimi oryginalne więzi.

Działalność Kościoła, dążącego do likwidacji wszelkich niechrześcijańskich wierzeń i obrzędów, trwała kilka stuleci i stopniowo przynosiła zapewne coraz większe rezultaty. Ale istniała również tradycja ludowa — poważna siła kształtująca świadomość ludzi. Ona w znacznym stopniu decydowała o powolności przemian w wielu dziedzinach kultury chłopskiej.

16