DSCN6568 (Kopiowanie)

| g    Biologia - repetytorium dla maturzystów i Ku,,..;,—

wreszcie zaś mczcnchyma pozazarodkowa (ryc. 8-7) wraz z naczyniami krwionośnymi (kosmki trzeciorzędowe). W miarę rozrastania się jamy owodni (ryc. 8-7) błona ta połączy się z kosmówką gładką poprzez mezenchymę pozazarodkową i powstanie wówczas worek płodowy. Natomiast w tej części, w której owodnia zrośnie się (poprzez mezenchymę pozazarodkową) z kosmówką włochatą, powstanie wyspecjalizowany narząd kontaktu pomiędzy matką a płodem: łożysko (łac.: płacenia). Zarodek połączony jest z łożyskiem za pomocą sznura pępowinowego (pępowiny). Worek płodowy stwarza dziecku możliwość rozwoju w łonie matki aż do momentu porodu; pęknięcie worka i odpłynięcie wód płodowych rozpoczyna poród. Łożysko - poprzez pępowinę - dostarcza dziecku tlen i niezbędne substraty takie podczas porodu i jest usuwane na zewnątrz dopiero w około pół godziny po porodzie.

W budowie łożyska uczestniczy zarówno organizm matki, jak i dziecka. Część matczyną wytwarza zmieniona błona śluzowa macicy, zwana doczesną podstawową. Zrasta się ona z kosmówką. Z kolei kosmówką. bogata w naczynia krwionośne mczenchyma pozazarodkowa oraz owodnia stanowią część płodową łożyska. Łożysko wykształca się w pełni w czwartym miesiącu ciąży. Przez barierę łożyskową dyfimdują z krwi matki do krążenia dziecka: woda, substraty odżywcze, sole mineralne, tlen, a także ptzeci wciała. dzięki którym dziecko przez pierwsze trzy miesiące życia noworodkowego odporne będzie na te choroby, na które odporna jest jego matka. W drugą stronę przez łożysko wędrują produkty przemiany materii. Ale - oprócz wymiany substancji - narząd ten jest ważnym gruczołem dokrewnym. produkuje bowiem hormony, które utrzymują ciążę. Z łożysk, zebranych po porodzie, uzyskuje się szereg substancji leczniczych i kosmetyków.

Dojrzałe łożysko ludzkie ma średnicę około 15-20 cm, grubość 2 cm i waży 500 g. Od strony płodowej przyczepiona jest doń pępowina, przeciętnie o długości 40-60 cm i średnicy 15 mm; w jej wnętrzu od płodu do łożyska biegną dwie tętnice i jedna żyła.

Wróćmy jeszcze do rozwoju zarodka, przedstawionego na ryc. 8-7. Węzeł zarodkowy (porówn. też ryc. 8-10) wewnątrz blastocysty dzieli się na dwie warstwy komórek; górną- ektodermę i dolną - endodermę. Jama blastocysty (wypełniona płynem) nazywana jest pierwotnym pęcherzykiem żółtkowym; kiedy zostanie ona wysłana komórkami endodermy, rozrastającej się ku dołowi po „dywanie” mezenchymy pozazarodkowej, stanie się wtórnym pęcherzykiem żółtkowym. Również ektoderma rozrasta się, lecz ku górze (ryc. 8-7), tworząc jamę owodni. W dnie tej jamy następuje szybki rozrost zarowno eku>-, jak i endodermy i powstaje tarczka zarodkowa. W procesie gastrulacji około 17 dnia pojawia się smuga pierwotna i węzeł Henscna. N agromadzenie komórek ektodermy, tworzące smugę pierwotną, daje początekmezodermie zarodkowej. Jest ona ułożona początkowo pomiędzy ektodermą i endodermą. Podobnie jak u lancetnika, podzieli się ona na somit (zawiązek mięśni szkieletowych), splanchnomer (zawiązek nabłonka jam ciała) i mezodermę pośrednią (zawiązek m. in. nerek).

W tym czasie rozrasta się także endodermą wtórnego pęcherzyka żółtkowego, wytwarzając w części tylnej niewielki uchyłek: omocznię. Natomiast górna część endodermy przekształca się w jelito pierwotne. Zczasem pęcherzyk żółtkowy i omocznia zanikną.

Komórki tarczy zarodkowej dzielą się bardzo szybko, tak więc rośnie ona znacznie szybciej niż pozostałe tkanki zarodka, jednocześnie zawijając się ku dołowi z przodu i z tyłu. Powstaje głowa, tułów i część ogonowa zarodka. Z chwilą zawinięcia się ścian ciała jelito oddziela się od pęcherzyka żółtkowego i zamyka; można w nim wyraźnie wyróżnić część przednią (tzw. jelito przednie) i tylną (jelito tylne). Jelito przednie od przodu zamknięte jest blaszką ektodermy, tzw. błoną gardłową, która wpukla się tworząc zatokę ustną. Analogiczna ektodermalna błona zamyka od tyłu jelito tylne, wpuklając się jako zatoka odbytnica. W przedniej części jelita pojawia się rozszerzenie - gardziel - którego boczne uwypuklenia w liczbie pięciu par, noszą nazwę kieszonek skrałowych. Jak pamiętamy, u lancetnika i u ryb z tych kieszonek (i z analogicznych wpukleń ektodermy) powstają szpaty skrzetowe. natomiast u człowiek* przekształcają się one w inne struktury. I tak: z pierwszej pary kieszonek powstają jamy ucha środkowego j trąbki słuchowe (tzw. trąbki Buchstachiusza). Z drugich migdałki podniebienne. Z. trzecich dolne