DSC00240 (15)

12 Rachunek przepływów pieniężnych

muszą osoby zarządzające przedsiębiorstwem. W celu ułatwienia decyzji zmierzających do optymalizacji źródeł finansowania przedsiębiorstwa dokonuje się wielopłaszczyznowej klasyfikacji tych źródeł.

Do najważniejszych kryteriów klasyfikacji źródeł finansowania należą':

•    podział źródeł finansowania na kapitały i pozostałe źródła finansowania,

•    podział na własne i obce źródła finansowania,

•    podział na kapitały stałe i zobowiązania bieżące,

•    podział na źródła wewnętrzne i źródła zewnętrzne.

Pierwsza z przytoczonych klasyfikacji wskazuje na istnienie różnic pomiędzy często uznawanymi za tożsame pojęciami kapitału i źródeł finansowania. W literaturze finansowej przytoczone pojęcia nie zawsze traktowane są jako zamienne. Termin „źródła finansowania” jest kategorią o szerszym zakresie znaczeniowym niż pojęcie „kapitał” - ale to właśnie pojęcie „kapitał” znajduje się w centrum zainteresowania finansów przedsiębiorstw. Należy podkreślić, że termin „kapitał” nie został jednak ostatecznie precyzyjnie sformułowany. Oprócz najszerszego ujęcia pojęcia „kapitał”, w którym utożsamia się go z ogółem źródeł finansowania, spotkać można przynajmniej dwa inne podejścia. W pierwszym z nich za kapitał uznaje się wszystkie źródła własne oraz źródła obce o charakterze długoterminowym. W tym ujęciu kapitał jest synonimem często wykorzystywanego w finansach pojęcia - „kapitał stały”. Szczególne zainteresowanie teoretyków finansów kapitałem, który nie obejmuje zobowiązań krótkoterminowych, uzasadnia się, twierdząc, iż na krótkoterminowe źródła finansowania przedsiębiorstwa wpływ ma głównie bieżąca działalność operacyjna firmy, a nie przyjęta przez nią polityka finansowania. Zwolennicy tego poglądu zdają się jednak nie dostrzegać faktu, iż wiele przedsiębiorstw prowadzi świadomą politykę finansową w zakresie kształtowania swych zobowiązań krótkoterminowych.

Druga z przytoczonych klasyfikacji pozwala podzielić źródła finansowania na źródła własne i źródła obce. Podział ten nie jest oparty na pojedynczym kryterium, lecz ma złożony charakter. Cechami odróżniającymi te dwa rodzaje źródeł są:

•    okres zaangażowania kapitału, zakres odpowiedzialności i możliwość wpływania dostawców kapitału na decyzje zarządu firmy,

•    poziom ryzyka ponoszonego przez inwestorów,

•    wpływ na ryzyko bankructwa przedsiębiorstwa,

•    prawo do udziału dostarczycieli kapitału w majątku firmy, w przypadku jej likwidacji,

¹ A. Adamczyk, Finansowanie działalnoici gospodarczej, [w:] W Gos. (red.), Vt finansowego, PAR, Warszawa 2010,1335.

•    rodzaj osiąganego dochodu oraz sposób jego traktowania przez przepisy podatkowe,

#    zakres realizowanych funkcji.

Biorąc pod uwagę wymienione kryteria, kapitał własny można scharakteryzować jako kapitał nieposiadający określonego terminu zwrotu, charakteryzujący się wysokim poziomem ryzyka ponoszonego przez jego dostawców, ale dający im jednocześnie znaczne możliwości kontroli zarządu. Wzrost udziału kapitału własnego powoduje ograniczanie ryzyka bankructwa przedsiębiorstwa, gdyż jego występowanie nie wiąże się z koniecznością ponoszenia przez jednostkę gospodarczą kosztów finansowych. Dodatkowo kapitał ten pełni funkcję gwarancyjną, co oznacza, że odpowiednio wysoki jego poziom daje wierzycielom rękojmię zwrotu zobowiązań. Dochody dostawców kapitału własnego z tytułu udziału w zyskach przedsiębiorstwa są z reguły gorzej traktowane przez prawo podatkowe niż dochody wierzycieli, gdyż wypłaty z zysku w przeciwieństwie do odsetek nie stanowią dla firmy kosztu uzyskania przychodu dla celów podatkowych. Kapitały obce, w przeciwieństwie do kapitałów własnych, posiadają z reguły ściśle określony termin zwrotu. Wierzyciele ponoszą znacznie niższe ryzyko niż właściciele, gdyż ich dochód jest stały i nie zależy od wyników osiąganych przez firmę, a poza tym w przypadku likwidacji firmy roszczenia wierzycieli zaspokajane są przed roszczeniami właścicieli.

Podział źródeł finansowania na kapitały stałe i zobowiązania bieżące jest klasyfikacją bazującą na kryterium czasu zapadalności poszczególnych źródeł finansowania. Zgodnie z tym podziałem wyróżnia się kapitały, których termin wymagalności przekracza jeden rok (do których zalicza się kapitały własne oraz rezerwy i zobowiązania długoterminowe) oraz zobowiązania bieżące, czyli zobowiązania o okresie zapadalności krótszym niż rok. Klasyfikacja ta ma szczególnie istotne znaczenie dla podejmowania krótkoterminowych decyzji finansowych, a zwłaszcza dla zarządzania płynnością finansową przedsiębiorstwa. Stanowi ona podstawę wyznaczania jednej z najczęściej stosowanych miar płynności finansowej, tzn. kapitału obrotowego netto oraz zapotrzebowania na ten kapitał. Wysoki poziom kapitałów stałych stanowi gwarancję zachowania przez przedsiębiorstwo płynności finansowej, choć jednocześnie wiąże się z koniecznością ponoszenia wysokich kosztów finansowych. Z kolei wysoki poziom zobowiązań krótkoterminowych może być przyczyną utraty płynności finansowej, choć z drugiej strony to źródło jest z reguły znacznie tańsze.

Ostatni z przytoczonych podziałów źródeł finansowania uwzględnia kryterium pochodzenia środków i na jego podstawie wyróżnia się źródła finansowania wewnętrznego i zewnętrznego. Do źródeł wewnętrznych zalicza się głównie środki pozyskiwane przez przedsiębiorstwo ze sprzedaży składników rnai.uku