7349812205

16 Świlcza dziejów Polski..

dziej intuicyjnie aniżeli jako konsekwencję pewnej względnie precyzyjnej definicji. Jeżeli za odpowiednik czynności syntetyzowania uznamy wiązanie fragmentów w pewne całości, to wówczas należałoby i monografiom przyznać walor syntez. Analizowanie i syntetyzowanie jest stalą cechą pracy historyka; jednakże o syntezach mówimy tylko wówczas, gdy badane całości osiągną pewne [...] stosunkowo duże rozmiary, tzn. gdy przekroczą pewien, określany raczej intuicyjnie, próg dzielący monografię od syntez.” ¹⁶ Analiza i synteza przenikają się ^,7. .

Jeżeli przez proces syntezy rozumieć czynność łączenia, to ta praca może dać następujące efekty:

Po pierwsze, może nastąpić mniej lub bardziej mechaniczne połączenie elementów. Mamy wówczas do czynienia z czymś, co - z racji małego stopnia koherencji -jest rezultatem selekcji, ale nie jest syntezą, a tylko do tego pretenduje czy też za syntezę uchodzi. „Z uwagi na dominację historiografii erudycyjno-gcnetycznej oraz brak pogłębionej refleksji metodologicznej nauka historyczna pełna jest syntez pozornych i tylko tym historykom, którzy potrafili analizowany materiał podporządkować jakiejś koncepcji ogólnej, udało się w większym czy mniejszym stopniu przezwyciężyć niebezpieczeństwo syntezy pozornej” ¹ - konstatuje J. Topolski. „Przeważają w praktyce syntezy o niedostatecznej spójności wewnętrznej, będące często nader mechanicznym zbiorem słabo (tzn. jedynie ogólną treścią) powiązanych obrazów. Przykładów można by przytaczać wiele.” ^,g

Po drugie, w wyniku takiego wiązania elementów powstaje pewna całość - całość koherentna (tu tautologia - „całość” jest ex definitionc koherentna). To jest synteza w sensie właściwym. Jej treść stanowi rezultat selekcji, a jej warunkiem podstawowym-co nie oznacza, że wystarczającym-jest koherencja.

Powstaje zatem kwestia określenia relacji między trzema typami prac: monografia -synteza niekoherentna (jest to pojęcie samo w sobie sprzeczne) - synteza, czyli koncepcja koherentna („koncepcja” jest cx defmitione koherentna). Pozwoli to ustalić istotę historiografii, a także historii historiografii, jako nauki.

Pytanie o kryteria selekcji - meritum problemu syntezy, fundamentalne zagadnienie metodologii historiografii i metodologii historii historiografii - to pytanie o koncepcję syntezy. „Koncepcja ogólna” syntezy stanowi podstawę konstrukcji narra-

16 I d e ni: Nowe idee współczesnej historiografii. O roli teorii iv badaniach historycznych. Poznań 1980, s. 149.

n „Trzeba pamiętać - pisze Stefan Swieżawski - że w naukach historycznych nigdy nie można dojs'ćdo czystej syntezy; synteza nigdy nie może być »czystą syntezą« i musi być albo »syntczą analityczną*, czyli syntezą monograficzną, albo monografią syntetyczną. W ten sposób zostaje przekroczona przepaść rozdzielająca nierealne »czyste analizy« od podobnie nierealnych wczystych syntez «." S. S w i e-ż a w s k i: Zagadnienie historii filozofii. Warszawa 1966, s. 829-830.

18 J. Topolski: Elementy syntezy..., s. 4CK).

io Idem: Nom idee..., s. 152.