7648594653

68 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

sada teoretycznej teorii wiedzy brzmi: „Ja ustanawia nie-Ja jako ograniczone przez Ja”, lub też inaczej: „Ja ustanawia siebie jako określane przez nie-Ja”⁴⁷. Nie można jednak zapominać, że zainteresowanie Fichtego jest od początku praktyczne i właśnie tę część teorii wiedzy, czyli praktyczną teorię wiedzy, uznaje on za główną. Ma to dwojakie znaczenie. Pó pierwsze, w sporze o to, co stanowi istotę filozofii Kanta, jest wskazaniem właśnie na rozum praktyczny i faworyzowaniem Krytyki praktycznego rozumu (Krytykę czystego rozumu traktuje Fich-te jako wstęp, czy też prolegomena do zagadnień praktycznych), po drugie zaś wyznacza późniejsze zainteresowanie neokantyzmu szkoły badeńskiej. Dlatego druga zasada, zasada Fichtego praktycznej teorii wiedzy, brzmi: „Ja ustanawia siebie jako określające nie-Ja”⁴⁸ (dla przypomnienia, zasada teoretycznej teorii wiedzy głosi: Ja ustanawia siebie jako określane przez nie-Ja). W odniesieniu do praktycznej teorii wiedzy nie można mówić o czystej aktywności, gdyż wtedy Ja praktyczne byłoby tym samym, co Ja absolutne. W istocie jednak tak nie jest, gdyż zachowanie praktyczne jest oddziaływaniem na coś (dążeniem, Streben). Fichte przyznaje dużą rolę pojęciu dążenia i na jego podstawie kreśli system popędów. Kwestia to ważna, jako że zdolności poznawcze są zależne od natury popędów podmiotu, a nie odwrotnie: to nie przedstawienie określa wolę, lecz wola — przedstawienie. Jednocześnie pojawia się problem wolności. W refleksji Ja „czuje” się ograniczone przez przedmioty, które stworzyło. To, co nazywamy przedmiotami, jest kwestią odczucia (Gefuhlssache) i dlatego Fichte podkreśla, że o realności nie możemy wiedzieć, możemy w nią tylko wierzyć⁴⁹. Zarazem wskazuje filozof, że aktywność nie jest tworzeniem ex nihilo, lecz raczej przekształcaniem czegoś już danego i ukształtowanego. Dlatego też szczególnego znaczenia nabiera etyka.

Zanim jednak zostanie ukazany podstawowy zarys etyki Fichtego (ważny dlatego, że właśnie jego zbudowaniu służyć ma ostatecznie teoria wiedzy), należy wspomnieć o późniejszych formach teorii wiedzy⁵⁰. Teoria wiedzy stanowi niby zamknięty system, który choć był zaplanowany od początku, to i tak podlegał modyfikacjom. Przyczyn modyfikacji należy się doszukiwać pośrednio w romantyzmie, a bezpośrednio w Schellinga filozofii przyrody. Schelling wraz ze swą filozofią przyrody wystąpił z roszczeniem zapełnienia luki w systemie Fichtego. Można tu wskazać kilka powodów owej ewolucji myśli Fichtego. Po pierwsze,

⁴⁷    J.G. Fichte: Podstawy całkowitej Teońi Wiedzy..., s. 129.

⁴⁸    Ibidem, s. 270.

⁴⁹    N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 67.

⁵⁰    Zob. Z. Kuderowicz: Fichte. Warszawa 1963, s. 75—82.