PLANOWANIE

BADANIA EPIDEMIOLOGICZNEGO

PLANOWANIE

Wartość każdego badania zależy od dobrego

zaplanowania

pracy
Im bardziej plan badania zostanie dopracowany w
najdrobniejszych szczegółach, tym większa będzie

szansa

zrealizowania jego celów

Plan badania epidemiologicznego powinien

uwzględniać

następujące elementy:

I. Określenie celu badania i założeń badawczych
II. Wybór metod i technik badawczych
III. Organizacja badań
IV. Realizacja badań
V. Zbiór, uporządkowanie i analiza danych
VI. Opracowanie i sprawozdanie z badań

I. Cel badań

Przez formułowanie celu badania rozumie się
określenie szczegółowego zakresu i objętości
informacji, które zamierza się zdobyć w trakcie
planowanego badania epidemiologicznego

W badaniach analitycznych i eksperymentalnych cel
badawczy powinien zawierać hipotezę badawczą,
która będzie sprawdzona
w toku badania

Hipoteza jest prostym, ale rzeczowym
przypuszczeniem naukowym, mającym na celu
objaśnienie jakiegoś zjawiska lub wielu zjawisk

Jeśli hipoteza się sprawdzi (potwierdzi) to wówczas
staje się tezą, twierdzeniem, wnioskiem naukowym

Przystępując do formułowania hipotezy należy
pamiętać, że nie może ona zawierać zdań
oczywistych i banalnych

Np. gdyby interesował nas problem
rozpowszechnienia zażywania narkotyków wśród
młodzieży hipotezą nie mogłoby być zdanie:
„przypuszcza się, że część młodzieży zażywa
narkotyki, a część nie” – ponieważ jest ono zbyt
ogólne

Za hipotezę można natomiast uznać zdanie:
„narkotyki są częściej używane przez osoby mające
niższe oceny w szkole”

Tworzenie hipotez, a następnie ich weryfikacja, jest
podstawowym sposobem postępowania w analizie
epidemiolo- gicznej

Przykłady

- Płeć a skuteczność postępowania w nadciśnieniu
tętniczym

- Związek czynników demograficznych, społeczno-
ekonomicznych oraz stylu życia z występowaniem
menopauzy
u kobiet w wieku 35-65 lat w populacji
zamieszkującej
województwo śląskie

- Ocena zachowań prozdrowotnych wśród studentów
WSIiZ
w Rzeszowie

- Wpływ zaburzeń emocjonalnych na występowanie
anoreksji u
dziewcząt w przedziale wieku od 13 do 19 lat

- Wpływ edukacji zdrowotnej na występowanie
czynników
ryzyka choroby niedokrwiennej serca

- Analiza zaburzeń odżywiania u młodzieży szkół
podstawowych
na terenie miasta Rzeszowa i powiatu rzeszowskiego

Na etapie określania założeń badawczych ważne jest:

-zapoznanie się z wcześniejszymi lub podobnymi
badaniami w tym samym zakresie (przegląd
piśmiennictwa w celu poznania dotychczasowego
dorobku naukowego na interesujący nas temat,
konsultacje z innymi specjalistami zajmującymi się
podobną problematyką)

-rozważenie możliwości finansowych, kadrowych i
sprzętowych koniecznych do przeprowadzenia
planowanego badania

- określenie populacji badanej – czyli ustalenie jaka
populacja będzie przedmiotem badania (liczebność,
wiek, płeć)

II. Wybór metod i technik badawczych

Cel badania nasuwa wybór kierunku badania – czy ma
być stosowany typ retrospektywny, prospektywny czy
doświadczalny

Następnie wybierana jest jedna lub kilka najbardziej
istotnych cech, które będą podlegały badaniu

Zależnie od cech stosujemy odpowiednią technikę
badawczą zapewniającą osiągnięcie celu tj. ustalenie
treści wywiadu
epidemiologicznego lub treści ankiety
(kwestionariusza), dobór
dokumentacji , dobór przyrządów pomiarowych czy
odpowiednich testów

