STYL ŻYCIA ORAZ ZACHOWANIA

ZDROWOTNE

I ICH ZWIĄZEK ZE ZDROWIEM

Styl życia i zachowania zdrowotne

Styl życia i zachowania zdrowotne determinują w
największym stopniu stan zdrowia ludności

Styl życia – to zespół postaw, zachowań i ogólna
filozofia życia jednostki lub grupy

Zachowania zdrowotne – można określić jako
postępowanie, działania (lub ich zaniechanie), które
bezpośrednio lub pośrednio wpływają na zdrowie i
samopoczucie człowieka

Zachowania w sferze zdrowia stanowią podstawowy
element stylu życia. Są częścią czynników
wpływających na zdrowie, nad którymi każdy człowiek
ma największą kontrolę

Zachowania zdrowotne dzielimy je na:

1. Prozdrowotne – wykazujące pozytywny wpływ na

zdrowie, mające na celu podtrzymanie,
umacnianie , przywracanie zdrowia i sprawności

2. Antyzdrowotne – mające negatywny wpływ na

zdrowie, powodujące jego zagrożenie, chorobę lub
utratę jego sprawności, niekorzystnie wpływające
na zdrowie, utrudniające profilaktykę, opóźniające
proces leczenia i rehabilitacji

Związkami zachowań zdrowotnych ze zdrowiem

zajmuje się

epidemiologia behawioralna

Zmiany zachodzące obecnie w Polsce rokują nadzieję na

upowszechnienie się prozdrowotnego stylu życia.

Dbałość o zdrowie staje się niezbędnym warunkiem

sukcesu życiowego

Dobre zdrowie jest potrzebne, aby poprawić swoją

pozycję społeczną, zarabiać pieniądze, zrobić karierę.

O zdrowie „opłaca się” dbać

Zauważa to coraz więcej ludzi, zwłaszcza młodych i

wykształconych przedstawicieli nowo tworzącej się

klasy średniej w Polsce

- Zachowania sprzyjające zdrowiu (prozdrowotne) to

np.

aktywność fizyczna, racjonalne odżywianie, walka ze

stresem

- Zachowania zagrażające zdrowiu (antyzdrowotne) to

np.

nadużywanie alkoholu, palenie papierosów,

ryzykowne

zachowania seksualne, używanie narkotyków

Sposób odżywiania

Prawidłowe odżywianie jest jednym z podstawowych
czynników behawioralnych warunkujących zdrowie

Racjonalne odżywianie powinno opierać się na
codziennym dostarczenie organizmowi wymaganej
ilości kalorii

Ważne jest, by źródłem kalorii były białka,
węglowodany i tłuszcze w odpowiednim stosunku.
Zalecane proporcje to 44% węglowodanów, 14% białka
i 42% tłuszczu.

W okresie wzrost ilość białka powinno się zwiększyć
kosztem węglowodorów

Jeśli poważnie myśli się o długim i zdrowym życiu
należy przede wszystkim mniej jeść. Niskokaloryczna
dieta usprawnia procesy regeneracji tkanek i podnosi
odporność organizmu na różne choroby

Zasady racjonalnego odżywiania

- Spożywanie co najmniej 4 posiłków umiarkowanej wielkości

(najlepiej 5-6)

w tym konieczne śniadanie;

- Jedzenie różnorodnych potraw, spożywanie pokarmów

świeżych,

naturalnych i unikanie dużych ilości produktów

przetworzonych, słodyczy,

chipsów i słodzonych napojów

- Spożywanie co najmniej dwa razy dziennie mleka, bądź jego

przetworów

- Wzbogacanie diety o produkty  zbożowe, warzywa, owoce

- Wybieranie niskotłuszczowych  produktów, chudego mięsa

oraz posiłków

przygotowywanych z małą ilością, bądź bez tłuszczu

- Ograniczanie soli, alkoholu i kofeiny

- Picie dużej ilości wody mineralnej (niegazowanej) oraz

naturalnych soków

warzywnych lub owocowych (około 2 litry dziennie)

- Unikanie smażenia potraw, spożywaj tylko gotowane lub

duszone

- Spożywanie posiłków bez pośpiechu

Najczęściej występujące w Polsce błędy w sposobie
żywienia

- Zbyt wysoka ilość energii pobieranej z pożywieniem w
stosunku do
zapotrzebowania kalorycznego organizmu

