Chrystusnajwyższąwartością

.29

Wnieustannymdążeniukudoskonałości

Napomnieniaszczegółowe

.37

Uznaniezaponownieokazanąpamięć

.40

Końcowepozdrowienia

.43

ListdoFilipian

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

Wprowadzeniedolistówśw.Pawła

Paweł-Apostołnarodów

PonawróceniuPawełcałesweżyciepoświęciłnagorliwąsłużbę

Chrystusowi,dlategobezprzesadymożnagonazwaćnajwiększymmisjonarzem
Kościoła:dlaChrystusazdołałprzemierzyćprawiepołowęterytoriówCesarstwa
Rzymskiego,leżącychnadMorzemŚródziemnym,pokonującpieszo
przynajmniej16000km.Trzebaprzytymprzyznać,żetowłaśniedziękijego
niezłomnejpostawieapostolskiejiumysłowiotwartemunakulturępogańską
zawdzięczamyfakt,żechrześcijaństwoswymzasięgiemobjęłoAzjęMniejsząi
Grecję.Pozałożeniuwspólnotywdanejmiejscowościzazwyczajprzezjakiś
czaspozostawałwniej,nauczająciumacniającwwierze.Jednakżenawetpojej
opuszczeniunieprzestawałtroszczyćsięojejżycieduchoweimoralne.Kiedy
wniektórychwspólnotachpojawiałysięwiększeproblemydogmatyczne,
moralnelubdyscyplinarne,wiernizwracalisiędoniegozprośbąopomoc,
traktującgotymsamymjakoswegonajwyższegoprzełożonegoijakoautorytet.
Pozostajączdala,Pawełprzesyłałwformierozbudowanychlistówswoje
napomnieniaiodpowiedzinapytania.Wjegodzielemisyjnymlistyteodegrały
zatemwielkąrolę,azawartewnichrozstrzygnięciawielukwestiidodzisiaj
stanowiąfundamentnauczaniaKościoła.

PowstaniezbiorulistówPawłaApostoła

ListyPawłowesąodpowiedziąnakonkretneproblemypowstałewdanym

Kościele.Wwiększościniesąlistamiprywatnymi,leczpismamiurzędowymi,
przeznaczonymidopublicznegoodczytaniawdanejwspólnocie.Czasemnawet
samapostołpragnął,bywspólnotywymieniłymiędzysobąlistyizapoznałysię
ztreściąpouczeńskierowanychdoinnejwspólnoty(Kol4,16).ListyPawłowe
sąnajstarszymiznanyminamtekstamipierwotnegochrześcijaństwa(pierwszez
nich-ListydoTesaloniczan-powstałyjuż20latpoZmartwychwstaniu
Chrystusa).WielkiautorytetApostołaNarodówsprawił,żeposzczególne
wspólnotystarałysięsprowadzaćjegopismazinnychwspólnot,przepisywałyje
iprzechowywałyjakowykładwiaryimoralności.Mimotokilkajegolistów
zaginęło.WKol4,16PawełwspominaoUściedobraciwLaodycei,któregonie
znamy.W1Kor5,9powołujesięnajakiśwcześniejszylistdoKoryntian,który
niezachowałsię,a2Kor7,8sugeruje,żepoliścieznanymnamjakoPierwszy
ListdoKoryntiannapisałjeszczejeden.JużDrugiListśw.Piotrawspominao
zbiorzelistównaszegobrataPawła(2P3,15).Tzw.KanonMuratoriego
(powstałok.200r.)wymieniawszystkielistyPawła,wliczbie13,zaliczającje
dozbioruKsiągŚwiętych.WkanonietymniemajednakListudo
Hebrajczyków.Późniejszepapirusyikodeksymająwwiększości14listów,
wśródktórychfigurujetakżeListdoHebrajczyków.Poszczególnepismazostały
umieszczonewkanoniewedługichwielkości:odlistunajdłuższegodo
najkrótszego.

ZagadnienialiterackielistówPawłaApostoła

Listzeswejnaturyjestzawszeskierowanydokonkretnegoadresata,którym

możebyćnp.jednostka,grupa,wspólnotalubmieszkańcyjakiegośmiasta.
Różnisiętymodrozprawyfilozoficznejlubteologicznej,napisanejwformie
listu,którachoćpodajewewstępieadresata(najczęściejfikcyjnego),tojednak
zeswojegozałożeniajestdziełemliterackimprzeznaczonymdoszerszegogrona
czytelników(takicharaktermożemiećListdoEfezjaniListdoHebrajczyków).
Ówczesnelistymiałyściśleokreślonąstrukturę:1)nadawcaiadresatze
wstępnympozdrowieniem;2)treść;3)zakończenieipozdrowieniekońcowe.
Podającnadawcęiadresata,Pawełstosujeformęwschodnią,gdziepierwsze
zdaniejestw3osobie,natomiastdrugiezdaniew1osobie[np.Paweł...do
KościołaBożegowKoryncie...ŁaskawamipokójodBogaOjcanaszego(1Kor
1,1-3)].Zakończenielistuzawierałozazwyczajpozdrowienieikońcowe
życzenia,któreuPawłanieograniczająsiętylkodozdawkowego:
„Pozdrawiam!”,leczprzybierająrozbudowanąformęliturgiczną.

PodwzględemliterackimlistyapostołaPawłasąbardzozróżnicowane.Nie

służątylkoprzekazowiinformacjiiniesątylkoodpowiedziąnapytania
adresatów.Znajdująsięwnichczęścidoktrynalne,parenetyczne(zachęty,
napomnienia,przestrogiirady),wspomnienia,wyznaniaosobiste,apologie
(mowyobrończe),modlitwy,dziękczynienia,hymny,diatryby(ostrekrytyki),
wizjeapokaliptyczne,doksologie(krótkieformułykuchwaleBoga)iinne.
Zawartewnichbogactwogatunkówliterackichsprawia,żewcałejliteraturze
greckiejlistytestanowiąprawdziwyewenement.UżywanyprzezPawłajęzyk
możnaumiejscowićmiędzyliterackimjęzykiemgreckimastosowanymnaco
dzieńjęzykiemkoine.

