DSC02837 (4)

PSYCHOLOGIA ZABURZEŃ 729

wań, takich jak szpiegowanie, podpatrywanie, rozpuszczanie fałszywych pogłosek o nielegalnych lub niemoralnych działaniach. Często osoba taka podejmuje kroki prawne przeciw prześladowcy, a w wypadkach skrajnych może nawet zdecydować się na niebezpieczne dla otoczenia kroki odwetowe, takie jak usiłowanie (lub popełnienie) morderstwa.

•    Urojenia na tle zazdrości. Głównym wątkiem urojeń jest niewierność partnera seksualnego.

•    Urojenia na tle erotycznym. Osoba żywiąca takie urojenia jest przekonana, że ktoś z wyższego szczebla drabiny społecznej, nierzadko bardzo sławny, kocha się w niej lub pragnie nawiązać z nią kontakt seksualny.

•    Urojenia somatyczne. Dana osoba jest przekonana, że cierpi na jakąś chorobę, choć jest to oczywisty absurd.

•    Urojenia wielkościowe. Dana osoba jest pewna, że ma wielki talent, zdolności, pozycję, urodę, i tym podobne albo że jest w bliskim związku z kimś o takich cechach, zwykle sławnym.

•    Typ mieszany. Mówi się o nim w wypadku rozmaitych kombinacji powyższych wątków, z których żaden nie dominuje.

Najczęstsze są niewątpliwie urojenia prześladowcze i na nich się tutaj skupimy.

Choć przypadki formalnej diagnozy zaburzenia urojeniowego zdarzają się rzadko, to formułowanie na tej podstawie wniosków dotyczących częstotliwości występowania byłoby mylące. Do kategorii tej należy bowiem wielu zapoznanych wynalazców, fanatycznych reformatorów, nawiedzonych proroków, śmiertelnie zazdrosnych małżonków, prześladowanych nauczycieli czy dokuczliwych kierowników. Dopóki nie staną się oni prawdziwą zakałą, normalnie żyją w społeczeństwie, nie rozpoznają swoich zaburzeń i nie próbują ich leczyć. W skrajnych wypadkach bywają jednak niebezpieczni, będąc zawsze fanatycznymi tropicielami niesprawie-dliwości, gotowymi podejmować tego czy innego rodzaju działania odwetowe przeciw swoim prześladowcom.

OBRAZ KLINICZNY

Ludzie cierpiący na to zaburzenie czują się osamotnieni, wykorzystywani, źle traktowani, okradani, szpiegowani, ignorowani i w inny sposób prześladowani przez swoich przeciwników. System urojeń zwykle koncentruje się na jednym wątku, na przykład na finansach, pracy, wynalazkach, konspiracji lub niewierności małżeńskiej. Kobieta nie dająca sobie rady w pracy może uważać, że dzieje się tak za sprawą jej współpracowników i przełożonych, którzy zazdroszczą jej wielkich umiejętności. W rezultacie zmienia pracę, ale tam również zaczynają się tarcia, grożące jej utratą nowej posady. Kobieta nabiera przekonania, że jej poprzedni pracodawca napisał do obecnego i nastawił wszystkich przeciw niej. W miarę upływu czasu coraz większe obszary jej środowiska zostają włączone do systemu urojeń, a każde nowe wydarzenie jest interpretowane w jego świetle. Ramka 12.2 wyszczególnia typowe etapy rozwoju myślenia paranoicznego.

Choć najczęstsze są urojenia prześladowcze, wielu paranoików cierpi również na urojenia wielkościowe, polegające na przypisywaniu sobie nadzwyczajnych zdolności i umieszczaniu siebie w centrum misji mesja-nistycznych, reform politycznych lub społecznych albo doniosłych wynalazków. Pa-ranoicy religijni mogą uważać, że zostali wybrani przez Boga w celu zbawienia świata i spędzać większość czasu na wygłaszaniu kazań i nawracaniu niewiernych, bez skrępowania sięgając po argumenty ognia i siarki, ognia piekielnego i tym podobne figury retoryczne. Wielu ludzi cierpiących na paranoję