9621686465

Wymiany jakościowe morfonematów spółgłoskowych. 119

Jak w wypadkach rozbieżności, jakie nieraz zachodzą między wartością morfonematu a właściwością fonematu, powstaje dążność do ich wyrównania, tak w wypadkach jednoznacznego występowania w tej samej funkcji morfonologicznej obu współ-odpowiedników fonologicznych zjawia się dążność do ujednostajnienia stosunku między morfonematem a fonematem, do nadawania jednowartościowym morfonematom jednakowej postaci fonologicznej. Tem się tłumaczy, dlaczego, naprzykład, w dialekcie mazowieckim nastąpiło pomieszanie fonematÓYr k k', g g'. Bo fonematy te mają jednoznaczną funkcję morfonologiczną, występują, jako morfoneinaty tw^rarde, np .ręki, rękę (= rękę), nogi, nogę { — nogę), bądź rąk'i, ręk'e_} nog'i, nog'e jak ryby, rybę (=rybę), travy, trave {—trawę)... z tym samym współodpowiednikiem fonologicznym w obu formach przypadkowych. Tutaj więc nastąpiło bądź ujednostajnienie i uzgodnienie {ręki, rękę, nogi, nogę, z twardem kg), bądź jeżeli nie uzgodnienie {ręk'i, ręk‘e, nog'i, 7iog'e z miękkiem k‘ g'), to przynajmniej ujednostajnienie stosunku między morfonematem a fonematem.

§ 70. Wymiany, polegające na podstawianiu jednego morfonematu pod drugi, obejmują kilka tylko oboczności, mianowicie:

t	d	r G	r $	i st {ść)	zd {ź§)
ś	ś	9	9 l	# t	9

Przykłady: plotłem // pleść, rodłem // veśe, ragić // raica, grogec/Igruzca {grójca), masto //meiski, Zamość // zamozski, Użazdlj uzeiski. Wymiany t // ś, d fi ś są wymianami żywemi i mają wyraźną funkcję morfologiczną, występują, mianowicie, w określonych obocznikach morfologicznych, wiążących w pewmym typie czasowmików formy czasu teraźniejszego z formami bezokolicznika. Natomiast wymiany ć // i, g // i, st {ść) // i, zd {źg) // i zachowmją się dzisiaj jnż tylko dzięki tradycji; to też objawia się dążność do całkowitego lub przynajmniej częściowego ich