PrzypisaniulistówPawełkorzystałzpomocysekretarza.WRz16,22

dowiadujemysię,żelisttenpoddyktandoPawłapisałTercjusz,Rzymianinz
Koryntu.PrzyzakończeniulistusamPawełdopisujejedyniekilkasłówalbo
tylkostawiaswójpodpis,któregozadaniembyłouwiarygodnieniepisma(1Kor
16,21;Ga6,11;Kol4,18;2Tes3,17).Ponieważlistybyłydyktowane,dajesięw
nichwyczućszczególnystylmówcy,któryczasempoprawiato,coprzedchwilą
niezbytdokładniepowiedział(1Kor1,16),albonagleurywazdaniewpołowiei
zaczynazupełnienowąmyśl(np.Rz5,12n;1Kor9,15).Pawełczęstoodwołuje
siędoST.NajczęściejnawiązujedoróżnychtekstówSTnazasadziealuzjilub
swobodnegokorzystaniaztekstówbiblijnych.Wszędzieposługujesię
Septuagintą(greckiprzekładST),leczbardzorzadkocytujecałefragmenty
dosłownie.Prawdopodobnieprzytaczatekstyzpamięci,zmieniającjeniekiedyi

dostosowującdowłasnejmyśli.Niekiedyteżspisujemodlitwy,pieśniihymny,
któreutworzylichrześcijanienaużytekliturgiczny(np.Flp2,6-11;Kol1,13-20).
Znamiennymtekstem,któryPawełprzejmujeztradycji,jestustanowienie
Eucharystii(1Kor11,23-25).

WstępdoListudoFilipian(B.P.)

Okolicznościpowstania

Filippibyłoznanymmiastemmacedońskim,leżącymwpobliżuTracji(Dz

16,12).SwojąnazwęzawdzięczałoFilipowiII,ojcuAleksandraWielkiego,
któryzająłjew365r.przedChr.,anastępnieufortyfikowałipowiększył.W168
r.przedChr.przeszłopodpanowanierzymskie.Mieszkaławnimwwiększości
ludnośćgrecko-macedońska,posiadającawłasnezwyczajeijęzyk.Żydzi
stanowilitamzdecydowanąmniejszośćinawetnieposiadaliwłasnejsynagogi
(Dz16,13).

PawełprzybyłdoFilippiwczasiedrugiejpodróżymisyjnej.Byłotopierwsze

miasto,któreapostołwrazzSylasemiTymoteuszemnawiedziłpoopuszczeniu
AzjiMniejszejiwejściunaterytoriumEuropy.RelacjęzpobytuPawłapośród
FilipianznajdujemywDz16,12-40.Działalnośćwnowopowstałejwspólnocie
zakończyłasięzchwiląuwięzieniaPawłaiSylasa(Dz16,19nn).Obaj
apostołowie,cudownieuwolnienizwięzienia(Dz16,25nn),opuścilimiastoi
udalisiędoTesalonik.Jaksięjednakokazuje,tenkrótkipobytwystarczył,by
międzyPawłemaFilipianamipowstałysilneiserdecznewięzyprzyjaźni.Z
samegoListudoFilipiandowiadujemysię,żenawetwTesalonikachPaweł
kontaktowałsięzFilipianamiiotrzymywałodnichwsparcie(Flp4,16).Onsam
zresztązwielkądumązauważał,żeżadnawspólnotachrześcijannieudzieliła
mutylepomocy,cooni(Flp4,10.15.18).Onnatomiastzeswejstrony,niechcąc
wzbudzićpodejrzeńointeresowność,odżadnejinnejwspólnotynieprzyjmował
darówlubpieniędzynaswojeutrzymanie.

ZtreściListudoFilipiandowiadujemysię,żePawełnapisałgowwięzieniu

(Flp1,7.12.17).Niejestjednakłatwoustalić,kiedyigdziemiałotomiejsce.
Starszekomentarze,począwszyodczasówśw.HieronimaażdoXXw.,
jednogłośniewskazywałynawięzienierzymskie,wktórymapostołprzebywałw
latach59-61.Podkreślanownich,żePawełmówiwtymliścieopretorium(Flp
1,13)iochrześcijanachpochodzącychzdworucesarskiego(Flp4,22).Apostoł
niejestteżpewny,jakiwynikbędziemiałproces,którymożeskończyćsię
uwolnieniemlubśmiercią(Flpl,20n;2,17),aodktórego-wprzypadkusądu
przedcesarzem-niebyłojużodwołania.Jednakżeinneszczegółystawiająpod
znakiemzapytaniawięzienierzymskiejakomiejscenapisanialistu,ponieważ
jaksięzniegodowiadujemy,PawełczęstokontaktujesięzFilipianami,
tymczasempodróżzRzymudoFilippitrwała4-5tygodni.Pozatym,gdy

Filipianiedowiedzielisięojegouwięzieniu,posłaliEpafrodytazpomocą
materialną.Potemszybkodotarładonichinformacjaochorobieswego
wysłannika,Epafrodytnatomiastdowiedziałsięoichzaniepokojeniutym
faktem.PonadtoPawełwyrażazamiarprzybyciawkrótcedoFilippi,podczas
gdywiemy,żebędącwRzymie,pragnąłudaćsiędoHiszpanii(Rz1,10-15;
15,19.24.28).Obecniewięcwieluegzegetówuważa,żeapostołnapisałtenlist,
gdybyłuwięzionywEfeziewczasietrzeciejwyprawymisyjnej,skądpodróżdo
Filippitrwałatylko8dni.Mogłotomiećmiejscewlatach52-56(Dz19,21-
40).Jakwiemyzodkryćarcheologicznych,tamrównieżprzebywalipretorianie,
wyzwoleńcyiniewolnicycesarza,copozwalanamzrozumiećwzmiankęo
pretoriumwFlp1,13iodworzecesarskimwFlp4,22.

Treśćiteologia

Głównympowodemnapisanialistudoszczególniezaprzyjaźnionejwspólnoty

chrześcijanjestfinansowewsparcie,udzielonePawłowiwczasiejego
działalnościapostolskiej.ZtejteżprzyczynyapostołsławihojnośćFilipiani
dziękujeimzapamięćorazudzielonąmupomoc.Dziękitejpomocyzasłużylina
mianojegowspółpracownikówwszerzeniuEwangelii(Flp1,5).Te
spontanicznepodziękowaniastanowiąwłaściwieprzewodnimotywcałegolistui
sprawiają,żetrudnojestwnimznaleźćjakąśjasnąstrukturę.Dzięki
szczególnymwięzomprzyjaźni,którełączyłyPawłazFilipianami,listma
charakterbardzoosobistyiukazujewieleinteresującychszczegółówz
wewnętrznegożyciajegoautora(np.Flp1,21-24;2,17n;3,7-14;4,11-13).

Natletychosobistychwątków,niejakoprzygodnie,pojawiająsiętematy

dotycząceJezusaChrystusa,spośródktórychnapierwszemiejscewybijasię
hymnoJegouniżeniuiwywyższeniu(Flp2,6-11).Hymntenmadużeznaczenie
dlarozważańteologicznychoosobieJezusa,gdyżpodkreślaJegoBoskąnaturęi
istnienieprzedWcieleniem.Wrozdziale3dogłosudochodzitemat
usprawiedliwieniaprzezwiarę.Pawełwystępujeprzeciwkotym,którzyjeszcze
wierząwmocobrzezania.Apostołwielokrotnieidośćmocnonawołujedo
radości.Chrześcijaniepowinnicieszyćsięprzedewszystkimz
rozprzestrzenianiasięEwangeliiwśródnarodów(Flp1,3-7;2,17n;3,1)orazz
tego,żepowtórneprzyjścieJezusaChrystusawchwalejestjużbliskie(Flp4,4-
6).Wezwaniatesprawiają,żelist,choćbyłpisanyprzezapostoławchwilach
wielkiegoudręczenia,mapogodnycharakter.