- Zbyt wysoka ilość zawartej w pożywieniu energii pochodzi
ze spożycia
tłuszczów

- Nadmiar tłuszczów zwierzęcych o wysokiej zawartości
kwasów
tłuszczowych, nasyconych (czemu towarzyszy zazwyczaj
wysoka
zawartość cholesterolu w pożywieniu)

- Nadmiar łatwo-przyswajalnych cukrów prostych i
dwucukrów (głównie
sacharozy)

- Zbyt niskie spożycie warzyw i owoców

- Niskie spożycie mleka i jego przetworów
- Nadmierne spożycie chlorku sodu
- Nadmierne spożycie alkoholu

W. w. błędy żywieniowe Polaków sprzyjają rozwojowi takich
chorób jak:
miażdżycy tętnic (na jej podłożu choroby niedokrwiennej
serca, nadciśnienia tętniczego, udarów mózgu), otyłości,
cukrzycy, próchnicy zębów, niektórych nowotworów (raka
sutka, prostaty, okrężnicy, trzonu macicy i jajnika, raka
żołądka, raka jelita grubego, pierwotnego raka wątroby),
osteoporozy, przewlekłych zaparć

Aktywność fizyczna

 

Aktywność fizyczna jest kolejnym zachowaniem
wymienianym najczęściej jako warunkujące zdrowie

Systematyczna aktywność fizyczna dostosowana do
indywidualnych potrzeb, nie tylko wpływa stymulująco
na wzrastanie i dojrzewanie oraz na utrzymanie
zdrowia i kondycji fizycznej w latach dojrzałości, ale
jest naturalnym środkiem spowalniania procesów
starzenia się i łagodzenia dolegliwości nasilających się
w starszym wieku

Polskie społeczeństwo cechuje niska aktywność
fizyczna

Szacuje się, że zaledwie około 30 % dzieci i młodzieży
oraz 10 % dorosłych uprawia różne formy ruchu, w
których rodzaj i intensywność obciążeń wysiłkowych
zaspokaja podstawowe potrzeby fizjologiczne
organizmu

W czasie wolnym przeciętnego Polaka dominują zajęcia
związane z brakiem aktywności fizycznej (40%
młodzieży w wieku 11-15 lat poświęca co najmniej 4
godz. dziennie na oglądanie telewizji)

Niska aktywność fizyczna lub siedzący tryb życia
zwiększają ryzyko zachorowania na chorobę
wieńcowa, udar mózgu, nadciśnienie tętnicze,
cukrzycę, osteoporozę, otyłość

Ludzie prowadzący siedzący tryb życia są dwukrotnie
bardziej narażeni na choroby układu krążenia niż
ludzie aktywni

Dorośli powinni wykonywać codziennie zarówno
umiarkowane, jak i bardziej energiczne ćwiczenia przez
przynajmniej 30 minut

Dzieci i młodzież powinni zostawać aktywnymi fizycznie
przynajmniej 60 minut każdego dnia. Wskazane jest by
ćwiczenia te wykonywać: np.
kilka razy po 10 lub 15 minut

Warto wybrać taki rodzaj aktywności, który sprawia
przyjemność np. spacerowanie, jazda na rowerze, prace w
ogrodzie, taniec

Zachowania zagrażające zdrowiu

Palenie tytoniu

Palenie tytoniu uznaje się obecnie za najbardziej szkodliwe dla

zdrowia zachowanie jednostkowe

Jest wymieniane na pierwszym miejscu spośród czynników

ryzyka chorób układu krążenia. Palenie tytoniu jest również

wymieniane wśród czynników zwiększających ryzyko

zachorowania na choroby nowotworowe

Od 30 lat Polska znajduje się w czołówce krajów o najwyższej

konsumpcji tytoniu na świecie. W Polsce pali ok. 9 milionów

dorosłych Polaków, w tym ok. 40% mężczyzn i 20% kobiet. Ok.

