9621686420

Wymiana jakościowa morfonematów samogłoskowych.    10&

4.    W formach trybu rozkazującego rdzenne teraźniejszo-czasowo o wymienia się na o, ale tylko przed dźwięcznemi morfonematami spólgloskowemi (oprócz nosowych). Np.

robią // rób, ale kopią // kop, bronią // broń wodzą // wódź, ale psocą // psoć, gonią // goń

Mamy tu więc do czynienia z pokrzyżowaniem wymiany funkcjonalnej z pewnemi ustosunkowaniami fonologicznemi: wymiana morfonematów jest tu zależna nietylko od stanowiska ich w określonych formach gramatycznych, lecz także od właściwości fonologicznych następującego fonematu spółgłoskowego i od położenia w sylabie, otwartej lub zamkniętej.

Uwaga. Wymiana ta w trybie rozkazującym nie obejmuje morfonematów ą ff ą. Słowa z temi morfonematami na ogół przeprowadziły jeden z nich we wszystkich formach. Np. nietylko strząpią // strzęp, krącą // krąż, męczą // męcz, ślęczą // ślęcz, nęcą // nęć, ale także gnębią // gnęb, pędzę // pędź, zrzędzą // zrzędź, prą-żą // pręż z ą przed dźwięcznemi fonematami spółgłoskowemi, a z drugiej strony nietylko sądzą // sądź, rąbią U rąb, błądzę // błądź, rządzą // rządź, krążę // krąż, wiążę // wiąż, lecz także mącą U mąć, ustąpią // ustąp, sączę // sącz, ukąszą // ukąś z ą przed bez-dźwięcznemi fonematami spółgłoskowemi. Dawna oboczność zachowała się tradycyjnie tylko gdzie niegdzie w częściej używanych formach i wyrazach, np. będą // bądź, siądą (ale także się-dę) I/ siądź.

Dążność do wyrównania i zjednolicenia postaci obocznych objawia się niekiedy także w zakresie wymiany o // ó, np. woź (obok wóz), chodź, pod wpływem wożę, chodzę.

5.    W formach mianownika liczby pojed. rzeczowników męskich rdzenno o, ę wymienia się na ó, ą, ale tylko przed dźwięcznym fonemalem spółgłoskowym (prócz nosowego). Np.

żłoby // żłób, ale snopy // snop, domy // dom lody H lód, ale koty // kot, dzwony // dzwon wozy H wóz, ale nosy // nos noże H nóż, ale kosze // kosz