9621686408

Wymiana jakościowa morloneiriatów samogłoskowych. 101

2.    anioł fl aniele kościoły // w kościele

3.    żona fj żeński anioł /f anielski

4.    imienia // imiona strzemienia // strzemiona

5. ziele // zioła, nasienie // nasiona, przyjacielowi // przyjaciołom.

Wymiana funkcjonalna 'e//'o, naogół biorąc, dziś nie jest już żywa. Jako produktywne znamię formalne, występuje w odmianie czasu teraźniejszego konjugacji zmienno-tematowej -ę -esz słów typy nios-ę // niesi-esz, przyczem postać tematu z morfone-matem -o- jest właściwa formom 1-ej osoby liczby pojedynczej i 3-ej osoby liczby mnogiej. Produktywność funkcjonalna tej wymiany ujawnia się w tern, że wykracza ona poza zakres tych zmian historyczno-dźwiękowych, które się stały jej podstawą np. w słowie wleczesz // wlecze... ff wloką // wloką. Wymiana rdzennych 'e // 'o jest również żywą w formach imiesłowu przeszłego czynnego, przyczem się łączy z pewnemi właściwościami fono-logicznemi: 'o przed twardemi fonematami spółgłoskowemu i połączeniami twardych fonematów spółgłoskowych, 'e—przed mięk-kiemi fonematami spółgłoskowemu i połączeniami miękkich fonematów spółgłoskowych, np. nieśli // niosły, wiedli // wiodły, wlekli // wlokły.

Wymiana 'elfo jest również żywą w zakresie deklinacji rzeczowników nijakich typu imię, strzemię, gdzie przyrostek ~’eń-jest cechą, charakteryzującą temat przypadków liczby pojed., a przyrostek - on- występuje w tematach liczby mnogiej: np. imienia, imieniu, imieniem... // imiona, imion, imionom...

Poza temi kategorjami wymiana 'e ffo w dzisiejszym języku jest już martwa i utrzymuje się w niektórych wyrazach i formach tylko przez tradycję, jako dziedzictwo przeszłości, dzięki temu, że formy i wyrazy, które je przechowują, znajdują się w częstszym, niż inne, obiegu: Mówimy więc dotąd anioł H aniele // anielski, ale żywioł // w żywiole, czoło // na czole (obok trady-cyjnej formy na czele, używanej w^r przenośnem znaczeniu), żonaf! żonie (stpolsk. żenie), siostra // siostrze (stpolsk. siestrze).

§ 57. Wymiana 'e // 'a. W grupach tematów i rdzeni pokrewnych morfonemat ^fe z poprzedzającym morfonematem spół-