7648594672

86 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

o tyle Przedmowa do Fenomenologii ducha stanowi właśnie rozprawę z Schellingiem¹¹⁵. W Przedmowie tej Hegel napisał: „Prawda jest całością. Całością zaś jest tylko taka istota, która dzięki swemu rozwojowi dochodzi do swego ostatecznego zakończenia. O absolucie należałoby powiedzieć, że jest on w istocie rezultatem, że dopiero na końcu jest tym, czym jest naprawdę; że na tym właśnie polega natura absolutu, by być czymś rzeczywistym, podmiotem, czyli stawaniem się sobą samym”¹¹⁶. Heglowska krytyka Schellinga wiąże się ponadto z kilkoma innymi elementami, o których — w dalszej części pracy. Dość powiedzieć, że jeden z najistotniejszych elementów decydujących o odmienności Hegla od Schellinga Sternowi metoda. Nie jest to już metoda transcendentalna, lecz metoda dialektyczna, co nie przeczy faktowi, że zarówno w ujęciu Fichtego, jak i Schellinga metoda filozofii jest metodą transcendentalno-dialektyczną. Windelband w kontekście metody stwierdza, że „Schelling powoływał się na coinddentia oppositorum Mikołaja z Kuzy i Giordana Bruna, a Hegel w tryumfie »ograniczonego rozsądku* ponad rozumem widział wadę dziedziczną wszelkiej wcześniejszej filozofii”¹¹⁷.

Scheflinga filozofia wolności

Schellinga filozofii wolności nie sposób zrozumieć bez odniesienia się do Kanta, którego myśl dotycząca wolności stanowi i stanowić winna punkt wyjścia wszystkich koncepcji¹¹⁸. Wyłania się tu wszakże jeszcze jeden problem. Chodzi mianowicie o to, że podobnie jak w wypadku Fichtego, z biegiem czasu myślenie Schellinga staje się coraz bardziej religijne, co w istotny sposób rzutuje na Schellinga koncepcję wolności (choć oczywiście oddala jego myślenie o wolności od koncepcji Kanta). Pojęcie wolności wiąże się z idealizmem w tym sensie, że zasadą wszelkiego bytu nie może być nieożywiona substancja, lecz

¹¹⁵    Pisze o tym przede wszystkim Rudolf Haym. Zob. R. H ay m: Hegel und seine Zeit. Vorlesungen uber die Entstehung und Entwickelung, Wesen und Werth der HegeVschen Philosophie. Berlin 1857, s. 215. Zob. także M. Heidegger: Rozprawa Schellinga o istocie ludzkiej wolności 118091. Tłum. R. Marszałek. Warszawa 2004, s. 21—24.

¹¹⁶    G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha. Tłum. A. Landman. T. 1. Warszawa 1963, s. 28.

¹¹⁷    W. Windelband: Lehrbuch der Geschichte der Philosophie..., s. 498.

¹¹⁸    Zob. M. Heidegger: Rozprawa Schellinga o istocie ludzkiej wolności (1809J..., s. 70 i nast.