WstępdoListudoFilipian(P.K.)

ListdoFilipianzajmujeodrębnemiejscewśródlistówPawłowych.Adresaci

jegobowiemzajmująwsercuApostołamiejscewyjątkowejakodzieciduchowe
najbardziejumiłowane,pierwocinyjegodziełaapostolskiegowEuropie(por.Dz
16,12–40).

WczasiedrugiejwyprawymisyjnejpoAzjiMniejszejwlatach50–53św.

PawełwrazzSylasemiTymoteuszem,doktórychdołączyłsięwTroadzie
EwangelistaŁukasz,wybralisiędoEuropyskłonieninocnymwidzeniemPawła
(Dz16,9n).WMacedoniipierwszymmiejscemichpostojubyłarzymska
koloniaFilippi.TamapostołowiezdobylidlawiaryLidię,zamożnąhandlarkę
purpurowychtkanin,rodemzTiatyrywAzjiMniejszej.PawełzSylasemmieli
tamboleśnieokupićpierwocinysukcesówapostolskich.Naskutekfałszywego
oskarżeniaibezprawiazbytpospieszniedziałającychurzędnikówrzymskich
zostalioniobajpubliczniewychłostaniiwtrącenidowięzienia,skądich
wyrwałaBożainterwencja(Dz16,16–40).Wynikiemtegofaktubyło
nawrócenienadzorcywięzieniawrazzcałąjegorodziną.Jegodom–jak
poprzednioLidii–stałsiępunktemoparciapowstającegoKościołaFilipian.W
tymkościeleowocowałwkładcierpieniaobuapostołów,takiżstałsięonwśród
innychchwałą(Flp4,1)Pawła.StądteżtylkoFilipianomwolnobyło
kilkakrotnieprzychodzićzpomocąmaterialnąswemuojcuduchowemu
(4,10.14–16).

WliścieApostołpotwierdzaponownyodbiórzasiłkudostarczonegomuza

pośrednictwemFilipianinaEpafrodyta(4,18)dowięzienia(1,7.12n.17;4,18),w
którymPawełprzebywawprawdziegotównawetnaśmierćmęczeńską(2,17),
alezarazemufnywto,żebędziezniegoniebawemzwolniony(1,25n;2,24).O
jakimwięzieniutumowa?ZgodnieztradycyjnympoglądemFlppowstałw
latach61–63,podczaspierwszegorzymskiegouwięzienia,razemzpozostałymi
listamiwięziennymi:Ef,KoliFlm.WwiekujednakXXcorazwięcej
zwolennikówzyskujehipoteza,żelisttenpowstałjużwlatach56–57wEfezie
podczasjakiegośkrótkiegouwięzieniatamPawła.MilcząwprawdzieotymDz,
niemniejwzmiankiwinnychlistach(1Kor15,32;2Kor1,8nn)zdająsięto
potwierdzać.Ostatniowysuwasięprzypuszczenieojeszczewcześniejszym
pobyciePawławwięzieniukorynckim(por.Dz18,12).

DziękiosobistymzwierzeniomPawłalistniniejszyodsłanianamproces

kształtowaniasię,potężnejosobowościApostoła(np.1,21–24;2,17n;3,7–14;
4,11nn).Listpisanyzwięzienianiezawieraanijednejskargi,przeciwnie–tętni
radościątaswoistaexhortatioadmartyrium.Równienieoczekiwanajest

teologicznadoniosłośćtegolistu:mamywnimszeregważnychsformułowań
doktrynalnychrzuconychjakbymimochodem.Napierwszyplanwysuwasię
hymnopokorzeChrystusa(2,6–11),podanyjakoargumentuzasadniający
pokoręchrześcijan.Ukazujeonkolejno:boskąpreegzystencjęChrystusa,Jego
Wcieleniewtwardewarunkiżycia,wewnętrznyzwiązekJegodoczesnego
„ogołocenia”ihaniebnejśmiercikrzyżowejzpóźniejszymwywyższeniemprzez
Ojca,uwieńczonymadoracjąozasięgukosmicznym.Bogatszajestdalej
eschatologiaoważnymomentindywidualny–nagrodypośmiertnejjeszcze
przedparuzją(1,23).Życiezaśdoczesneukazujesięjakonieustannybiegku
doskonałości,zniezłomnąnadzieją,żewezwaniezgórybędzieskutecznedo
końca(3,12nn).Napomnieniamoralnelistu,jakzawszeuPawła,mają
uzasadnieniechrystocentryczne:Chrystusjestwzorem(2,5)idawcąłaski
(1,11.19;4,23).Najgłębsząracjąchrześcijańskiejnieustannejradościjestto,że
Panjestblisko(4,5).Dlategowiernychmacechowaćswoistabeztroska(4,6).
NadtolistobfitujewzawszeaktualnewKościelenapomnieniadojednościi
zgody(1,27;2,1–5;4,2).

Flp1

Adres

PawełiTymoteusz,słudzyChrystusaJezusa,dowszystkich

świętychwChrystusieJezusie,którzysąwFilippi,wrazzbiskupami
idiakonami.

1,1Grec.episkopoinieodpowiadajeszcześciślenaszemurozumieniuterminu„biskup”,chodziraczejoprezbiterówlub„starszych”powołanychdoprzewodniczeniaipomagania

wspólnocie(por.Tt1,5+),adiakonitoichpomocnicy(1Tm3,8-13;por.Dz6,1-6).

1,1.Tytuł„słudzy”niemiałcharakterupejoratywnegoaniwkulturzeżydowskiej(gdzieprorocybylinazywani„sługamiBożymi”),aniwświecierzymskim(niewolnicycesarzaiinnych

wysokichdostojnikówmieliznaczniewiększąwładzęodwolnychobywateli).Natemat„biskupów”i„diakonów”,zob.komentarzdo1Tm3,1.8,gdzieterminyterównieżwystępująłącznie.

ŁaskawamipokójodBoga,Ojcanaszego,iPana,Jezusa

Chrystusa!

1–2.

