DSCN6528 (Kopiowanie)

Biologia • wpetytnrium dla kandydatów no akademie medi. _:nr

— aorta grzbietowa

lewy

lewy łuk aorty prawy łuk tętnica płucna, pleń tętniczy—

nozdrzami a oczyma. Większość gatunków gadów to drapieżniki, choć poruszające się powoli żółwie lądowe, niektóre żółwie słodkowodne i pewne jaszczurki (legwany) żywią się głównie roślinami. U części węży i u jaszczurek z rodziny heloderm występują gruczoły jadowe. Przewód pokarmowy gadów jest podobnie zbudowany jak u płazów. Gatunki roślinożerne mają dobrze rozwinięte jelito ślepe, zawierające drobnoustroje rozkładające celulozę i budujące z niej m. in. aminokwasy. Ostami odcinek jelita to stek (kloaka); uchodzą tu przewody wyprowadzające narządów wydalniczych i płciowych. Ponieważ zrogowaciały naskórek jest nieprzepuszczalny dla gazów, gady oddychają niemal wyłącznie płucami; jedynie u niektórych żółwi dodatkową powierzchnię oddechową stanowi uchyłkowato rozszerzona i dobrze unaczyniona ściana steku, a u żółwi morskich i węży morskich - ściana gardzieli. Płuca są skórzastymi workami, a powietrze trafia do nich przez krtań i tchawicę. Niektóre gatunki mają płuca gąbczaste: tak podzielone belcczkami i pizegrodami, że możemy wyróżnić prowadzące do poszczególnych woreczków oskrzela (ryc. 7-180). Węże i jaszczurki zasysają powietrze do płuc, rozszerzając klatkę piersiową, i wypychają je przez ściskanie żeber. Żółwie - tak jak płazy - tłoczą powietrze przez ruchy dna gardzieli. U gadów następuje podział serca na dwa przedsionki i dwie komory, poprzez wytworzenie przegrody międzykomorowej. U żółwi, haltcri, węży i jaszczurek przegroda ta jest niezupełna; u krokodyli i aligatorów następuje całkowite rozdzielenie komory na prawą i lewą (ryc. 7-162). Zawierająca tlen krew z płuc wpada dwiema żyłami płucnymi do lewego przedsionka, zaś odtlenowana krew z narządów ciała wpływa trzema żyłami głównymido przedsionka prawego, stąd zaś do komory. Z komory odchodzi pień tętniczy, dzielący się na trzy naczynia: tętnicę płucną oraz dwie łukowate aorty, lewą i prawą. Te ostatnie łączą się pod kręgosłupem w nieparzystą aortę grzbietową, zaopatrującą narządy ciała. W ten sposób u gadów krew tętnicza i żylna ulegają zmieszaniu (aorta prawa wiedzie zawsze krew utlenowaną, aorta lewa odtlenowaną), co - przy niezbyt wysokiej podstawowej przemianie materii i braku podniebienia miękkiego - uniemożliwia im uzyskanie slalocieplności.

Ryc. 7-162. Budowa serca i głównych tętnic u gadów. A - żółwie, jaszczurki, węże i hatterie; B - krokodyle (proszę zwrócić uwagę na ewolucję przegrody międzykomorowej). (Wg Goodricha, JD).

Gady są zatem zmicnnocieplne (poikilotcrmicznc). choć mogą w pewnej mierze regulować temperaturę swego ciała, podnosząc ją nieco ponad (w zimne dni) lub obniżając poniżej (w upały) ciepłoty otoczenia. Wykorzystują do tego celu narządy czucia termicznego i kryją się w cień przed upałem lub wygrzewają na słońcu. Korzystają zatem z ciepła pochodzącego z zewnątrz - nazywamy je ektotermami. Badania budowy wymarłych dinozaurów i skomplikowane matematyczne wyliczenia prawdopodobnej szybkości ich poruszania się sugerują że te gady mogły być częściowoendotermami, to znaczy potrafiły wykorzystywać ciepło powstające w ich organizmach dla podniesienia swojej temperatury powyżej ciepłoty otaczającego środowiska. U gadów narządami wydalniczymi sąnerki ostateczne (zanercza), powstające w rozwoju zarodkowym niemal tak samo jak nerki człowieka. Nie mają one (w odróżnieniu od płazów) połączenia z jamą ciała: mocz odprowadzany jest moczowodami do steku. Jako końcowy produkt azotowej przemiany materii gatunki wodne wydalają przeważnie amoniak albo mocznik. Natomiast gady lądowe wydalają przede wszystkim kwas moczowy i jest to doskonałe przystosowanie do środowiska, pozwala bowiem maksymalnie oszczędzać wodę. Kwas moczowy jest nierozpuszczalny w wodzie, więc gdy tylko natrati na ośrodek krystalizacyjny, zaraz się wytrąca. W steku wykrystalizowuje na cząstkach kału - wówczas wodę pozbawioną kwasu moczowego można wchłonąć z powrotem. Ściany kloaki i dróg moczowych mają zdolność resorbeji wody.

Jaja gadów (także gatunków wodnych) składane są nu lądzie, zwykle zakopywane w piasku, muszą być zatem otoczone silnymi osłonami. Bardzo często zewnętrzna oslonu jest wysyconu solanu