stosowanie nagród musi być poddane pewnym ograniczeniom. Każda z nich (podobnie jak kara) musi być adekwatna do zasługi. Nagrody i kary kształtują w dziecku pojęcie dobra i zła. Pojęcia te są na tyle abstrakcyjne, że ich zrozumienie nastręcza wielu trudności nie tylko dzieciom. Dlatego czym człowiek młodszy, tym częściej stosuje uproszczone rozumowanie: dobre jest to, co spotyka się z nagrod~ złe zaś to, co jest karane. Nadmierne nagradzanie dziecka spowoduje, że przestanie się ono o nagrody starać — ukształtuje w nim postawę roszczeniową: „należy mi się”. Sytuacja taka, jeśli jest normą, może spowodować zaburzenia rozwoju psychicznego dziecka, w skrajnych zaś przypadkach doprowadzić do zaburzeń zachowania i, po osiągnięciu dorosłości, zaburzeń osobowości. Tym bardziej, jeśli dziecko w jakikolwiek sposób wymusza na rodzicach nagrodę.

Stosowanie kar i nagród nie jest rzeczą łatwą. Jeśli jednak wyjdziemy z założenia, że są one po to, aby dziecko czegoś się nauczyło, dla jego dobra i spróbujemy wczuć się w jego sposób myślenia, z całą pewnością unikniemy wielu błędów wychowawczych.

27. Przedstaw proporcje między karaniem a nagradzaniem.

Kara i nagroda są dla dziecka sygnałem, co powinno ono robić, czego zaś nie. Dzieje się tak często nawet, jeśli dziecko świadomie nie potrafi skojarzyć własnego zachowania z jego naturalnymi konsekwencjami lub reakcją otoczenia. Nie oznacza to jednak pełnej dowolności w karanIu i nagradzaniu. Aby kara i nagroda były skuteczne, należy przestrzegać kilku zasad. Kary i nagrody:

- muszą być jednoznacznie powiązane z zachowaniem; jeśli dziecko potrafi już zrozumieć, za co otrzymuje karę lub nagrodę, należy mu to bardzo dokładnie wyjaśnić, jeśli zaś nie, kara i nagroda muszą wystąpić jak najszybciej po zachowaniu (natycbmiast);

- muszą być stosowane konsekwentnie, tzn. złe zachowanie musi być ukarane (choćby upomnieniem lub zwróceniem uwagi), nigdy jednak nie powinno być nagradzane; analogicznie, dobre zachowanie powinno być dostrzeżone i nagrodzone (np. pochwałą lub zwróceniem uwagi na dziecko), nigdy zaś nie powinno być ukarane;

- powinny być skuteczne — zapowiedziana kara musi być wyegzekwowana, obiecana nagroda „wypłacona”;

- dziecko w każdej sytuacji musi wiedzieć, w jaki sposób powinno się zachować, aby uniknąć kary; stawianie dziecka w sytuacji bez wyjścia, tzn. takiej, w której dziecko nie zna innych adekwatnych zachowań, niż te, które są karane, jest prostą drogą do zaburzeń nerwicowych lub depresyjnych;

- znacznie lepsze efekty przynosi karanie lub nagradzanie zachowania niż jego braku; lepiej wiec pochwalić dziecko za to, że się uczy, niż ukarać za to, że tego nie robi; nie oznacza to jednak nieskuteczności kar — dziecko, które wybiega na jezdnię na czerwonym świetle powinno być przynajmniej upomniane (co także jest formą kary);

- każda kara i nagroda musi mieć wyraźnie określoną formę jak i czas trwania; jeśli zatem karzemy dziecko ograniczeniem dostępu do zabawki (np. dlatego, że jej nie posprzątało, próbowało zniszczyć itp.), dziecko powinno wiedzieć, kiedy kara się skończy.

28.Opisz nieprawidłowości w stosowaniu metody karania i nagradzania.

Istnieją także słabe strony metody nagradzania, gdyż nadużywanie i popełnianie błędów w jej stosowaniu może doprowadzić dziecko do postawy roszczeniowej. Dziecko to oczekuje w następstwie społecznie i moralnie pożądanych zachowań jakiegoś zadośćuczynienia. Bez niego zaniedbuje swoje zobowiązania i obowiązki.

Powinno się wystrzegać stosowania metody nagradzania wobec jednych, a unikania wobec drugich. Nie należy pomijać dzieci i młodzieży społecznie nieprzystosowanej, gdyż to właśnie ona w szczególny sposób potrzebuje pochwał i nagród ze strony dorosłych.

Nie wolno także stosować metody nagradzania wobec najmniej potrzebujących, gdyż prowadzi to do postaw egoistycznych i sprzyja niezdrowej konkurencji w środowisku rodzinnym i szkolnym.

Metoda ta może być także źle zastosowana przy udzielaniu pochwał i przyznawaniu nagród, gdyż są one pozbawione wszelkiego wpływu wychowawczego na danych wychowanków, czyli nie pełnią funkcji zadośćuczynienia za określone zachowanie (oddziałują niejako w próżni).

Inną ujemną stroną tej metody jest niedosyt systematycznego lub nadgorliwego jej stosowania.

Metodę nagradzania stosuje się niekiedy nie tyle w zależności od zaistniałej sytuacji wychowawczej, ile przysłowiowego „widzi mi się”, czy beztroskiego humoru wychowawcy. Praktyka taka jest jednym z powodów, dla których nagradza się wychowanków nie bezpośrednio po ich zasługuj ącym na pochwałę zachowaniu, lecz po upływie dłuższego czasu od chwili jej zaistnienia.