50% palaczy posiada symptomy uzależnienia od tytoniu

Związane z paleniem objawy chorobowe i zgony występują

zwykle po długim okresie bezobjawowym

Każdego roku 100 tys. zgonów w Polsce ma bezpośredni

związek z paleniem tytoniu. 40% nałogowych palaczy umrze

przed 65 rokiem życia, a spośród niepalących tylko 15%

Problemem jest dość wysoki odsetek palących kobiet
ciężarnych (20%) oraz palących pracowników ochrony
zdrowia, którzy powinni stanowić wzór zachowań
zdrowotnych dla innych

Dym tytoniowy zawiera około 4000 związków chemicznych, z
których
40 ma udowodnione działanie rakotwórcze dla ludzi

Zawiera m. in. : nikotynę, ciała smołowate, tlenek węgla,
formaldehyd, cyjanowodór, aceton , arsen , chlorek winylu

Dym tytoniowy jest głęboko inhalowany, a wiele zawartych w
nim związków chemicznych dostaje się do krwi i jest
rozprowadzanych po całym organizmie

Palenie tytoniu prowadzi do powstawania nowotworów w
narządach, które mają bezpośredni kontakt z dymem
tytoniowym tj. nowotworów płuca, przełyku, krtani, gardła,
jamy ustnej oraz powstania nowotworów
W narządach odległych tj. pęcherz moczowy, nerki, trzustka.
Wśród nowotworów złośliwych powodowanych przez palenie
tytoniu
nowotwory złośliwe płuca stanowię największą część

Palenie tytoniu zwiększa ryzyko zachorowania na choroby
przewlekłe
płuc i oskrzeli, zwiększa tez podatność na zakażenia
bakteryjne i wirusowe układu oddechowego

Nasila proces miażdżycowy, zwiększa zapadalność na chorobę
wieńcową, zawał serca, udar mózgowy oraz ryzyko
zachorowania na nadciśnienie tętnicze

Palenie tytoniu powoduje zaburzenia gospodarki lipidowej,
podwyższenie stężenia trójglicerydów i cholesterolu

Wśród regularnych palaczy częściej występują nieżyty
przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa żołądka i
dwunastnicy

Palenie tytoniu ma także niekorzystny wpływ na narządy
zmysłów: powoduje obniżenie ostrości wzroku, osłabienie
węchu i smaku

Palenie tytoniu wpływa ujemnie na płodność. U mężczyzn
powoduje zmniejszenie produkcji plemników, u kobiet
zaburzenia owulacji i przyśpieszenie wystąpienia menopauzy

U palaczy tytoniu przyśpieszeniu ulega proces starzenia się
skóry

Palenie tytoniu a ciąża

Kobieta paląca tytoń w ciąży powoduje, że jej dziecko nie

otrzymuje wystarczającej ilości tlenu, niezbędnego do

prawidłowego wzrostu i rozwoju

Rozwijające się w jej łonie dziecko jest zmuszane do

kontaktu z prawie 4.000 substancji chemicznych, w tym 40

rakotwórczymi, które są zawarte w dymie tytoniowym

Dziecko rodzi się znacznie mniejsze i podatniejsze na

choroby wieku niemowlęcego i dziecięcego

Dzieci palaczek wykazują często wolniejszy rozwój fizyczny

i intelektualny, częściej występują u nich wady wrodzone

serca oraz rozszczep podniebienia i warg

Zwiększa się ryzyko komplikacji w czasie ciąży:

samoistnego poronienia, porodu przedwczesnego,

krwawień z dróg rodnych, łożyska przodującego

Niemowlęta wdychające dym częściej zapadają na

poważne choroby układu oddechowego, astmę oskrzelową

Bierne palenie tytoniu (ekspozycja na dym tytoniowy
środowiskowy) - występuje, gdy dym z wyrobu
tytoniowego używanego przez jedną osobę oraz dym
przez nią wydychany zostaje wdychany przez innych

Badania dostarczyły naukowych dowodów, że bierne
palenie tytoniu powoduje te same problemy jak
palenie bezpośrednie, włączając raka płuc, choroby
układu krążenia oraz schorzenia płuc takie jak
przewlekła obturacyjna choroba płuc, zapalenie
oskrzeli i astma

Dla osób niepalących mieszkających z partnerami,
którzy palą w domu, ryzyko zachorowania na raka
wzrasta o 20-30%, natomiast dla osób narażonych na
dym tytoniowy w miejscu pracy wzrost ryzyka
wynosił 16-19%

Jak zerwać z nałogiem palenia tytoniu

1. Ustal konkretny dzień całkowitego zaprzestania palenia
2. Powiadom o swojej decyzji zaprzestania palenia innych.

Poproś o ich zrozumienie i wsparcie dla Twojej decyzji

3. Usuń ze swojego otoczenia papierosy oraz wszelkie inne

przedmioty

kojarzące Ci się z paleniem (np. popielniczki)
4. Staraj się cały czas zajmować ręce drobnymi przedmiotami

