7648594514

ipó Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

sprzeczne”³². Dlatego też Kołakowski proponuje odróżnić w przypadku Comte’a doktrynę od biografii, co pozostaje w zgodzie z dokonywanym przez pierwszych uczniów Comte’a podziału jego filozofii na dwie różne fazy, „z których pierwsza tworzy pozytywizm właściwy, druga natomiast jest częściowym przynajmniej zaprzeczeniem pierwszej i winna uchodzić za ubolewania godną aberrację wielkiego filozofa, trapionego pod koniec życia nawrotem choroby umysłowej”³³. Ze względu na programową niespójność filozofii Comte’a Barbara Skarga zauważa: „Jednocześnie wielu obiegowych tez dziewiętnastowiecznego pozytywizmu w filozofii Comte’a nie znajdziemy. Odwrotnie — w systemie Comte’a występują tezy, postawy i wartości, które w późniejszym pozytywizmie nie zachowały się, przeciwnie — były nawet gwałtownie zwalczane”³⁴. Dlatego też Skarga mówi, że pierwsi uczniowie Comte’a — a mianowicie John Stuart Mili (1806—1873) oraz Emile Littre (1801—1881) — uznawali za konieczne rozróżnienie dwóch przeciwstawnych okresów filozofii Comte’a: „Pierwszy okres trwający do 1844 roku, w którym powstało największe dzieło Comte’a Wykład filozofii pozytywnej, i okres drugi — późniejszy, kiedy to ukazał się jego System polityki pozytywnej, zawierający obce duchowi pozytywizmu teorie moralne i polityczne”³⁵. Niezależnie od tego, jaki jest stosunek do „religii ludzkości” — czy jest ona postrzegana jako ciąg dalszy filozofii pozytywnej, czy też jako jej zaprzeczenie — budzi ona sprzeciw wielu interpretatorów i filozofów nawiązujących do ducha pozytywizmu. Trafnie oddaje ten stan rzeczy Kołakowski: „[...] filozofia Comte’a jest rodzajem wielkiej syntezy historiozoficznej tego rodzaju, który pozytywiści na ogół traktują nieufnie”³⁶. Niemniej jednak Barbara Skarga utrzymuje, że — z perspektywy badań historycznofilozoficznych dwudziestego wieku — nie traktuje się już Comte’a tak, jak czyniono to wcześniej. W rozprawie Comte stwierdza: „Dziś bowiem nie sposób systemu Comte’a traktować tak, j ak go traktowano dawniej: doszukiwać się w twórczości filozofa dwóch sprzecznych okresów. Studia nad Comte’em wykazały, że już w młodzieńczych jego pracach, a także w Wykładzie filozofii pozytywnej zawarte zostały przesłanki sformułowanych później tez”³⁷. Sprawa odpowiedzi na pytanie, czy Comte był, czy też nie był pozytywistą, nie stanowi co prawda najważniejszej kwestii dla późniejszych dziejów filozofii, ale nie można zapominać, że filozofia Comte’a bardzo

³²    L. Kołakowski: Filozofia pozytywistyczna..., s. 53.

³³    Ibidem.

³⁴    B. Skarga: Comte..., s. 15.

³⁵    Ibidem.

³⁶    L. Kołakowski: Filozofia pozytywistyczna.s. 54.

³⁷    B. Skarga: Comte..., s. 16.