8504862502

Pawłowski Adam (2008), Zadania polskiej polityki językowej w Unii Europejskiej. In: Jacek Warchala, Danuta Krzyżyk (red.), Polska polityka językowa w Unii Europejskiej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 113-147.

pod względem strukturalnym, jednak w istocie uwzględnia te same zmienne i opisuje to samo zjawisko.

Najsilniejszym argumentem przemawiającym za wzmocnieniem roli polszczyzny na arenie europejskiej jest czynnik demograficzny. Pod względem liczebności mówiących, polski jako LI byłby ex aequo z hiszpańskim piątym językiem Unii Europejskiej, a jednocześnie największym językiem słowiańskim używanym na jej obszarze. Jeśli uwzględnić Polaków zamieszkujących kraje Unii, językiem tym posługiwałoby się prawdopodobnie ponad czterdzieści milionów obywateli UE¹.

Pozycja polszczyzny oceniana z perspektywy geograficznej jest raczej dobra, ponieważ Polska położona jest w bliskim sąsiedztwie historycznego centrum UE, które tworzą Niemcy i Francja, ponadto znajduje się na szlakach handlowych i turystycznych łączących Skandynawię z południem Europy oraz główne kraje Unii Europejskiej z Rosją i krajami Azji. Wynikający z tych uwarunkowań tranzyt ludności i towarów oraz bliska współpraca z Niemcami - w połączeniu z dużym obszarem Polski - otwierają naturalne perspektywy rozprzestrzeniania się języka polskiego i podnoszenia jego prestiżu. Pewnym problemem, wynikającym m.in. z uwarunkowań geograficznych, jest pas niemieckojęzyczny, który oddziela Polskę od grupy państw romańskich. Powoduje on zniekształcenie perspektywy romańskiej skierowanej na wschód, polegające na subiektywnym odczuciu oddalenia grupy państw środkowoeuropejskich od Europy Zachodniej i pomniejszeniu ich znaczenia na tle rosyjskiego kolosa. Jedną z praktycznych konsekwencji owego oddalenia jest postrzeganie historii Polski, w tym i nazewnictwa Ziem Zachodnich, poprzez piśmiennictwo niemieckojęzyczne, co sprawia, że, na przykład, rzeka Odra w tekstach francuskojęzycznych funkcjonuje prawie wyłącznie jako „Oder”, i to nawet wówczas, gdy mowa jest o czasach współczesnych i jej biegu na terytorium polskim.

Lingwistyczny punkt widzenia na kwestię statusu polszczyzny w UE także daje podstawy do optymizmu. Mimo różnic typologicznych zachodzących pomiędzy językami należącymi do grup germańskiej, romańskiej i słowiańskiej, widoczne są ich wspólne indoeu-ropejskie korzenie, silne kulturowe pokrewieństwo, którego źródłem jest antyk i judeo-chrześcijańska tradycja religijna, oraz liczne podobieństwa na poziomie leksykalnym, frazeologicznym i składniowym, powstałe na skutek wielowiekowego sąsiedztwa i częstych kontaktów (Wąsik 1998). Warstwą, w której podobieństwa te są najbardziej odczuwalne, jest niewątpliwie leksyka (zapożyczenia, internacjonalizmy i/lub wspólne rdzenie słów - por. Mackiewicz 2001). Mówi się także o istnieniu europejskiej ligi językowej (Sprachbund), określanej niekiedy jako SAE (Standard Average European), charakteryzującej się wspólnymi cechami strukturalnymi określanymi jako „europeizmy” (por. Haspelmath 1998 i 2001, Majewicz 1989: 170-171)¹². Cechy te ułatwiają Europejczykom poznawanie języków sąsiadów, a w konsekwencji wzajemne komunikowanie się. Dodatkowym argumen-

Podanie dokładnej liczby osób identyfikujących się z Polską, polskim pochodzeniem i/lub władających polszczyzną nie jest możliwe. Według szacunkowych danych Wspólnoty Polskiej, w krajach UE mieszkałoby około 4 milionów Polaków lub osób polskiego pochodzenia (http://www.wspolnota-polska.org.pl/. Miodunka 1999, Szydlowska-Ceglowa 1992, por. też Wrzesiński 1981 i 1985).

¹² Pojęcia SAE, zresztą w nieco innym kontekście, jako pierwszy użył B.L. Whorf (1941). W cytowanej pracy Haspelmatha znaleźć można 12 takich cech strukturalnych. W siedmiu wypadkach język polski mieści się w normie określonej jako SAE. Wątpliwości budzić jednak może gennano- i romanocentryczny charakter tej normy przejawiający się tym, że za najbardziej typowe języki ligi europejskiej (core European languages, nuclear SAE languages) uważa się a priori przedstawicieli grupy germańskiej i romańskiej.