Wadresietegolistuobokzwykłychelementówstałegoformularza(zob.Rz1,1.7)sąznamienneszczegółygodnepodkreślenia.ŚwiętyPawełnienazywasiebie„apostołem”,leczsiebie

iTymoteusza,najwierniejszegozuczniów(por.Dz16,3;17,14n;18,5;2Kor1,19n)–określamianemsługChrystusaJezusa.WobecMacedończyków(por.adresy1i2Tes)nietrzebabyłoakcentować
godnościapostolskiej,botamjejniktniepodważał:pełnebiblijnejtreściokreśleniesługawystarczało.ŚwięciwChrystusieJezusie–adresacilistu–tocałyKościółlokalnywFilippi(zob.Wstęp).
TylkowtymliściePawłowymsąwymienieniwadresiebiskupiidiakoni.Wpierwszejgrupie–zewzględunabrakwówczasjeszczeprecyzjiterminologicznej–powszechnieupatrujesięnaszych
dzisiejszychkapłanów(prezbiterów)podobniejakwDz20,17.28.

1,2.Pawełnadajechrześcijańskicharakterzwyczajowejformiestarożytnegopozdrowienia(zob.komentarzdoRz1,7).

Dziękczynienieimodlitwazaadresatów

DziękujęBogumojemu,ilekroćwaswspominam–

zawsze,w

każdejmodlitwie,zanoszącjązradościązawaswszystkich–

1,4zradością.Radośćjestjednązcharakterystycznychcechtegolistu—zob.1,18.25;2,2.17.18.28.29;3,1;4,1.4.10.
1,3-4.Żydowskakonwencjajęzykowałączyczasamimodlitwęze„wspominaniem”lub„przypominaniem”przedBogiem(jakwRz1,9).TutajPawłowichodziprzypuszczalnieoto,że

dziękujeBoguzaFilipianwswychcodziennychmodlitwach(por.Flp4,6).

zpowoduwaszegoudziałuw[szerzeniuEwangelii]od

pierwszegodniaażdochwiliobecnej.

1,5zpowoduwaszegoudziałuw[szerzeniu]Ewangelii.Byłatonietylkopomocpieniężna(4,15-16),leczwjeszczewiększymstopniu—wkładwświadectwoapostolskie(1,7;por.2,15-

16),kiedyadresacirazemzapostołemznosilicierpieniedlaEwangelii(1,29-30).

—odpierwszegodnia.ChodziodzieńnawróceniaFilipian(por.Dz16,12-40).
1,5.Termintłumaczonyjako„udział”lub„społeczność”byłczęstoużywanywsensieekonomicznymnaokreślenietych,którzypartycypująfinansowo.Tutajobejmujetofinansowąpomoc,

jakiejudzielaliapostołowichrześcijaniezFilippi(Flp4,10-20).

Mamwłaśnieufność,żeTen,któryzapoczątkowałwwasdobre

dzieło,dokończygododniaChrystusaJezusa.

3–6.

Zwyczajowewstarożytnościiuśw.Pawładziękczynienie(zob.Rz1,8)zawieratutajwiększąniżwinnychlistachosobistąserdecznść,cołatwosiętłumaczyszczególnąwięziąłączącą

ApostołazFilipianami(zob.Wstęp).Zanichzradościąsięmodli,choćoinnychmówizpłaczem(3,18)lubpiszewśródwielułez(2Kor2,4).Powodemtejradości,dostrzegalnymtylkodlaoczuwiary,
jestudziałFilipianwapostolstwie,oczymszerzejbędziemowaww.7.Użytyterminşoą˝É˝Ż±zawierawsobiepojęciełącznościduchowej(1Kor1,9;2Kor6,14),uczestnictwawposiadaniuczy
korzystaniu(2,1;3,10;1Kor10,16),wreszciedobroczynnegodawaniapomocy(Rz15,26;2Kor9,6–12n),coitumaszczególnezastosowanie(4,10.16.18).Ramyczasowetejakcjirozciągająsięod
pierwszegodnia,znanegonamzDz16,13nn(zob.Wstęp),równoznacznegozprzyjęciemnowejwiary,ażdodniaChrystusaJezusa,więcażdoparuzjijakochwiliostatecznejocenywszelkiejludzkiej
działalności(zob.1Kor1,8;3,13).ŹródłemufnegooptymizmujestdlaApostołanietyleobserwacjaduchowychpostępówswoichadresatów,ileraczejniechybnepowodzeniezbawczegodobrego
dzieła,któregoinicjatoremidokonawcąjestBóg.

1,6.Wyrażenie„dzieńChrystusaJezusa”nawiązujedostarotestamentowegosłownictwa„dniaPańskiego”,zakładawięc,żeChrystusjestBogiem.PrzekonaniePawłaoichwytrwałości

opartejestnaFlp1,5.7.

Słusznieprzecieżmogętakowasmyśleć,bonoszęwas

wszystkichwsercujakotych,którzymająudziałwmojejłasce:
zarównowmoichkajdanach,jakiwobronieEwangeliiuzasadnionej
dowodami.

WuzasadnieniuswegostosunkudoFilipianApostołzmieniatondotądpodniosłynabardziejojcowski.Nosiwszystkichwsercu–tzn.owszystkichbezwyjątkużyczliwiepamiętai

troszczysię,on,założycielichlokalnegoKościoła.Udziałwmojejłasce–towłaśnieudziałwapostolstwie(anietylko„wradości”–jakmiałaWulgata),zewszystkimijegonastępstwami.Byłytow
chwilipisaniakajdany–Pawełjeteżuważazałaskę.Dalej,byłatoobronaEwangeliiuzasadnionejdowodami–czylicałokształtzasługmężnegoświadkaChrystusowego,postawionegoprzed
trybunałempogan.NaczymżepolegałudziałFilipianwtymwszystkim?Bylioninarażeninatosamo,coPaweł(1,28nn),współczulimu,okazująctowmodlitwie,wkorespondencjiiwprzesyłaniudo
więzieniazasiłkówpieniężnych.Mimoniewątpliwychwięzówludzkiejsympatiiibliskości,zasadaudziałujestgłębsza–jestniąwspólnasprawaChrystusa,Jegodynamiczniepojętazwycięska
Ewangelia,prawdziwieDobraNowina.

1,7.Listyprzyjacielskieczęstowyrażałytęsknotępiszącegozajegoprzyjaciółmi.ZważywszynauwięzieniePawłaijegosytuacjęprawną,wsposóbnaturalnyposługujesięonjęzykiem

powszechniestosowanymwprocedurzesądowej:„obrona”i„dowody”lubuniewinnienie,oczyszczeniezzarzutów.

AlbowiemBógjestmiświadkiem,jakgorącotęsknięzawami

wszystkimi[ożywiony]miłościąChrystusaJezusa.

ZaklęciemsięuroczystymnaBoga(jakwRz1,9;1Tes2,5),wzoremzresztąwielupostaciST(Sdz11,10;1Sm12,5;Hi16,19;Jr42,5;Mi1,2)iwogóleludzistarożytnych,rozprasza

wątpliwościcodofaktu,natężeniaizakresuswychojcowskich,azarazemcałkowicienadprzyrodzonychuczućwzględemwszystkichFilipian,potrzebujących,zwłaszczawobecnejichsytuacji,
obecnościApostoła.TowłaściwieChrystus,któryżyjewswymApostole(Ga2,20),kochaprzezniegoFilipian.

