CHOROBY ZAKAŹNE

PODSTAWOWE POJĘCIA

Jednym z najważniejszych działów
epidemiologii jako nauki jest epidemiologia
chorób zakaźnych

Mimo wielu osiągnięć w zakresie medycyny choroby
zakaźne stanowią nadal poważny problem zdrowotny

W skali globalnej, mimo wprowadzenia nowych
antybiotyków i szczepionek, choroby zakaźne
pozostają obecnie drugą pod względem częstości
przyczyną zgonów

W Polsce zapadalność na niektóre choroby zakaźne
jest wyższa niż w wielu krajach UE. W grupie tej w
pierwszym rzędzie należy wymienić WZW typu C,
zatrucia pokarmowe i gruźlicę

Poważnym problemem w Polsce są także zakażenia
szpitalne

Najpoważniejsze gremia międzynarodowe ( specjaliści
Światowej Organizacji Zdrowia i eksperci Komisji
Europejskiej i Europejskiego Centrum Zapobiegania i
Zwalczania Chorób oraz narodowe instytuty zdrowia
publicznego) przywiązują bardzo dużą wagę do
zagrożenia ze strony chorób zakaźnych

Poza stale występującymi chorobami zakaźnymi mamy
do czynienia z nowo pojawiającymi się chorobami
zakaźnymi wywołanymi przez czynniki
nieidentyfikowane uprzednio np. Ebola, SARS

Kolejną grupę stanowią nawracające zakażenia i
choroby zakaźne np. gruźlica
Wśród nawracających zakażeń szczególną odmianę
stanowią zakażenia szerzące się w wyniku
zbrodniczych działań człowieka-
bioterroryzmu

Do najważniejszych czynników determinujących szerzenie
się chorób zakaźnych należą:

- wzrastające zaludnienie (gł. zagęszczenie ludności w dużych
miastach)
- łatwość i szybkość przemieszczania się ludzi i towarów
(transport
międzynarodowy, międzykontynentalny)
- zmiany klimatyczne
- powstawanie szczepów opornych na antybiotyki
- wzrost liczby przewlekle chorych, w tym chorych z obniżona
odpornością

Globalizacja zagrożeń i możliwość zawleczenia chorób
zakaźnych decydują o wadze, z jaką WHO i Europejskie
Centrum Zapobiegania i Zwalczania Chorób przywiązują
do:

- nadzoru nad chorobami zakaźnymi,

- systemów wczesnego powiadamiania o ich wystąpieniu
oraz

- skoordynowanych na szczeblu międzynarodowym
działań
zapobiegawczych

Choroby zakaźne (choroby infekcyjne) - grupa chorób

będących

następstwem zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym

(bakteriami

lub ich toksynami, wirusami , grzybami lub prionami) i

załamania się

sił odpornościowych organizmu

CHARAKTERYSTYKA MECHANIZMU ZAKAŻENIA

Do wystąpienia zakażenia niezbędne są trzy ogniwa

składające

się na tzw. łańcuch epidemiczny (infekcji)

1. Źródło zakażenia lub rezerwuar drobnoustrojów

2. Drogi przenoszenia się drobnoustrojów

chorobotwórczych

3. Podatny na zakażenie organizm (wrażliwy organizm)

Źródło zakażenia

– organizm ludzki lub zwierzęcy, w którym

występują drobnoustroje chorobotwórcze, rozmnażają się i
dostają się do
otaczającego środowiska
Źródła zakażenia dzielą się na pierwotne i wtórne

Pierwotnym źródłem zakażenia mogą być:
1. chorzy ludzie lub chore zwierzęta
2. nosiciele
3. zwłoki ludzi lub zwierząt
4. zwierzęta poddane ubojowi

Wtórnym źródłem zakażenia może być: woda, gleba,
przedmioty, pokarm

Nosiciele ( osoby zakażone, ale nie wykazujące objawów
chorobowych i
zdolne do zakażania innych)
Szczególnie duże znaczenie zakaźne mogą mieć nosiciele
wśród pracowników przemysłu spożywczego, w zakładach
żywienia zbiorowego, sklepach spożywczych lub wśród
personelu medycznego i pracowników zakładów kosmetycznych