(np.długopisem,

ołówkiem, spinaczem biurowym)
5. Celem zapobiegnięcia przybrania na wadze od razu zastosuj

odpowiednią,

niskokaloryczną dietę. Jedz dużo warzyw i owoców. Ogranicz

spożywanie

słodyczy, pij dużo płynów (najlepiej niegazowaną wodę, soki,

mleko)

6. Ogranicz picie mocnej kawy i alkoholu
8. Jeśli brakuje ci trzymanego w ustach papierosa lub fajki,

używaj cukierków

(bez dodatku cukru) lub żuj gumę.
9. Staraj się zaplanować szczegółowo każdy kolejny dzień,

zwłaszcza chwile

wolnego czasu
10. Unikaj dymu tytoniowego i miejsc, gdzie przebywają ludzie

palący

11. Unikaj oglądania reklam papierosów
12. Staraj się jak najwięcej czasu spędzać na świeżym powietrzu

Pomocne w walce z nałogiem mogą się okazać preparaty
ułatwiające odzwyczajenie się od palenia tytoniu.

Łagodzą one objawy związane z odstawieniem tytoniu tj:
obniżenie nastroju, bezsenność, drażliwość, frustrację lub
złość, niepokój.
Należą do nich:

Nicorette Freshmint Gum, Niquitin pastylki do

ssania, Niquitin przezroczyste plastry

Dotychczasowe działania adresowane do osób silnie
uzależnionych i powinny wzmocnione m.in. poprzez

- Wdrożenie na większą skalę lokalnych programów

edukacyjnych

i programów realizowanych w miejscu nauki i pracy

- Upowszechnienie ogólnie dostępnego lecznictwa

odwykowego

- Bezpłatne poradnictwo telefoniczne

- Tanie lub przynajmniej częściowo refundowane leki

odwykowe

Pomocnymi w walce z nałogiem palenia tytoniu powinny być
media
Media mogą na różne sposoby wpływać na zdrowie swoich
odbiorców, uświadamiając zagrożenia, dostarczając jasnych i
obiektywnych informacji o wpływie tytoniu na nasze najbliższe
otoczenie, propagując modę na niepalenie

- Program profilaktyki chorób odtytoniowych - palenie jest
uleczalne
Program finansowany przez NFZ

Z programu mogą skorzystać palacze powyżej 18 r. ż., w
szczególności kobiety i mężczyźni pomiędzy 40 a 65 rokiem
życia, którzy nie mieli wykonanej spirometrii w ciągu
ostatnich 3 lat

W przychodniach POZ realizujących "Program profilaktyki
chorób odtytoniowych” wykonywane są badania lekarskie i
diagnostyczne, tj. pomiar masy ciała, wzrostu, ciśnienia
tętniczego krwi. Pozwolą wstępnie określić stan zdrowia i
ryzyko zachorowania na choroby odtytoniowe

Jeśli ktoś zdecyduje się podjąć walkę z nałogiem, otrzyma
skierowanie do poradni specjalistycznej, w której
przygotowany zostanie dla niego program terapii odwykowej

Świadczenia udzielane są bez skierowania, bez względu na
przynależność świadczeniobiorców do list innych lekarzy poz

"Światowy Dzień bez Papierosa" obchodzony 31 maja

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) organizuje
Światowy Dzień Bez Papierosa już od 1988 roku.

Dzień ten jest okazją do ogólnospołecznej akcji
edukacyjnej informującej o zdrowotnych następstwach
używania tytoniu i zachęcającej do wyboru zdrowego
wolnego od dymu tytoniowego stylu życia

W tym roku WHO promowała strefy wolne od dymu
tytoniowego i zwracała uwagę na potrzebę ochrony
przed dymem tytoniowym dzieci, kobiet jak też ludzi w
miejscach pracy

Picie alkoholu a zdrowie

Alkohol jest najłatwiej dostępnym i przez to najczęściej
używanym ze środków odurzających, a powszechne
przyzwolenie sprawia, że piją nie tylko dorośli, ale
również młodzież i coraz częściej dzieci, gdyż wzorce
postępowania czerpią z zachowania dorosłych

