DSC01274

1771-1772 POLITYKA RACHUNKOWOŚCI JAKO NARZĘDZIE KSZTAŁTOWANIA

Pozycja    Polityka rachunkowości

bilansowa i ukierunkowana na rentowność

Polityka rachunkowo*#^

ukierunkowana na sytuację finansową |

Kontrakty dlugoter-1 - stosowanie metody procentowej, brak

minowe

I uznawania rezerw z tytułu straty na kontraktach

- metoda zakończenia kontraktu, ągna-J wanie rezerw z tytułu ewentualnej Miaty na kontraktach

Źródło: opracowanie własne.

Przedstawione w tab. 3 opcje wyboru w ramach odpowiednio zorientowanej polityki rachunkowość! silnie oddziałują na wartość bilansową przedsiębiorstwa. Stanowią one jedynie przykład najbardziej typowych i powszechnie znanych instrumentów kształtowania tej wartości. W poszczególnych krajach ich rodzaj i zakres stosowania jest różny, a możliwości - bardzo wiele.

1771 Specyficznymi instrumentami polityki rachunkowości na poziomie zasad szczegółowych są te, które cechuje uznaniowość i subiektywizm. Dotyczą one kategorii szacunkowych, czyli takich, których skutki zostaną zrealizowane dopiero w przyszłości. Do kategorii szacunkowych należą przede wszystkim rezerwy, rozliczenia międzyokresowe, amortyzacja, odpisy aktualizujące wartość, aktywa finansowe i zobowiązania finansowe oraz podatki dochodowe odroczone..

E. Polityka rachunkowości a „kreatywna” rachunkowo^

1772 Mówiąc o polityce rachunkowości i możliwościach jej zmian nie sposób nie zadać pytania: gdzie kończy się właściwa polityka rachunkowości odzwierciedlająca rzeczywistość gospodarczą, a zaczyna się manipulacja liczbami? Mówi się wtedy o „kreowaniu” rachunkowości przez Zarząd jednostki w celu polepszenia obrazu jej dokonań i sytuacji finansowej. Z jednej strony celem takich działań Zarządu jest chęć uzyskania dobrej oceny za efektywność zarządzania, z drugiej - zatrzymanie kapitału inwestorów dzięki utrzymaniu ceny rynkowej jednostki na atrakcyjnym poziomie.

ważne! Cena rynkowa akcji spółki, mimo że nie ma wpływu na bieżącą sytuację finansową jednostki^ jest gwarantem uzyskania źródła finansowania w momencie, gdy pojawi się taka konieczność. Stąd też powinna ona być atrakcyjna dla inwestora, aby ewentualna emisja kapitału mogła zakończyć się powodzeniem

Poglądy na temat tzw. kreatywnej rachunkowości są bardzo różne. Niektórzy traktują ją jako zjawisko pozytywne, inni jako negatywne. Uważa się, że „kreowanie" rachunkowości jest konieczne, ponieważ jednostki odnośnie do systemu rachunkowości mająprawa wyboru i tzw. wolne obszary. Te pierwsze pojawiąjąsię wówczas, gdy w odniesieniu do określonego stanu faktycznego można przyjąć co najmniej dwa różne rozwiązania. Decyzję o tym, które jest korzystniejsze podejmuje jednostka. Z uwagi na to, że rzeczywistość gospodarcza zmienia się nieustannie i wyprzedza regulacje prawne istnieją również pola swobodnego działania. Dają one jednostce sporządzającej sprawozdanie finansowe pewien wolny obszar, którego granice nie są ściśle określone [W. Moczydłowska, Firmy mają prawo wyboru, „Gazeta Prawna” 2002, nr 157, s. 7 J. „Kreatywna" rachunkowość nie jest ani oszustwem, ani nadużyciem, ani błędem lub przejawem niewiedzy. Jest natomiast narzędziem realizacji przyjętej przez jednostkę polityki rachunkownuylK. J* Zwykłe nadużycie czy narzędzie polityki?, „Rzeczpospolita” 2002, nr243 ]. „Kreatywna” rachunkowość jest zjawiskiem pozytywnym, ale jedynie do momentu, gdy regulacje finansowo-księgowe są interpretowane prawidłowo, a co więcej, zgodnie z zasadami etyki. Można ją tłumaczyć jako umiejętne połączenie Interesów z wymogami prawnymi i oczekiwaniami adresatów, m.in. akcjonariuszy, banków itp-