Rezerwuar zarazka- to naturalne, biologiczne środowisko dla
danego zarazka

Drogi szerzenia się zakażeń

Drugim ogniwem łańcucha infekcji jest
rozprzestrzenianie się czynnika zakaźnego w
środowisku lub na inne osoby

Wyróżniamy następujące drogi zakażenia:

- przez kontakt bezpośredni – np. przez pocałunek,
stosunek
płciowy

- wertykalną – zakażenie płodu w czasie ciąży, dziecka
w czasie
porodu lub podczas karmienia

- przez naruszenie ciągłości tkanek – pogryzienie,
zabiegi
medyczne i niemedyczne, transfuzja krwi lub
preparatów
krwiopochodnych

- powietrzno-kropelkowa

- wodno-pokarmowa

Organizm wrażliwy na zakażenie (podatny osobnik)

Trzecim ogniwem w łańcuchu epidemicznym jest
organizm wrażliwy na zakażenie (podatny osobnik) czyli
osoba, która stwarza dogodne miejsce do wzrostu i
namnażania się czynnika zakaźnego

Miejscem wniknięcia czynnika zakaźnego do organizmu
są tzw. wrota zakażenia . Wrotami zakażenia może być
skóra, błony śluzowe, układ oddechowy i przewód
pokarmowy

Reakcja organizmu na zakażenie zależy od wielu
czynników i może być bezobjawowa lub z objawami
klinicznymi

Różny może być też tzw. czas inkubacji (okres
wylęgania) choroby czyli okres od wniknięcia
drobnoustroju do organizmu do wystąpienia pierwszych
objawów

Organizm człowieka dysponuje kilkoma możliwościami
obrony przed drobnoustrojami dzięki mechanizmom
odpornościowym w ramach odporności nieswoistej
(wrodzonej) i odporności swoistej (nabywanej w ciągu
życia)
Z występowaniem chorób zakaźnych wiążą się
następujące pojęcia:

Endemia – występowanie choroby wśród ludzi na
określonym terenie w liczbie utrzymującej się przez
wiele lat na podobnym poziomie

Epidemia – jest to nadmierna zapadalność na określoną
chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji
ludzkiej

Pandemia – epidemie szybko rozprzestrzeniających się
chorób zakaźnych, obejmujących swoim zasięgiem kilka
państw, jeden lub kilka kontynentów lub też cały świat

Przykład : Pandemia grypy w latach 1918-1919 (hiszpanka) - była
pandemią wywołaną przez wirusa grypy. Pochłonęła ona jak się ocenia
ok. 100 mln ofiar śmiertelnych na całym świecie. Była to jedna z
największych pandemii w historii ludzkości, w przebiegu której
zachorowało ok. 500 mln ludzi, co stanowiło wówczas 1/3 ludzkości

PROFILAKTYKA CHORÓB ZAKAŹNYCH

Zwalczanie i zapobieganie chorobom zakaźnym to
wieloetapowy proces, który polega na:
- wykryciu i unieszkodliwieniu źródła zakażenia
- przerwaniu lub ograniczeniu dróg szerzenia się
zakażenia
- zabezpieczeniu przed zakażeniem ludzi zdrowych

Wykrycie i unieszkodliwienie źródła zakażenia

Polega na przeprowadzeniu badań diagnostycznych,
identyfikacji objawów, zebraniu wywiadu
epidemiologicznego następnie zastosowaniu izolacji
chorego w szpitalu lub domu.

Specjalnym rodzajem izolacji jest kwarantanna czyli
czasowe odosobnienie i poddanie obserwacji ludzi lub
zwierząt, którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali z
terenów, na których panują choroby wysoko zakaźne
Czas kwarantanny nie może być krótszy od
najdłuższego okresu wylęgania danej choroby zakaźnej

Izolacja i kwarantanna mają na celu niedopuszczenie
do przenoszenia się drobnoustrojów
chorobotwórczych na osoby wrażliwe na zakażenie. W
ten sposób izolowane źródło zakażenia (chory lub
zwierze) przestaje być groźne dla otoczenia

Przykłady:

I. Kwarantanna w Ośrodku dla Uchodźców – sierpień 2008r.

Ośrodek dla Uchodźców w Leonowie pod Lublinem został objęty
kwarantanną. Od maja do sierpnia 2008r. ponad czterdzieścioro
dzieci uchodźców z tego ośrodka zachorowało na wirusowe
zapalenie wątroby typu A.