Należy ustalić metodę gromadzenia danych i metody
liczenia danych oraz przewidywany sposób ich
publikacji

Wywiad w badaniach epidemiologicznych

W badaniach epidemiologicznych informacje o stanie
zdrowia i cechach demograficzno-społecznych oraz
różnych czynnikach środowiskowych zbierane są
często za pomocą wywiadów opartych na specjalnie
przygotowanych kwestionariuszach

Kwestionariusz to inaczej formularz, zawierający
pytania, na jakie chcemy by odpowiedzieli
respondenci (osoby badane)

Wartość kwestionariusza jako narzędzia pomiaru
wyrażona jest
jego : trafnością i rzetelnością

Trafność kwestionariusza – oznacza jego zdolność do
mierzenia danej cechy

Rzetelność pomiaru – oznacza dokładność i
powtarzalność

Liczba pytań w kwestionariuszu powinna

wyczerpywać zakres

informacji niezbędnych do zrealizowania celu

badania

Istnieją pewne zasady, których należy przestrzegać

przy jego

budowie

1. Struktura:
- część zawierająca tzw. pytania metryczkowe tj.

pytania

o cechy demograficzno- społeczne
- część zawierająca pytania dotyczące

zasadniczego

problemu badań

2. Ogólne zasady formułowania pytań
- dostosowane do poziomu wiedzy respondenta
- nie powinny dotyczyć zdarzeń zbyt odległych w

czasie

- powinny odnosić się zmiennych, które są

przedmiotem

badania

3. Forma pytań
- pytania muszą być jednoznaczne, jasne i
zrozumiałe i
nie powinny sugerować odpowiedzi, jedno
pytanie nie
można dotyczyć kilku spraw jednocześnie

Przykłady nieprawidłowo sformułowanych pytań:

-„Czy kiedykolwiek odczuwał Pan ostry
przeszywający ból
w klatce piersiowej, trwający godzinę lub dłużej,
który
wywołany był przez wysiłek fizyczny ?”

-„Prawda, że jest Pan zadowolony z opieki ?”,

-„Jak często miał Pan wykonywane iniekcje?”

-„Jak Pan

ocenia warunki socjalne szpitala i

opiekę ze
strony personelu ?”

4. Kolejność i liczba pytań

- pytania należy tak uporządkować, aby stanowiły
dla
badanego sensowną całość
- należy stopniowo przechodzić od pytań ogólnych
do
pytań szczegółowych

5. Rodzaje pytań

- pytania otwarte – to takie, które pozostawiają
respondentowi całkowitą swobodę wypowiedzi
na
poruszany temat
np. „Jak ocenia Pan sprawność przyjmowania
pacjentów
w przychodni kardiologicznej ?”

- pytania zamknięte – to takie, które mają
przewidziane
z góry warianty odpowiedzi
np. „Jak ocenia pan opiekę pielęgniarki
środowiskowej ?”
1) bardzo dobrze 2) dobrze,
3) dostatecznie 4) niedostatecznie

- pytania półotwarte – to pytania złożone z
części
charakteryzującej pytania zamknięte oraz
części
będącej pytaniem otwartym
np. Jak ocenia Pan (i) pracę lekarza
kardiologa w
przychodni?
1) pozytywnie, 2) negatywnie, 3) nie mam
zdania
Proszę o uzasadnienie odpowiedzi:
………………

6. Zasady zbierania danych za pomocą
kwestionariusza

- W badaniach epidemiologicznych wywiady mogą
być
zbierane przez różne osoby (ankieterów)
odpowiednio
przygotowane do tych czynności

- Zadaniem ankietera jest dotarcie do wszystkich
osób objętych
planem badania oraz odpowiednie zorganizowanie
wywiadu
przez przygotowanie respondentów do udzielania
informacji i
kontrolowanie przebiegu rozmowy

- Przed rozpoczęciem wywiadu ankieter powinien
przedstawić
się respondentowi oraz poinformować go o tym jaką
instytucję
reprezentuje, jaki jest cel badania oraz zapewnić o
zachowaniu
tajemnicy służbowej