Systematyczne nadużywanie napojów alkoholowych
szybko prowadzi do uzależnienia. W rodzinach
alkoholików dzieci często są ofiarami przemocy
psychicznej i fizycznej

Polska jest jednym z krajów europejskich o największej
liczbie pijących

Polak zdecydowanie przedkłada napoje
wysokoprocentowe nad wszystkie inne postacie
alkoholu . Polska jest krajem o najwyższym w świecie
spożyciu napojów spirytusowych

Liczbę osób nadużywających alkoholu w Polsce
szacuje się na około 2,8-3,5 mln, w tym 0,6-0,9
uzależnionych

Najnowsze dane określają spożycie napojów
alkoholowych na poziomie 8 litrów na 1 mieszkańca

W Polsce przeważa spożycie mocnych napojów
alkoholowych oraz obyczaj picia nieumiarkowanego. W
ogólnej strukturze spożycia napojów alkoholowych
napoje mocne (wódki) stanowią około 70% całości

Więcej niż połowa alkoholu spożywana jest w Polsce
przez ludzi w wieku 25-44 lata w tym głównie
mężczyzn w okresie największej aktywności
zawodowej

Z badań wynika, że ponad 50% dorosłych mężczyzn
pije z reguły wódkę w bardzo dużych ilościach,
przekraczając tzw. próg trzeźwości

W ostatnich latach obserwujemy wzrost zagrożeń

alkoholowych wśród młodzieży

Wzrasta liczba młodych, którzy sięgają po napoje alkoholowe,

a maleje liczba abstynentów

Jednocześnie obniża się wiek inicjacji alkoholowej – 13 rok

życia. Obecnie wśród chłopców szkół średnich zaledwie

niecałe 10 % to abstynenci

Negatywny wpływ alkoholu na zdrowie nie ogranicza się tylko
do możliwości wywołania uzależnienia.
Alkohol jest substancją toksyczną dla większości narządów i
układów

Nadużywanie alkoholu

- zwiększa ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego,
zaburzeń rytmu
serca
- działa szkodliwie na przewód pokarmowy wywołując m.in.
zapalenie
przełyku, żołądka i dwunastnicy . Alkohol powoduje
uszkodzenie
struktury i funkcji kosmków jelitowych oraz upośledza
funkcje
motoryczne jelit co prowadzi do często do przewlekłych
biegunek

Nadużywanie alkoholu powoduje ostre i przewlekłe
zapalenie trzustki oraz zaburzenia funkcji wątroby
( przejawiające się jej stłuszczeniem,
zapaleniem i/lub marskością )

-alkohol wpływa niekorzystnie na układ nerwowy
prowadząc m. in. do
depresji i otępienia alkoholowego

- picie alkoholu sprzyja rozwojowi nowotworów: jamy
ustnej, gardła,
przełyku , krtani i wątroby

- alkohol spożywany przez kobietę ciężarną działa bardzo
niekorzystnie na płód powodując niedorozwój fizyczny i
umysłowy,
niedobór wzrostu i masy ciała

ZAPOBIEGANIE ALKOHOLIZMOWI

1. Ograniczenie możliwości jego zakupu alkoholu

2. Tworzenie warunków do spędzania wolnego czasu bez
alkoholu

3. Wczesne rozpoznawanie sygnałów ostrzegawczych
wskazujących na
rozwijanie się uzależnienia od alkoholu

4. Zachęcanie lokalnych władz oświatowych, by wprowadzały
do szkół
programy edukacyjne kształtujące postawy i umiejętności
ważne dla
zdrowego i trzeźwego życia

5. Przestrzeganie prawnych zakazów sprzedaży alkoholu
nieletnim

6. Szkolenie nauczycieli, pedagogów szkolnych, pracowników
socjalnych
w zakresie nowoczesnych metod rozwiązywania problemów
alkoholowych

Omawiane zagadnienia z zakresu zdrowego stylu życia
i zachowań zdrowotnych znajdują odzwierciedlenie w
Narodowym Programie Zdrowia przyjętym na lata
2007 - 2015

W ramach tzw. celów operacyjnych dotyczących
czynników ryzyka i działań w zakresie promocji
zdrowia zakłada się:

- Zwiększenie aktywności fizycznej ludności

- Poprawę sposobu żywienia ludności i jakości
zdrowotnej
żywności oraz zmniejszenie występowania otyłości

- Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu

- Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu
oraz
zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych
alkoholem