-Kwarantanna będzie trwała do odwołania przez Sanepid, czyli do
upewnienia się, że nie pojawią się kolejne przypadki zachorowań
W czasie kwarantanny w ośrodku nie będą kwaterowani nowi
uchodźcy, a  obecni mieszkańcy nie będą przenoszeni do innych
ośrodków. Zostaną też przeprowadzone badania wszystkich
uchodźców w celu stwierdzenia zakażenia HAV

II. Powiatowy Lekarz Weterynarii w Krotoszynie z dniem 29 lutego
2008r. odwołał kwarantannę na terenie wsi Berdychów, Starkówiec i
Fijałów. Kwarantanna trwała 3 miesiące, dotyczyła zwierząt
domowych (psy , koty) i związana była z wystąpieniem wścieklizny
na tym terenie (zranienie małego chłopca przez wściekłego kota)

Przerwanie lub ograniczenie dróg szerzenia się
zakażenia

Z uwagi na różnorodność dróg szerzenia się chorób
zakaźnych istnieje kilka różnych metod służących ich
przerwaniu

Sanityzacja – postępowanie zapobiegające zakażeniom
polegające na zmniejszaniu ilości drobnoustrojów w
określonym środowisku poprzez wietrzenie
pomieszczeń, odkurzanie, zamiatanie, mycie, pranie.
Sanityzacja środowiska powinna być szczególnie
dokładnie przeprowadzana w szpitalach, żłobkach,
przedszkolach, a więc tam gdzie istnieje większa
wrażliwość na zakażenie organizmów młodych
rozwijających się oraz chorych

Dezynfekcja (odkażanie) – postępowanie mające na
celu zniszczenie (zabicie) drobnoustrojów
chorobotwórczych przy użyciu metod fizycznych lub
chemicznych

Dezynfekcja niszczy formy wegetatywne mikroorganizmów, a
nie usuwa formy przetrwalnikowe

Do dezynfekcji stosuje się metody fizyczne i chemiczne

Czynniki fizyczne używane do dezynfekcji:

Para wodna - do dezynfekcji wcześniej oczyszczonego
sprzętu, odzieży, unieszkodliwiania odpadów, używa się pary
wodnej w temperaturze 100-105°C pod zmniejszonym
ciśnieniem (0,5 - 0,45 atm)

Promieniowanie - do odkażania używa się promieni UV o
długości fali 256 nm, które niszczą drobnoustroje w powietrzu
i na niezasłoniętych powierzchniach

Czynniki chemiczne używane do dezynfekcji to m.in. :
alkohole ( alkohol etylowy), aldehydy (formaldehyd, aldehyd
glutarowy),
związki halogenowe (jodyna, chloramina)

Aby dezynfekcja była skuteczna, środek dezynfekcyjny
powinien mieć odpowiednie stężenie, stykać się bezpośrednio
z całą powierzchnią odkażanych przedmiotów, działać przez
określony czas i w odpowiedniej temperaturze

Sterylizacja (wyjaławianie) - proces polegający na
zniszczeniu wszystkich, zarówno wegetatywnych, jak i
przetrwalnikowych form mikroorganizmów
Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy - nie
zawiera żadnych żywych drobnoustrojów (także wirusów)
oraz ich form przetrwalnikowych

Sterylizacji można dokonać przy użyciu metod fizycznych:
(sterylizacja suchym gorącym powietrzem, nasyconą parą
wodną pod ciśnieniem, sterylizacja gazami - tlenkiem etylenu
lub formaldehydem)

Sterylizacja przy użyciu środków chemicznych (np. aldehyd
glutarowy)

Dezynsekcja - zwalczanie szkodliwych owadów (zwłaszcza
much, komarów, pcheł, kleszczy, karaluchów), ich jaj i larw,
ze względów sanitarnych i gospodarczych

Dezynsekcję można wykonać przez zastosowanie środków
fizycznych (para, promieniowanie ultrafioletowe),
chemicznych (środki owadobójcze)