-Ankieter powinien odpowiednio wpłynąć na postawę
respondenta wobec przedmiotu badań, przez
wywołanie u
badanego wystarczająco silnej motywacji do
współdziałania w
trakcie rozmowy

- Wywiad powinien przebiegać w serdecznej
atmosferze i bez
wywierania presji czy nacisku na respondenta

- Wywiad zbierany przez ankietera musi przebiegać
zgodnie z
porządkiem ustalonym w kwestionariuszu, a pytania
powinny
być zadane dokładnie tak, jak zostały sformułowane,
ponieważ
zmiana słów może zmienić ich sens

Zaletą wywiadu kwestionariuszowego jest formularz
ujednoliconych pytań, zadawanych w tej samej
kolejności wszystkim badanym. Zapewnia on dzięki
temu porównywalność uzyskanych odpowiedzi,
redukując do minimum ryzyko zbyt dowolnej
interpretacji

Udział ankietera w wywiadzie może być przyczyną
zmniejszenia porównywalności wyników badań w
sytuacji gdy ankieter popełnia błędy w zbieraniu
wywiadu

Głównymi rodzajami błędów popełnianych przez
ankietera są:

- Zmiana treści pytania wypaczająca jego sens

- Opuszczenie pytania

- Niepotrzebne lub niewłaściwe zadanie pytania
dodatkowego

- Zapisanie tylko części ważnych informacji
uzyskanych od
respondenta

- Niezarejestrowanie ważnych lub dodatkowych
podanych
przez respondenta
- Zniekształcenie informacji podanych przez
respondenta

Innym sposobem zbierania danych podczas badania
epidemiologicznego jest stosowanie tzw.
kwestionariusza samozwrotnego (ankiety), w którym
respondent sam, bez pomocy osoby
przeprowadzającej wywiad, odpowiada na pytania

Kwestionariusz samozwrotny powinien w pierwszej
części
zawierać wprowadzenie, które ma w pełni wyjaśnić
jakiemu celowi badanie służy, przez jaką instytucje
jest wykonywane, dlaczego respondent został
wybrany do badania oraz w jaki sposób
kwestionariusz ma być wypełniony

Zastosowanie tej techniki zbierania informacji
pozwala na wyeliminowanie błędów ze strony
ankietera oraz oszczędzenie
czasu i kosztów związanych z jego szkoleniem

Kwestionariusz samozwrotny można rozesłać pocztą
lub rozdać wśród dużej liczby osób

Ujemną stroną ankiety jest niski odsetek zwrotów
oraz to, że nigdy nie mamy pewności, iż uzyskane
odpowiedzi są rzetelne, a pytania zostały dobrze
zrozumiane

Nie mamy też pewności czy ankieta nie została
wypełniona przez kogoś innego

III. Organizacja badań

Z planu badania wynikają

- potrzeby kadrowe, w badaniach terenowych
potrzeby
transportowe,

- zakres i szczegóły dotyczące współpracy z innymi
instytucjami

- potrzeby upowszechnienia informacji o badaniach
wśród
ludności

- zabezpieczenie aparatury diagnostycznej

- potrzeby finansowe

IV. Realizacja badań

Na tym etapie wykonywane są kolejne punkty planu
organizacyjnego i naukowego

V. Zbiór, uporządkowanie i analiza danych

Zebranie danych, opracowanie tabel/arkuszy danych,
zastosowanie metod statystycznych, analiza całości,
wnioskowanie

VI. Opracowanie i sprawozdanie z badań

Każde badanie naukowe ma wartość wówczas, gdy jest
odpowiednio udokumentowane i opracowane w postaci
pisemnej.
Może ono mieć postać raportu naukowego, sprawozdania
naukowego lub pracy naukowej.
Wynikające z opracowań wnioski, szczególnie wnioski o
znaczeniu praktycznym należy wprowadzić do realizacji w
ochronie zdrowia.