1,8.Starożytniczęstowzywaliboganaświadka,wierzącwjegopotęgę.Wtakichwarunkachkłamstwogroziłonarażeniemsięnagniewbóstwa.

Amodlęsięoto,bymiłośćwaszadoskonaliłasięcorazbardziej

ibardziejwgłębszympoznaniuiwszelkimwyczuciu

dlaoceny

tego,colepsze,abyściebyliczyściibezzarzutunadzieńChrystusa,

1,10dlaocenytego,colepsze.Owocem(por.Ga5,22;Ef5,9iOz14,9)miłości,którawzrasta,jestpoznanieorazdarodróżniania„tego,colepsze”(Rz2,18).Świadomośćjejsłusznościi

żarwzrastają,ażdojrzeje(w.11),pozawszelkązależnościąprawną(Ga5,23+).

napełnieniplonemsprawiedliwości,który[przynosimy]przez

JezusaChrystusa,nachwałęicześćBoga.

9–11.

Pawełwracadoswojejmodlitwywintencjiadresatów:omiłość,wrazzjejnastępstwamidowiekuistejnagrodywłącznie,którąprzyznaPanpodczasparuzji.Bezbliższegookreślenia

swegoprzedmiotumiłośćkierujesiętakkuBogu,jakikubliźnim.Jakowielkośćautonomiczna,wyrażającasamąistotężyciachrześcijańskiego,jestto„coświęcejniżprzykazanie”(B.Häring).Istotą
życiachrześcijańskiegotutajjestdynamika,staływzrost,stądigłównajegosprężyna,miłość,bydoskonaliłasięcorazbardziejibardziej.Bezpośrednimsprawdzianemtegowzrostu–zwłaszczaw
dziedzinieszukaniawoliBożej–będziegłębszepoznanie(zob.Ef1,17)sprawBożychicorazsubtelniejszewyczucie–tzn.zmysłmoralny,którywnajrozmaitszychsytuacjachżyciowychodkryjewolę
Bożą,atymsamympozwolinieomylnieocenićcolepsze,comoralniedoskonalsze.Swoistąetykęsytuacyjną,leczniezawodną,dyktujenadprzyrodzonamiłość,Augustynowediligeetquodvisfac.Przy
takimnieustannymusposobieniuwolimogąFilipianieufniepatrzećwstronędniaChrystusa.OkażąsiębowiemnaJegosądzieczyściinienaganni(1Kor5,8;Kol1,22;Dz24,16),cowięcej–trwale
napełnieniplonemsprawiedliwości(por.Ga5,22),tj.doskonałościmoralnejczyzasług.KrestenjestosiągalnydziękipośrednictwuZbawcy–Chrystusa.Takzdobyteiocenioneludzkieczynyzmierzają
ostateczniekuchwaleiczciBoga(por.Mt5,16;J15,8).

1,9-11.PodobniejakPawełfilozofowiestarożytniczęstopodkreślalipotrzebęodróżnianiadobraodzła.Natematźródła„sprawiedliwości”,zob.teżkomentarzdoFlp3,9.
1,3-11.DziękczynienieBoguzaFilipian.Wyrażeniewdzięcznościjesttypowymelementemstarożytnychlistów.PawełbyłszczególniedumnyzFilipian.Wlistachadresowanychdo

KościołówzoczywistychpowodówpominąłpodziękowaniajedyniewLiściedoGalatów.

APOSTOŁDZIELISIĘNOWINAMII

ODSŁANIASERCE

Sukcesyapostolskiewięźnia

Bracia,chcę,abyściewiedzieli,żemojesprawyprzyniosły

raczejkorzyśćEwangelii,

1,12mojesprawy.ChodzioaresztowaniePawłaioproces,któryponimnastąpił.
1,12.Filozofowiezeszkołystoickiejdowodzili,żeuwięzienie(podobniejakśmierć)niejestzłesamowsobie.Natemat„korzyści”(„postępu”),zob.komentarzdoGa1,14,chociażidea

zawartawFlp1,12(wprzeciwieństwiedoFlp1,25)raczejprzywołujeobraz„postępów”armii,niżpostępówwnauce.

takiżkajdanymojestałysięgłośnewChrystusiewcałym

pretoriumiuwszystkichinnych.

1,13w...pretorium.JeśliPawełpisałzRzymu,tochodziostrażpretoriańską,któraobozowałaprzymurachtegomiasta,natomiastjeślipisałzEfezulubzCezarei,tonależyprzyjąć,że

chodzioobsadępretoriumalboopersonelrezydencjizarządcy,znajdującesięwkażdymztychmiast.

12–13.

GłównyzrąbFlpstanowicoś,cojestwięcejniżopisemniedawnychfaktów.Swojąprowadzonąnaodległośćgawędę,któranieprzestajebyćważkimpismemapostolskim,zaczyna

św.Pawełodnowinosobiejakowięźniu.Niesątojednakzwierzeniaprywatne:nowinydotycząnieoczekiwanegoobrotu,jakiprzyjęłouwięzienieApostoła.Ukazujesięwnichonsamjakobezreszty
oddanysprawieChrystusa.ZuwięzieniaPawłakorzystaEwangelia,którątunależyrozumiećjeszcze–zgodniezeźródłosłowem(por.Mk1,1;Rz1,1)–jakodynamicznegłoszenieDobrejNowinyo
zbawieniuwChrystusie.MianowicierozniosłasięwieśćozaszczytnychkajdanachPawła,niepospolitegoprzestępcy,leczApostołaChrystusa,wcałympretorium.Tymterminemokreślanowówczas
nietylkopałaccesarskiczykwateręwielkorządcyrzymskiego(Mt27,27),alerównieżikwaterypretorianówlubichsamych,atakżezespółludzipozostającychnasłużbiecesarskiej.Tychostatnichma
tuPawełnamyśli.OdnichtowieśćoPawleszłajeszczedalej,oczywiściedocierającdopogan.