Zabezpieczeniu przed zakażeniem ludzi zdrowych -

przez

zwiększenie odporności na zakażenie

Jest to jedna z najbardziej skutecznych metod

zapobiegających

szerzeniu się chorób zakaźnych

Zwiększanie odporności możliwe jest poprzez:

1. Uodpornienie naturalne – np. po przebyciu choroby

zakaźnej

2. Uodpornienie sztuczne
a) bierne
b) czynne

Uodpornienie bierne

– polega na podaniu gotowych

przeciwciał

pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego. Metoda to pozwala

na bardzo

szybkie, natychmiastowe podniesienie odporności jednak

wiąże się z

możliwością wystąpienia objawów uczuleniowych ze

wstrząsem

uczuleniowych włącznie.
Uzyskana w ten sposób odporność utrzymuje się przez okres

kilku

tygodni

Do uodpornienia biernego stosowane są surowice
odpornościowe lub antytoksyny (zawierające
przeciwciała np. przeciwko wirusowi zapalenia wątroby
typu B, wściekliźnie, tężcowi, błonicy)

Uodpornienie czynne – wytworzenie długotrwałego
stanu odporności poprzez podanie szczepionki

Szczepionki – preparat pochodzenia biologicznego,
zawierający żywe, o osłabionej zjadliwości (atenuowane)
lub zabite drobnoustroje chorobotwórcze lub fragmenty
ich struktury, czy metabolity; stosowany w celu
wywołania czynnej odporności swoistej

Podział szczepionek :

Według postaci

-płynne

-liofilizowane (wysuszone)

Według swoistości

-monowalentne – uodparniające przeciw jednej
chorobie

-poliwalentne - uodparniające przeciw kilku chorobom

Według rodzajowi drobnoustroju, przeciw któremu
uodporniają

-bakteryjne (np. przeciwko gruźlicy)

-wirusowe (np. przeciwko WZW typu B, grypie)

Według formy antygenu wchodzącego w skład
preparatu
-żywe (atenuowane)- (np. przeciwko odrze, śwince,
różyczce)
-zabite- (np. przeciwko grypie, WZW typu A

Obowiązkowe szczepienia w Polsce realizowane są na
podstawie tzw. programu szczepień ochronnych
obowiązującego w danym roku

Program szczepień ulega modyfikacji w zależności od
sytuacji epidemiologicznej, osiągnięć w dziedzinie
wytwarzania nowych
szczepionek i możliwości finansowych państwa

Program szczepień ochronnych określa:

- Szczepienia obowiązkowe (dot. dzieci i młodzieży wg
wieku oraz
osób z grup ryzyka)

-Szczepienia zalecane (finansowane z budżetu państwa i
niefinansowane przez MZ)

Obowiązkowe szczepienia ochronne prowadzone są
przeciwko następującym chorobom zakaźnym:
Gruźlicy, WZW typy B, Błonicy, Krztuścowi, Tężcowi,
zakażeniom Haemophilus Influenzae typu B,
Poliomyelitis, Odrze, Śwince i Różyczce

Szczepienia zalecane finansowane przez MZ –

przykład :

-przeciwko WZW typu B – osoby wykonujące zawody medyczne,
studenci uczelni wyższych kształcących na kierunkach
medycznych, osoby z bliskiego otoczenia chorych na WZW
typu B
i nosicieli HBV, chorzy z przewlekłym uszkodzeniem nerek,
wątroby, zakażeni wirusem HIV, osoby przygotowywane do
zabiegów wykonywanych w krążeniu pozaustrojowym

Szczepienia podróżnych

W obecnych czasach międzynarodowe, w tym
międzykontynen -
talne podróże są zjawiskiem bardzo powszechnym

Ludzie podróżują z powodów służbowych lub
rekreacyjnych w regiony o różnorodnych warunkach
klimatycznych, sanitarnych, socjalnych

Powoduje to m. in. narażenie na czynniki bakteryjne lub
wirusowe inne niż w macierzystym kraju

Wyjeżdżając do konkretnego kraju powinniśmy zadbać o
informację na jakie choroby infekcyjne możemy być
narażeni i jak mamy się przed nimi zabezpieczyć

Informacji takich udzielają stacje sanitarno-
epidemiologiczne oraz biura podróży