Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (173)

na aktywizm. z etyki o sankcji duchowej na etykę o sankcji *f**u»? Nastawiony już nie na nawiedzonych proroków. Icc/ na ptomK*n)tłi ców. O wicie te/ bliższy ekspresjom/mówi niemieckiemu niż preriiprojiaa mówi młodopolskiemu.

Patriotyczna odmianę tej wersji stanowi Sen (wysl. 1927. pra*, 113, Felicji Kruszewskiej, interesujący nic tyle ze względu na woj* lynMfc polityczna <zagrażające Polsce „czarne wojska"), ile na prihe Łflfc! wentnego operowania „techniką snu” — co prawda, w ilość unaofc) scenerii.

Na wskroś nowoczesne było natomiast tworzywo Wiety Habe!«»ya i jr*ę 1927] Antoniego Słonimskiego. Iście Przybosiowska, spotęgowani do pp» tycznych rozmiarów, fascynacja techniką połączyła się tu z ekspresjonisto* zamiłowaniem do wielkich alegorii i do operowania tłumami (co rad—a wykorzystał tnscenizaior dramatu, Leon Schiller), dając w efekcie — prrytós ciowa w warstwie realiów, wyraźnie jednak zaadresowaną do espótamwi — wizję bodowy nowej Wieży Babel, symbolizującej jednotó i tom* ludów całej ziemi. Pierwszą komplikację przynosi tu konflikt nbędiy ■>

Anirau Sionumki. Wieip Babel. Teatr PnUkl w Wan/awie. rrl Lenn Seft.lkr i w*ł_r. laM* mi Tadcwr Clrirnuuiki. 1927

innalishcmjni idculi/mem przywódcy, który cci upatruje w umym akcie imkw i dążeniu wzwyż, a utylitary/mem tłumów. pragnących korryiz* i fiOj jat zaraz, natychmiast. Po uchyleniu lej antynomii — bani/icj uutarjcarj czy młodopolskiej ni/ ..nowoczesnej" — dramat przesuwa óę ku frfte-otsce bliższej aktualnie toczącej sic historii. Zburzoną przez tncuciue rera -.pseudonim wojny) Wieżę pragną — wbrew różnym kapitalistycznym MkMoront — odbudować spadkobiercy idei braterstwa i pacyfizmu.

! dużą. wstępne przynajmniej, zwycięstwo.

itrys/Jokiowość" Wiety Babel pozwala przypomnieć, że są to lata ^tycznej czy historiozoficznej fantastyki, reprezentowanej przez prozę Irauu Jasieńskiego. Aleksandra Wata i - Stanisława Ignacego Witkiewicza.

Vfoa wiara w łatwe rozwiązanie zarysowanych tu konfliktów i w ńwieilani)

[nys/kilć ludzkości każe jednak pamiętać o różnicach dzielących optymistycz-teęo liberała od ideologa walki klas — z jednej strony, od fcataslrofistów — u limy drogiej. Witta Babel nie caJkiem ustrzegła się grzechów głównych <fapRsjoaizmu: retoryki i wicloslowia. Ale popełniała je na nierównie •ytaym poziomic, niż działo się to w większości utworów tego nurtu Za*, ar piui ją dobry poeta.

fcabiolutnie świeckiej Wieły Babel dramat ekspresjonistyczny powraca do dęjąfci w Erce homo tprssdr. 1932) Ewy Srclborg-Zirenbiwy. Ak jest lt u triigijnołć głęboko przepojona nowoczesna świadomością społeczną. aMRco) przez lata kryzysu (w których utwór ten powsull. taka pras tyra.

■ której przykazanie mMo htiimego góruje nad slerą przeżyć team mo mlpjnych. Zapomniane to misterium stanowi jedno t wybitniejszych osiągnięć, i urazem rodzaj syntezy potskicgo ekspresjonisty cznego dnmara Podobnie jak tMdyw czy Mikuierdzie. jest to misterium pasyjne, podobnie jak Zmaz-uylmtan/c-, jest to sztuka oparta na pomyśle: co by było. gdyby powrócił na świat; podobnie jak w utworach Hulewicza czy Morstina, mamy tu do czynienia tjpiKiwstawieniem dwóch religii: oficjalnej i prawdziwej. W Ette homo <dH& misterium jest autentycznie widkunocne: powraca na ś wiał. dorzeczy* w-«fci XX wieku, powtarzając swoją mękę. śmierć i zmartwychwstanie, sam (hymn. i to On właśnie staje się symbolem prawdziwej religii. Chrystus, będący - jak wiadomo — zarówno jednym z głównych bohaterów, jak potatypem ofiamiczych przywódców ekspresjonizmu. niemieckiego zwłaszcza, Umcirśiuc dramat ten przepojony jest autentyczną atmosferą społeczną lego jąfc występując w obronie warstw skrzywdzonych, autorka ze szczególnym •ątikfuncm przedstawia ofiary wojny, nobilituje ludzi przez społeczeństwo jtgadzrayęh i ich właśnie czyni godnymi komumomstycznej identyfikacji r CŁiyjtuwra Ba, nawet — podobnie jak Hulewicz — fizyczną ślepotę tywpadza łaską widzenia prawdy.    JW