1,13.Niektórzykomentatorzysugerowali,żesłowo„pretorium”możeoznaczaćtutajrezydencjęnamiestnikaprowincji,jaknp.miejsceuwięzieniaapostoławCezarei(Dz23,35).Pawełbył

częstoaresztowany(2Kor11,23),zaśjegouwięzieniewAzjilubwSyro-PalestynietłumaczyłobyobecnośćtakwielupomocnikówwymienionychwKol4,10-15.Inni,odczytującdosłownie„dom
Cezara”(Flp4,22),sądzą,że„pretorium”oznaczatutajuwięzieniePawławRzymieprzez„gwardiępretoriańską”,podobniejakwDz28,16.CentralnepołożenieRzymuprzyciągałodotegomiasta
wieluludzi,comożetłumaczyćobecnośćwspółpracownikówPawławKol4,10-15.NaterenieItaliiniemogłystacjonowaćżadnewojska,leczgwardiapretoriańskaliczyłaodtrzynastudoczternastu
tysięcywolnych,italskichżołnierzy.StanowilionielitarnąstrażprzybocznąCezaraipodlegaliprefektowipretorianów.TraktowanijakoklienciCezara(należelidojegodomu),otrzymywalinajwyższy
żołdwypłacanywarmiirzymskiej,costanowiłogwarancjęlojalności.Byliteżlojalniwobecdowodzącegonimiprefekta,którynigdyniemógłwsposóbzgodnyzprawemzostaćcesarzem.

Itakwięcejbraci,ośmielonychwPanumoimikajdanami,

bardziejsięodważagłosićbezlękusłowoBoże.

1,14Boże.ZaWulgatą.Pominiętewniektórychrkpsach.Wariant:„Pana”.

Niektórzywprawdziezzawiściiprzekory,innizaśzdobrej

woligłosząChrystusa.

Ciostatnigłoszązmiłości,świadomitego,że

jestemprzeznaczonydoobronyEwangelii.

Tamcizaś,powodowani

niewłaściwymwspółzawodnictwem,rozgłaszająChrystusa
nieszczerze,sądząc,żeprzeztododadząuciskumoimkajdanom.

14–17.

InnymdodatnimskutkiemuwięzieniaApostołajestożywieniegorliwościmisjonarskiejwśródmiejscowychchrześcijan,bowłaśniejegoprzykładnatchnąłichświętąodwagą.

Widoczniedotądimjejbrakowało…DalejPaweł,mimoswejogromnejżarliwościduchatrzeźwyrealista,stwierdzaprawdęniezbytpochlebnądlaniektórychbraci–niedośćszlachetnepobudkiich
apostolskiegodziałania:niewłaściwewspółzawodnictwo.NatewadybyłPawełuczulony(por.Rz13,13;1Kor1,11;2Kor12,20;Ga5,20n;1Tm6,4;Tt3,3).Zatoinnymchrześcijanomprzypisuje
szczereintencjeorazmiłośćwproklamowaniuChrystusa,jedynegoWładcy,cooczywiściebyłoniezgodnezrzymskimkultemcezarów.Utychszlachetnych–widzionzrozumieniezadańisytuacji
Pawła,któregoapostolstwostreszczasiędoobronyEwangelii.NieszlachetnichcąoderwaćodPawłanowonawróconych,pozyskaćichdlasiebieiprzeztouczynićdotkliwszejegowięzienne
osamotnienie.Postępowanietowgruncierzeczybyłookrutne.

Alecóżtoznaczy?Jedynieto,żeczytoobłudnie,czy

naprawdę,nawszelkisposóbgłosisięChrystusa.Aztegojasię
cieszęibędęsięcieszył.

18.

PawłajednakjakobezinteresownegoApostołaChrystusamniejobchodząbrakimoralneludzkichnarzędzi,awięcejpostępsamejsprawyBożej,któramimowszystkoposuwasię

naprzód,bonawszelkisposóbgłosisięChrystusa.DlaludzkichzaśniedoskonałychnarzędziapostolskichznaPawełtajemniczyratunekjakbyprzezogień(1Kor3,15).Stądmimowszystkosięcieszy.

1,14-18.Żydowscynauczycieległosili,żelepiejsłużyćBoguznieczystychpobudek,niżwogóleMuniesłużyć.Jednakuważalijednomyślnie,żeci,którzywykorzystująPrawotylkodla

własnegozysku,niebędąmieliudziałuwprzyszłymświecie.

Wiembowiem,żemitowyjdzienazbawieniedziękiwaszej

modlitwieipomocy,udzielanejprzezDuchaJezusaChrystusa,

19.

Głębiejjeszczeuzasadniaonswojąradośćkierującwzrokkuostatecznemurozrachunkowi,cytującsłowaHioba.Tymsięjednakróżniodcierpiącego„Mężasprawiedliwego”,żeufność

swąopieranienaczystościsumienia,lecznałasce.DuchŚwięty,określonytutajpodobniejakwRz8,9dopełniaczemJezusaChrystusa,bozstępujedoduszdziękiichzjednoczeniuzChrystusem,
udzielamupomocydziękimodlitwomFilipian.Świętycenisobiemodlitwywiernych(por.Rz15,30;Ef6,19n;Kol4,3.18),tj.skutecznewstawiennictwoKościoła.

1,19.Słowo„zbawienie”częstooznaczałofizyczne„wybawienie”(czasamizwięzienia,iwtakimznaczeniupowinnobyćwtymkontekścierozumiane).MieszkańcyFilippibyli

obywatelamirzymskimi(zob.komentarzdoFlp3,20)ijakotacycieszylisięprawnymiprzywilejami.JednaksądowerozstrzygnięciesprawyPawłajakochrześcijanina-azarazemobywatelarzymskiego
-mogłostworzyćprecedenswpływającynasytuacjęprawnąFilipian,mieliwięcwielepowodówdookazywaniazainteresowaniadalszymciągiemjegoprocesu.

zgodniezgorącymoczekiwanieminadziejąmoją,żewniczym

niedoznamzawodu.Leczjakzawsze,takiteraz,zcałąswobodąi
jawnościąChrystusbędzieuwielbionywmoimciele:czytoprzez
życie,czyprzezśmierć.

1,20czytoprzezżycie,czyprzezśmierć.Chrześcijanin,zjednoczonyfizyczniezChrystusemprzezchrzestiEucharystię,należydoNiegotakżeciałem(por.1Kor6,15;10,17;12,12n.27;Ga

2,20;Ef5,30),dlategoteżżycietegociała,jegocierpieniaześmierciąwłączniestająsięwsposóbmistycznyżyciem,cierpieniamiorazśmierciąsamegoChrystusa,mieszkającegowcielechrześcijanina
iodbierającegodziękitemuswojąchwałę(por.1Kor6,20;Rz14,8).OwozjednoczeniejestszczególnieścisłewprzypadkuapostołatakiegojakPaweł(por.Kol1,24;2Kor4,10n).

20.

WarunkiemskutecznościmodlitwywstawienniczejjestniezłomnanadziejaApostoła,którąwyrażajegoformułazaczerpniętazPsalmów(por.np.Ps31[30],2;35[34],4.26).Niedoznać

zawoduwjęzykuNT(por.2Kor10,8;1P4,16;1J2,28)znaczytyle,codoczekaćwchwilirozstrzygającej,zwłaszczapodczasparuzji,ujawnieniaswejprzynależnościdoChrystusa.Onbowiem–znak
sprzeciwu(Łk2,34)–matriumfzapewniony.UwielbiGowtymkonkretnymwypadku,czylinadarozgłosJegosprawie,zarównowcieledokonanemęczeństwoPawła,jakpouwolnieniuzwięzienia–
dalszejegożycieapostolskie.PełnezaangażowaniewsprawęPanadaje„świętąobojętność”,zjakąoczekujewięzieńwyroku,którygoalboskaże,albouwolni.