1076

www.mentHStąn

Sprzyja ona bowiem poprawie zdolności kredytowej jednostki ubiegającej się o kredyt lub maksymalizacji nadwyżki finansowej, i

W podejściu negatywnym twierdzi się, że „kreatywna” rachunkowość to prezentacja wyceny aktywów i pasywów w sposób różniący się od tego, co jest wymagane przez prawo bilansowe.

ważne! Rachunkowość „kreatywna” polega na umiejętnym manipulowaniu zasadami rachunkowości, dokonywaniu zmian w polityce rachunkowości i w klasyfikacji kategorii finansowych. Przykładem takich działań jest zmiana stawek amortyzacji, zmiana klasyfikacji kosztów, ujawnianie niepełnych informacji na temat udzielonych gwarancji (których ewentualne spełnienie może doprowadzić do upadłości), zobowiązań warunkowych, brak szczegółowych informacji na temat zasad wyceny aktywów itp. Jest to szczególnie istotny aspekt, nie tylko w przypadku rozliczenia Zarządu z odpowiedzialności, ale również w podejmowaniu decyzji przez różnego rodzaju użytkowników sprawozdań finansowych.

Określenie „kreatywna” rachunkowość, pochodzące od tac. creatio co znaczy „tworzenie", nabrało negatywnego wydźwięku pod wpływem afer związanych z celowym ukrywaniem strat. Kojarzone jest z dokonywaniem takich zapisów w dokumentacji księgowej, które przedstawiają sytuację finansową jednostki w znacznie lepszym świetle niż jest ona w rzeczywistości. Podstawowym ich celem jest wykazanie, że jednostka wypracowała w danym okresie zysk, który albo w ogóle nie wystąpił, albo jego wielkość była znacznie mniejsza od wykazywanej.

ważne! Negatywny stosunek do „kreatywnej” rachunkowości wyraża Komisja Papierów Wartościowych i Giełd [por. Uchwała Komisji Papierów Wartościowych i Giełd z 13 sierpnia 2002 r. nr 586 w sprawie prezentowania wyników finansowych spółek publicznych ]. Stwierdza ona, źe „kreatywna” rachunkowość sprowadza się do stosowania zabiegów księgowych, które mają na celu sztuczne poprawienie wizerunku sytuacji finansowej spółki. Polegają one na sporządzaniu sprawozdań niezgodnie z przepisami, na podstawie nierzetelnych danych finansowych.

Symptomami świadczącymi o nadużywaniu kreatywności w rachunkowości są m.in.: istnienie skomplikowanej struktury grupy zmieniającej się bez wyraźnego powodu, zmiany zasad rachunkowości, radykalny wzrost lub spadek marży brutto, zyski rosnące szybciej niż przepływy pieniężne, zbyt liczne rezerwy restrukturyzacyjne i jednorazowe odpity lub ogólnikowa informacja dodatkowa w sprawozdaniu finansowym [K. J., Zwykłe nadużycie czy narzędzie polityki?, op. cit J.

ważne! „Kreatywna” rachunkowość jest definiowana na wiele sposobów. I chociaż często pojawia się wątpliwość, czy jest zjawiskiem legalnym, czy jedynie ociera się o granicę zgodności z prawem, jedno jest pewne. Stała się coraz częściej wykorzystywanym narzędziem w świecić biznesu.

Zarządy mają wiele możliwości fałszowania prawdziwej sytuacji finansowej przedsiębiorstw. Podstawą jest manipulowanie okresem przypisania przychodów i kosztów, co umożliwia pokazywanie lub ukrywanie zysków. Służyć temu może w szczególny sposób rozliczanie długoterminowych kontraktów. W podobny sposób można manipulować kosztami operacyjnymi i okresem ich kapitalizacji.

ważne! Scott SuUtvan, dyrektor finansowy WorldCom poleci! księgować koszty operacyjne jako inwestycje. Chodziło tu o niebagatelną kwotę 3,8 nild USD. Dzięki tym posunięciom poniesione wydatki koncernu zostały rozłożone na wiele lat, a w bilansie zanotowano przyzwoity zysk (1,3 mld USD) zamiast strat [por. P. Tarnowski, Księgi czarów, „Polityka” 2002, nr 29 ].

1077

1773

www.meritum.pl