7648594648

64 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

Filozofia w ujęciu Fichtego ma być „nauką o nauce w ogóle?³⁰ i w tym sensie — teorią wiedzy. Taki punkt wyjścia teorii wiedzy nawiązuje wprawdzie do ustaleń Reinholda, ale wymaga zarazem radykali-zacji jego „zasady świadomości”, która — w przekonaniu Fichtego — ogranicza się do władzy przedstawiania i w tym znaczeniu nie może stanowić podstawy naszej wiedzy. Dlatego w odniesieniu do Reinholda pisze Fichte: „[...] nauka zbudowana na pojęciu przedstawienia mogłaby wprawdzie być nadzwyczaj pożyteczną propedeutyką wiedzy, jednakże nie Teorią Wiedzy samą”³¹. Hartmann z kolei akcentuje w tym miejscu znaczenie recenzji Aenesidemusa³², w której Fichte po raz pierwszy uznał, że fakt nie może być czymś pierwotnym wobec świadomości. Tym samym właśnie we wspomnianej recenzji odchodzi Fichte od interpretacji dokonanej w duchu filozofii elementarnej Reinholda³³. Władza przedstawiania opiera się na receptywności świadomości, przy założeniu że u podstaw naszego poznania leży rzecz sama w sobie. Dodatkowym argumentem, który odgrywa rolę decydującą w konstruowaniu teorii wiedzy, jest to, że „zasada świadomości” w najmniejszym nawet stopniu nie uwzględnia rozumu praktycznego. Z tego jednak wynika, że teoria wiedzy musi przedstawić relację Ja i nie-Ja z dwóch stron, gdyż fundamentalna relacja między podmiotem i przedmiotem inaczej wygląda w odniesieniu do rozumu teoretycznego niż w odniesieniu do rozumu praktycznego, w odniesieniu do którego podmiot ukazuje się przez pryzmat działania. Fichte uzasadnia, że możliwe są tylko dwa kierunki uprawiania filozofii. Albo punktem wyjścia jest byt, a więc przedmiot, i wówczas filozofia staje przed koniecznością udzielenia odpowiedzi na pytanie, jak to możliwe, że do przedmiotu dołącza się jakiś podmiot, do bytu dołącza się świadomość, a do rzeczy wiedza o niej. Z kolei taka filozofia prowadzi zarazem do mechanicyzmu i determinizmu, czyli do zniesienia wolności osobowości, a przecież wolność uważa Fichte za najważniejszą. Albo też punktem wyjścia jest świadomość i wówczas filozofia pyta o spo-

t e r r e i c h. Teil 4: Die deutsche Philosophie des XIX. Jahrhunderts und der Gegenwart. Basel 1951, s. 12. Por. W. Rod: Dialektische Philosophie derNeuzeit. Bd. 1..., s. 84—98.

³⁰    J.G. Fichte: O pojęciu Teońi Wiedzy..., s. 25.

³¹    Ibidem, s. 69.

³²    Chodzi o książkę Gottloba Ernsta Schulzego (1761—1833) Aenesidemus oderuber die Fundamente der von dem Herm Professor Reinhold in Jena gelieferten Elementar-Philosophie. Nebst einer Verteidigung des Skeptizismus gegen die Anmassungen der Ver-nunjtkńtik. Książka Schulzego opublikowana została anonimowo w 1792 roku, a w 1794 roku Fichte ogłosił jej recenzję na łamach „Allgemeine Literatur-Zeitung”. Zob. ibidem, s. 3 (przypis).

³³    Zob. N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 46. Por. M.J. S iem ek: Idea transcendentalizmu u Fichtego i Kanta..., s. 202 i nast.