Dlamniebowiemżyć–toChrystus,aumrzeć–tozysk.

21.

LapidarnazasadatłumaczytęimponującąpostawęApostoła.ChrystusoznaczatuskrótowotruddlaChrystusa–celżyciaziemskiegoPawła.Paradoksalnyzaśzyskwśmierci–to

osiągnięciecelutegożycia,tzn.nieutracalnejbliskościzChrystusem(por.1,23;3,8;Rz14,8;2Kor5,8).

Jeślizaśżyćwciele–todlamnieowocnapraca,cóżmam

wybrać?Nieumiempowiedzieć.

Zdwóchstrondoznajęnalegania:

pragnęodejść,abyćzChrystusem,botoowielelepsze;

1,23byćzChrystusem.Śmierćpodobniejakżyciejestsposobembycia„z”Chrystusem(por.1Tes5,10;Rz14,8;Kol3,3;itd.).Pawełniewyjaśnia,jakpojmujeten„zysk”(w.21),to„o

wielelepsze”rozwiązanie(w.23)wżyciuzChrystusem,wżyciunastępującymbezpośredniopośmierci,bezczekanianazmartwychwstaniewszystkich(por.2Kor5,8+).

22–23.

Apostołdokońcaurywkurozważaobaczłonyalternatywy,przedktórąstoijakowięzień.Dalszeżyciedoczesnemaprzedsobąperspektywyowocnegodziałaniaapostolskiego,co

stanowiwielkąwartośćdlaPawłaaktywisty,jakichmało.Wybórjesttrudny,bardzoswoista„świętaobojętność”podlega,jaksięokazuje,prawunapięcia:zdwóchstronnalegania.Osobiściecałąduszą
pragniebyćjużnazawszezChrystusem–podrugiejstroniegrobu,bezpośredniopośmierci(por.Łk23,43;Dz7,56.59;2Kor5,6–8).Następujeważkieuzasadnienietakiegowartościowania:toowiele
lepsze(niemożliwedodosłownegoprzetłumaczeniajestpleonastycznenagromadzenieażtrzechprzysłówkówgreckich).Zważmy:lepszeodłącznościzChrystusemwśródpracapostolskich,takjak
lepszyjestkresdroginiżpielgrzymowaniezdalaodniego.Tęsknotatozaszczęściem,którymjestniejakiśstan,leczosoba–byćzChrystusem.

1,20-23.Filozofowiestarożytniczęstouważaliśmierćzacośneutralnego,niekonieczniezłego.Niebyłaanizagładą,aniwędrówkąduszywmiejsceinnegoprzebywania.Pawełprzedstawia

śmierćjakozło(1Kor15,26),ajednocześniedrogęumożliwiającądotarciebezprzeszkóddoChrystusa.WiększośćŻydówmieszkającychwPalestyniewierzyławprzyszłecielesnezmartwychwstanie
sprawiedliwych;sądzilijednak,żedotegoczasuduszesprawiedliwych,którzyumarli,będąprzebywałyzBogiemwniebie.Pawełzgadzasięznimi.Wielugrecko-rzymskichpisarzywyrażało
pragnienieśmierciiwyzwoleniaodcierpień.AutorzyStaregoTestamentuniepodzielalizwykletakiegostanowiska(Ps30,9),chociażniektórzywwielkiejrozpaczywołaliośmierć(1Krl19,4),anawet
pragnęlinigdynieurodzićsię(Hi3,1-19;Jr15,10;20,14-18).

pozostawaćzaśwcieletobardziejkoniecznezewzględuna

was.

Aufnywto,wiem,żepozostanę,itopozostanęnadaldlawas

wszystkich,dlawaszegopostępuiradościwwierze,

1,25pozostanęnadaldlawaswszystkich.Odczucieto,którezresztąniejestjeszczeżadnąpewnością(por.2,17),spełniłosię(zob.Dz20,1-6ilistypasterskie)wodróżnieniuodtego,które

PawełwyraziłwMilecie(Dz20,25).

abyrosławaszadumawChrystusieJezusieprzezmoją

ponownąobecnośćuwas.

24–26.

DrugizaśczłonalternatywyoceniaApostołpodkątemwidzeniadobraadresatów:jesttowytrwanienażyciowymposterunku.Kościołowibardziejpotrzebnejestapostolstwoniż

męczeństwo.Ufnywtęzasadę,Apostołprzeczuwa,żesprawajegoprzybierzeobrótpomyślnydlaFilipian.Jegopowrótdonichprzyniesieimradosnypostępwwierze,daszlachetną,nadprzyrodzoną
dumęzjegowśródnichdziałalności.Kontekstbowiemlistu(1,28nn;2,15n;3,3.17–19;4,5.8)sugeruje,żesytuacjaFilipianochrzczonychbyłaniełatwazewzględunaotoczenietakpogańskie,jaki
żydowskie.Stąduwielumogłapojawićsięskłonnośćdomałoduszności.Najpierwtymlistem,apotemswoimprzyjazdempragnieApostołjądoresztyrozproszyć.

1,24-26.ZachowaniePawłaprzyżyciubyłobypomocnedlaFilipian,apostołkontynuowałbybowiemswojąposługęnauczyciela,byćmożetakżestanowiłobytoprawnyprecedens;zob.

komentarzdoFlp1,19.Neronnieprzywiązywałjednakzbytniejwagidokwestiiprawnychiw62r.poChr.uwolniłżydowskichzakładników,którychposłałmuwcześniejprokuratorFeliks.Paweł
przypuszczalniewtymsamymczasieodzyskałwolność(zob.komentarzdoDz28,30-31).

1,12-26.Korzyśćzprzeciwności.Greccyfilozofowieuważalizwykle,żeaniuwięzienie,aniśmierćniemająznaczenia-liczysiętylkowewnętrznapostawaczłowieka.Pawełzgadzasię

częściowoztympoglądem,leczczynitozcałkieminnychpowodów:Bóg,którymasuwerennąwładzę,wykorzystujeprzeciwnościkuswojejchwale(Flp1,12-14;judaizmiStaryTestament)oraz
pierwszorzędneznaczeniecałkowitegozawierzeniaJezusowi(Flp1,21.23).Listy,podobniejakmowy,zawierałyzwykleczęśćnarracyjną,przedstawiającąokoliczności,któredoprowadziły,doich
napisania,orazinformującączytelnikówonajnowszychwydarzeniach.

