8504862499

Pawłowski Adam (2008), Zadania polskiej polityki językowej w Unii Europejskiej. In: Jacek Warchala, Danuta Krzyżyk (red.), Polska polityka językowa w Unii Europejskiej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 113-147.

cjach europejskich (Komisja Europejska, Parlament Europejski i Rada Europy) stosunkowo trudno byłoby zbudować silne lobby działające na rzecz podniesienia statusu hiszpańskiego kastylijskiego. W tym kontekście spójność językowa i kulturowa Polski, wynikająca z postanowień jałtańskich i masowych przesiedleń ludności w latach 1939-1956, jawi się więc jako silny atut polszczyzny, pozwalający na ewentualne zbudowanie skutecznej grupy nacisku politycznego w instytucjach unijnych, tym bardziej, że kwestia języka leży poza obszarem sporów partyjnych i doktrynalnych.

Także pozycja niemieckiego UE może budzić wątpliwości. Według kryteriów przedstawionych przez organizacje międzynarodowe, niemiecki uważany jest za język światowy, co wynikać ma z jego siły demograficznej oraz innych czynników (Poluszyński 2002: 6). Istotnie, kilka kryteriów „światowości” jest w przypadku niemieckiego spełnionych (chociażby kojarzenie go z najbardziej prestiżowymi wartościami kulturowymi i naukowymi czy obecność w systemach nauczania szkolnego wielu krajów), jednak inne kryteria spełnione nie są, lub są jedynie w części (przekroczenie granicy stu milionów rodzimych użytkowników, decydująca rola w kontaktach handlowych, oficjalny status w wielu krajach usytuowanych na różnych kontynentach) (por. Ammon 1998, 200la, 200lb). Można dodać, że rozpowszechnienie niemieckiego w UE jest bardzo nierównomierne. Co prawda językiem tym jako drugim włada przeciętnie około 12% obywateli UE¹, jednak w krajach romańskich, obejmujących łącznie prawie 40% obywateli UE i dużą część terytorium, jego znajomość jest stosunkowo słaba: we Francji niemieckim jako drugim mówi 7% obywateli, we Włoszech tylko 4%, w Hiszpanii jedynie 1%, natomiast w Portugalii odsetek ten bliski jest zeru². Podobnie uwagi dotyczą zresztą także francuskiego, który w południowo-zachodniej części Unii ma silną pozycję, ale w nowych krajach członkowskich znany jest przez nikły odsetek obywateli (prawdopodobnie mniej niż 1%).

Przedmiotem dalszych rozważań będzie pozycja polszczyzny w UE oraz możliwe działania promocyjne, które należałoby podjąć w celu podniesienia jej prestiżu. W rozważaniach tych uwzględnione zostaną dwa przeciwstawne czynniki kształtujące pozycję języka. Pierwszym jest oficjalna, chociaż zapewne nieco idealistyczna i fasadowa polityka w i e 1 o k u 11 u -rowości iwielojęzyczności UE. Jej fundamentem jest nowoczesna koncepcja praw człowieka, określona w oficjalnych aktach ONZ, Rady Europy oraz innych instytucji międzynarodowych, czerpiąca swe podstawowe treści z tych nurtów filozofii i religii, które na pierwszym miejscu stawiają bezwarunkowe poszanowanie godności osoby ludzkiej. Innym, nieodległym źródłem promowania wielojęzyczności jest ekolingwistyka, zakładająca traktowanie języków w powiązaniu z ich kulturowym otoczeniem (Haugen 1972). Zgodnie z tą głęboko humanistyczną koncepcją, każdy język jest wspólną, ogólnoludzką wartością zasługującą na pełną ochronę. Miarą znaczenia ideologii ekologicznej w polityce unijnej jest niekwestionowane uznanie oficjalnego statusu języków wszystkich państw członkowskich wymuszające w praktyce ponoszenie bardzo wysokich kosztów tłumaczeń, przeznaczanie pewnych kwot na programy międzynarodowej wymiany uczniów, studentów i nauczycieli, a także wspieranie języków mniejszościowych i/lub regionalnych.

Drugim czynnikiem kształtującym pozycję polszczyzny w UE jest dyskretna, aczkolwiek bezwzględna rywalizacja państw członkowskich, której celem jest faktyczne narzucenie

4

1

   http://europa.eu.int/comm/public_opinion/archives/ebs/ebs_237.fr.pdf

2

   Na problem niedowartościowania języka niemieckiego w instytucjach UE i potrzebę działań Rządu RFN w tym zakresie zwrócili uwagę m.in. deputowani CDU/CSU w zapytaniu skierowanym do przedstawiciela rządu federalnego (17.02.2002, Drucksache 15/250).