8254445270

11 -12/1995

Informacje, opinie, propozycje

negują samą realność ludzkiej wolności ” /Encyklika... 1993, s. 53/.

Jeżeli więc przyjąćby za Raskolnikowem, że „wolno wszystko”, nauka o wychowaniu traci sens w wymiarze etycznym i pozostaje jedynie szlifowanie efektywnych metod obrabiania nie osoby ludzkiej lecz żywego przedmiotu, jakim staje się wówczas człowiek.Tu musimy przywołać wiedzę

0    skutecznej łatwości, z jaką zbrodnicze ideologie znalazły

1    znajdują nadal aprobatę u setek milionów ludzi. Świadomie używam pojęcia „znalazły”, zamiast „wtłoczono w umysły ludzkie straszliwe treści” bo przeczyłoby to doświadczeniu. Można raczej wnosić, iż idee rasowe, klasowe, wojenne, zbawcze oraz podobne przyjmowane są przez wielu ludzi jako odpowiedź na ich oczekiwania. Zwłaszcza kiedy rozwiązują ich podstawowe problemy, przede wszystkim ekonomiczne. Przywołując to doświadczenie ludzkości, prowadzące zawsze do milionów ofiar i cierpienia, zwrócić chcę uwagę na fakt, iż w istocie osiąganie w społeczeństwie celów wychowawczych na skalę makro nie stanowi problemu dla pewnego rodzaju edukacji. Słowem skuteczne wychowanie dla określonej opcji jest z całkowitą pewnością możliwe. Spytajmy więc dzięki czemu?

Wśród różnych odpowiedzi usłyszymy i tę, że winna jest natura człowieka, natura wprawdzie ociosywana przez kulturę lecz w istocie egoistyczna, krwiożercza oraz bezwzględna, gdy idzie o przetrwanie osobnicze. Tezy tej można bronić nawet z wyżyn filozoficznych spekulacjj, jeżeli sumieniu jednostki przyznać wyłączne prawo osądzania, co jest dobrem w co złem i prawo działania wedle tych wyobrażeń. Jest to przecież konsekwencja uznania wolności jak wartości w' osobie ludzkiej najwyższej.

Wiemy też, że pedagogika nie dostarcza obiektywnych prawd, takich, jakie są udziałem nauk przyrodniczych. Potrafimy skrupulatnie argumentować różne nasze wnioski, ale czy są to prawdy? Czy znajdują swe źródło w rozumie, skoro dostarcza ich wy łącznie doświadczenie? Czy jesteśmy zdolni dostarczyć przewidywań i technologii na wzór nauk przyrodniczych?

Zajmujemy się nie faktami lecz wartościami oraz krytycznymi refleksjami. W istocie nie znamy z góiy celów kultury' i społeczeństwa. Wolne społeczeństwo cele swoje określa wciąż na nowo.

Sytuacja ta skłania do pragmatycznego punktu widzenia problematyki wychowania oraz osoby wychowawcy.

Aby uniknąć niepotrzebnych sporów dotyczących podjęcia pragmatyzmu, wyjaśniam, że rozumiem przezeń niewiele więcej niż trzeźwy i praktyczny sposób myślenia, to znaczy, że preferuję działanie praktyczne jako podstawowa kategorię filozoficzną. Nie interesuje mnie jego spór na polu teorii prawdy czy opozycja wobec idealistycznego racjonalizmu i metafizyki. Z resztą podzielam pogląd Hilarego Putnama: “Nie sądzą, aby stwierdzenia o charrakterze etycznym wyrażały wiedzą naukową, ale nie zgadzam sią z poglądem, że jest ona wiedzą w ogóle'" /H. Putnam 1991, s. 77/. Jako że pragmatyzmowi stawia się zarzut utyli tary zmu, zarzutu tego nie odrzucam: jeżeli pożytek jednostkii jednocześnie społeczeństwa może być pojęty jako najwyższy cel moralny, wychowanie nie po winno filozofii takiej negować. Pragmatyczny znaczy dla mnie także “realny”, w sensie - możliwy.

Rii

być wychowawca, uwzględnia rzeczywistość, w której musi on działać i właściwości przeciętnego nauczyciela. Warunkowanie jego cech złożonymi i mnogimi wymogami posiada sens wyłącznie teoretyczny i postulatywnie nierealny. Co nie znaczy, że nie należy budować wigijako ideału.

Należałoby zatem przyjąć najprostszą jego definicję i powiedzieć na przykład tak: wychowawca to człowiek, który na zasadzie partnerskiego dialogu edukacyjnego zmienia ludzi na lepsze.

Oczywiście podstawowym pytaniem staje się: jak to zrobić?

Moim zdaniem odpowiedź jest prosta: przyjąć pogląd, że możemy być lepsi. Jako wychowawcy i wychowankowie, jako obywatele, nauczyciele, przeciętni ludzie. Co wiązałoby się z realnym przyjęciem podstawowych wartości moralnych jako swoich i upowszechnianiem ich na drodze partnerskiego dialogu. Rzecz w tym, by posiadać takie przekonania, które w końcu zostaną zaaprobowane w procesie swobodnego i otwartego spotkania z ludźmi żywiącymi inne poglądy.

Pr2yjąć wartości zamiast wyjaśniać, czy mają one walor tak zwanej obiektywności, czy istnieją na zewnątrz nas. Słowem odrzucić w tym względzie intuicję, a zająć się, pragmatycznie, upowszechnianiem tych prawd etycznych, które są dla wszystkich korzystne Jasne się staje,że system oświatowy mógłby w takim procesie odegrać rolę podstawową

Zainteresowanych tym tokiem rozumowania

0    wychowaniu odsyłam do niezmiernie ważnych wypowiedzi K. Denka i R. Szałachowskiej zawartych w artykule “Polska droga ku edukacyjnej Europie "/"Kultura i Edukacja” 1993. nr 2, s. 45-57/.

Bibliografia

Debesse M., G. /red./: Rozprawy o wychowaniu. Tom 2. Warszawa 1988. Denek AL: Nadać wartościom i celom znaczący impuls w edukacji Wi "Problemy Rozwoju Edukacji" 1991, nr 1.

Denek K, Szałachowska R: Polska droga ku edukacyjnej Europie. W: Kultura

1    Edukacja 1993, nr 2.

Encyklika veritatis splendor Ojca Świętego Jan Pawła II... Reprint wydania watykańskiego. 1993.

OlubińskiA.: Podmiotowość roli nauczyciela i ucznia. Toruń 1991.

Słownik Katolickiej Nauki Społecznej. Warszawa 1993.

SiochmiałekJ.: Teoretyczne podstawy przygotowania pedagogów do pracy opiekuńczo - wychowawczej. Częstochowa 1993.

Wiśniewski Cz.: Kiedy wychowanie staje się manipulacją? Głos w dyskusji. W: ”Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze” 1993, nr 8, z profesorem II. Putnamem 2 Hamard University rozmawia Ewa Chmielewska.

W: "Literatura na Świecie" 1991, nr 5.