8504862487

Pawłowski Adam (2008), Zadania polskiej polityki językowej w Unii Europejskiej. In: Jacek Warchala, Danuta Krzyżyk (red.), Polska polityka językowa w Unii Europejskiej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 113-147.

-sytuacji w tzw. Republikach Nadbałtyckich ZSRR, gdzie do 1989 roku rosyjski był narzuconym z zewnątrz językiem państwowym (to tłumaczy wyjątkową na tle innych państw UE wielojęzyczność tych krajów: rosyjskim jako drugim nadal włada 62% Estończyków, 67% Łotyszy i 79% Litwinów);

-względnie wysokiej pozycji rosyjskiego w byłych państwach satelickich ZSRR (badania ankietowe wskazują, że rosyjski zna 19% Czechów, 24% Polaków i 25% Słowaków)¹⁴;

- intensywnej emigracji mieszkańców byłego ZSRR do państw UE, w szczególności do Niemiec.

Zakres oddziaływania tych czynników jest jednak ograniczony, i to zarówno czasowo, jak i terytorialnie. Ograniczenie czasowe wynika z faktu, iż rosyjski znają pokolenia wykształcone przed upadkiem komunizmu (bądź żyjące do 1989 roku w ZSRR), natomiast nie znają go pokolenia trafiające do szkół po rozpadzie ZSRR, czyli w latach dziewięćdziesiątych i później. Ograniczenie przestrzenne wynika z faktu, iż owe 5% osób znających język rosyjski jako drugi skoncentrowane jest w niewielkiej liczbie państw leżących na wschodnich rubieżach Unii.

Konkludując można więc powiedzieć, że język rosyjski w UE i w Europie Środkowej stanowi silną konkurencję dla polszczyzny, ale w obecnej sytuacji geopolitycznej rola tej ostatniej jako ponadetnicznego i ponadregionalnego medium komunikacyjnego będzie rosnąć, natomiast rola rosyjskiego będzie słabnąć. Problem polega jednak na tym, że fakty te zdają się bardzo powoli docierać do świadomości elit zachodnich, które na zasadzie stereotypu wciąż kojarzą kraje Europy Środkowej z rosyjskim.

2.2 Prestiż polszczyzny a poziom wykształcenia Polaków

Na międzynarodowy prestiż i atrakcyjność języka niewątpliwy wpływ ma poziom wykształcenia społeczeństwa, które tym językiem włada. Obraz narodu czy wspólnoty komunikacyjnej kreują bowiem w przeważającej części elity, nawet wówczas, gdy są one ukryte za plecami przedstawicieli kultury masowej. Za jeden z wyznaczników atrakcyjności polszczyzny uznano więc odsetek osób posiadających w społeczeństwie polskim wyższe wykształcenie oraz liczbę absolwentów wyższych uczelni w przeliczeniu na dziesięć tysięcy mieszkańców.

Według informacji I. Bajerowej, na przełomie XIX i XX wieku polska inteligencja stanowiła zaledwie ułamek źle wykształconego społeczeństwa: „Głównym użytkownikiem języka ogólnego [w okresie 1900-1918 - AP] była inteligencja, której liczebność ocenia się na około 150’000 osób (1% ludności). W pozostałych warstwach częstym zjawiskiem był analfabetyzm, który ograniczał oddziaływanie języka ogólnego do przekazu ustnego.” (Bajerowa 2001: 26). W latach 1900-1918 analfabetyzm nie istniał lub był niewielki jedynie w zaborze pruskim, natomiast w zaborach rosyjskim i austriackim wynosił odpowiednio 69% i 56% (ibid.). Eliminacja tego zjawiska po 1918 roku następowała stopniowo: w 1921 roku analfabeci stanowili 34,6% społeczeństwa polskiego, w 1931 było ich 22,6%, w 1950 5,5%, a w 1960 2,7% („Rocznik Statystyczny” 1965: 30). Intensywne tworzenie elit rozpoczęło się dopiero po uzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku i w ciągu dwudziestu lat miało podnieść udział inteligencji w strukturze społecznej do 6% (Bajerowa 2001: 30)¹⁵.

Proces budowy nowoczesnego społeczeństwa przerwała najpierw druga wojna światowa, podczas której doszło do fizycznej eksterminacji bądź emigracji ogromnej części polskiej

¹⁴ Źródło: Eurobarometr 237, 63.4, 2005, http://europa.eu.int/comm/public_opinion/archives/ebs/ebs_237.fr.pdf.

¹⁵ Dodać w tym miejscu należy, że autorka nie podaje źródła danych, ani też kryterium, na podstawie którego w 1939 roku zaliczano obywateli do grupy inteligenckiej.