8504862490

Pawłowski Adam (2008), Zadania polskiej polityki językowej w Unii Europejskiej. In: Jacek Warchala, Danuta Krzyżyk (red.), Polska polityka językowa w Unii Europejskiej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 113-147.

wodę z mózgu w dużej mierze dlatego, że ci ludzie trzymani byli w ciemnocie. Skąd mieli wiedzieć, co to jest liberalizm, solidaryzm, konserwatyzm, paternalizm, socjalizm? W szkole im tego nie mówiono, a w telewizji tym bardziej. [...] Problem polega na tym, że u nas nawet formalnie wykształcone elity nie są wykształcone na tyle, żeby świadomie brać udział w polityce.” (Gadacz 2005).

Opinię powyższą potwierdza także socjologia. Mimo rosnącego poziomu wykształcenia, w Polsce nie wytworzyła się jak dotąd klasa średnia, która w rozwiniętych społeczeństwach reprezentuje etos inteligencki, nadal dominuje natomiast struktura robotniczo-chłopska. Jak zauważa H. Domański, „Inteligencja jest dziś głównym kandydatem do przekształcenia się w polską klasę średnią. Ale tylko kandydatem. Opierając się na wynikach własnych badań, powiedziałbym, że w Polsce nie ma jeszcze klasy średniej, powstały dopiero warunki, w których może się ona narodzić [...]” (Domański 2004: 81).

Miniony okres powojennej stagnacji pozostawił w polskiej świadomości głębokie rysy. Jednym z jego następstw jest kompleks cywilizacyjnej niższości i skrywana frustracja wielu Polaków, której rezultatem były intensywne fale emigracji połączone z szybką akulturacją dzieci emigrantów oraz ciągłą potrzebą bezkrytycznego dostosowywania się do norm kraju osiedlenia. Otóż jednym z elementów takiej postawy jest lekceważący stosunek do wytworów kultury rodzimej, w tym także do własnego języka, połączony z akceptacją jego niskiego statusu na tle innych języków europejskich. Praktyczną konsekwencją niskiej samooceny (nie zawsze zresztą uświadomionej) jest dominacja asymetrycznego modelu komunikacji Polaków z obcokrajowcami. W modelu tym polszczyzna znajduje się na pozycji języka słabszego, co oznacza, że polski rozmówca w miarę możliwości dostosowuje się do języka interlokutora bądź korzysta z kodu neutralnego, nie próbuje natomiast narzucić rozmówcy swojego języka²¹.

3. Kierunki działań promujqcych polszczyznę w UE

Przedstawione wyżej okoliczności mają wiele negatywnych następstw: obniżają one atrakcyjność Polski, utrwalają niską samoocenę wielu Polaków i przyczynia się do podtrzymania krzywdzących stereotypów kulturowych i narodowościowych. Z czysto ekonomicznego punktu widzenia niewielkie zainteresowanie Polską pozbawia rodzime instytucje edukacyjne dochodów, jakie mogłaby przynosić tzw. turystyka językowa oraz kształcenie studentów zagranicznych na polskich uczelniach.

Poniżej przedstawiono podstawowe założenia i kierunki polityki promocyjnej, która może podnieść status języka polskiego w UE. Propozycje te opierają się na dwóch przesłankach. Pierwszą jest przekonanie, iż europejski status polszczyzny - największego języka słowiańskiego UE, a przy tym piątego języka ojczystego jej obywateli - jest zbyt niski. Przesłanką drugą jest podział społeczności będącej przedmiotem takiej polityki na trzy kręgi²², wobec których należy stosować inne środki oddziaływania. Krąg pierwszy, wyznaczony przez terytorium państwa polskiego, stanowi fundament i ostoję wspólnoty komunikacyjnej i narodowej posługującej się polszczyzną. W obszarze tym prowadzona jest w zasadzie bez

²¹ Stwierdzenie to opiera się głów nie na wszechstronnej obserwacji, nie jest natomiast poparte systematycznymi badaniami empirycznymi.

²² Zastosowane tu metafora poszerzających się „kręgów oddziaływania języka” ma nauce o języku pewną tradycję, co wynika zarówno z sugestywności samego obrazu, jak i z przekonania o wewnętrznym zróżnicowaniu języka, będącego fundamentalną zasadą socjolingwistyki. Wyróżnienie trzech sfer oddziaływania angielskiego pojawia się w pracach B. Kachru (1992) i D. Crystala (1995: 7), natomiast do języka francuskiego koncepcję taką zastosował C. Tnichot (2001: 18). Zbliżoną strukturę ma też podział zaproponowany przez B. Walczaka w opisie polszczyzny poza granicami kraju (Walczak 2001: 563-564).