Zachętadowierności,jednościipokory

TylkosprawujciesięwsposóbgodnyEwangeliiChrystusowej,

abymja–czytogdyprzybędęiujrzęwas,czyteżbędączdaleka–
mógłusłyszećowas,żetrwaciemocnowjednymduchu,jednym
sercemwalczącwspólnieowiaręwEwangelię,

1,27sprawujciesię.Pierwotnysensgrec.terminupoliteuomaito„prowadzićżycieobywatela”wedługprawdanegomiasta.NowemiastokrólestwaBożegomaChrystusajakokróla,

Ewangelięjakoprawoichrześcijanjakoobywateli(por.3,20;Ef2,19).

1,27.„Sprawujciesię"togreckiewyrażeniestosowanenaoznaczeniepostępowaniaobywatelawolnegopaństwa(por.Flp3,20)-takiegosłownictważydowscypisarzeużywaliw

odniesieniudoswojegoludu,któryokazujeposłuszeństwoBożemuPrawu(jakwDz23,1).Natemataluzjizaczerpniętejzeświatasportu(zawartejniewątpliwiewgreckimsłowie„walczyć”),zob.
komentarzdoFlp1,30.

iwniczymniedajeciesięzastraszyćprzeciwnikom.Towłaśnie

jestdlanichzapowiedziązagłady,dlawaszaśzbawienia,itoprzez
Boga.

27–28.

Odmyślioprzyszłej,możejużbliskiej,chwiliprzybyciadoFilipianprzechodziApostołodrazudoswoichaktualnychobowiązkówwobecnich,udzielającimnapomnień.Nie

czytamytuowielkichwadachinadużyciach,coświadczyowysokimpoziomieetycznymtegoKościołamacedońskiego.Niemniejnawetnapodstawiezachętdopraktykowaniacnótmożemy
wywnioskować,jakiebrakiadresatówmaApostołnauwadze.Zacząwszyodunumnecessarium–odżyciagodnegoEwangelii–odrazuakcentujeApostołpotrzebętrwałejjedności.Ramięwramię
mająFilipianiewalczyćowiaręwEwangelię,gdyżniebrakjejprzeciwników.Bliższykontekstnasuwaprzypuszczenie,żeApostołmanamyślipogan,którzyzwalczalinowąwiaręjakoreligioillicita.
PrzedpróbamizastraszeniazestronyprześladowcówciągleprzestrzegaNT:Mt10,26–33par.;Łk21,14–19;J14,27;1P3,14;Ap21,8.WzoremprorokówSTApostołpouczaFilipianoteologicznym
sensiefaktudziejowego,któryprzeżywają:zmaganiakrólestwaBożegozprzeciwieństwaminależądoprogramuzamierzonegoprzezBoga.Jegosądjużsięzwolnadokonujewciągudziejów,adzień
Chrystusajedynieujawnitensądwobeccałegoświata(por.2Tes1,3–10).Takwięcwobecnymtrudnymdlanich„znaku”winnidostrzecprzyszłezbawienieitoprzezBoga.

1,28.UfnośćPawłastanowinawiązaniedoStaregoTestamentuiżydowskiejnadziei,żeBógzniszczynieprzyjaciółswojegoluduwczasachostatecznych,jegosamegozaśogłosiniewinnym

iwybawi.

WambowiemzłaskidanejestdlaChrystusa:nietylkowNiego

wierzyć,aleidlaNiegocierpieć,

1,29.ChociażŻydzistaralisięunikaćprześladowań,oilebyłototylkomożliwe,sławilimęczenników,którzywoleliraczejumrzeć,niżokazaćnieposłuszeństwoBogu.(Należałobymoże

odróżnićpostawywyrażanepublicznie,np.wychwalaniedawnychbohaterów,odpostawprzyjmowanychosobiście,tj.ceny,jakąludziecodzienniepłacilizaswojeprzekonania.Pawełkażdegodnia
stawałwobliczuosobistegowyboruiwłasnymżyciemdałwzórpoświęcaniaażdomęczeńskiejśmierci),apostołuważacierpieniedlaChrystusazaprzywilej(por.podobnieDz5,41).Byćmożejesttu
obecnaaluzjadocierpienia,którawskazujenabliskośćkońca(podobniejakwmyśliżydowskiej).

skorotoczycietakąsamąwalkę,jakąumniewidzieliścieijaką

terazprowadzę.

1,30walkę,jakąumniewidzieliście.Aluzjadoprześladowań,którePawełzniósłwFilippi(Dz16,19n;1Tes2,2).Walką,wjakiejtrwajeszczeteraz,sąwięzienieiproces.

29–30.

WjędrnymzdaniuoniełatwejskładnimówiApostołozasadzie,którajestechemósmegobłogosławieństwazMt5,11n:cierpieniedlaChrystusatoBożycharyzmat,tołaska

następna,płynącazwiarywNiego,jejnajpełniejszeuwieńczenie.TakwięccieszylisięapostołowieubiczowaniprzezSanhedryn(Dz5,41),aPawełzSylasem,właśniewwięzieniuwFilippi,po
bezprawnymwychłostaniurózgamimodlilisięiśpiewalihymny(Dz16,25).Potemwmyśltejzasadyśw.IgnacyzAntiochiibędziepragnąłmęczeństwa,chcącbyć„naprawdęchrześcijaninem”(Ad
Rom.3,2).FilipianiewidzieliswegoczasuwspomnianebezprawiewładzmiejskichwobecPawłaiSylasa,aobecniesłysząojegoponownymuwięzieniu–mająwięcprzykładzachęcającydotoczenia
walkirównieodważnej,gdyżjesttopróbanamiaręsiłludzkich.SamprzykładPawłatupodanyzdajesięwskazywaćnato,żeobecnasytuacjaFilipianjestpodpełnymwzględemanalogicznadojego
sytuacji.WspólnymmianownikiemjestcierpieniedlasprawyChrystusa,spowodowanefałszywymoskarżeniemludzizawistnych.Domysłtakipotwierdzajądalszealuzjewtymliście(2,15n;3,2.18n).

1,30.Podobniejakwielugreckichmoralistów,Pawełsięgaposłownictwostarożytnychzawodówsportowych(„toczyćwalkę”),byopisaćmoralneżycieczłowieka.Problememsątutaj

prześladowania.NatematudziałuFilipianwlosiePawła,zob.komentarzdoFlp1,19.

Flp2

JeśliwięcjestjakieśnapomnieniewChrystusie,jeślijakaśmoc

przekonującaMiłości,jeślijakieśuczestnictwowDuchu,jeślijakieś
serdecznewspółczucie–

2,1Jeśliwięcjestjakieśnapomnienie.Takdosł.grec.Inni:„przezwszelkiemożliwenapomnienie”.Chodzituorodzajserdecznegozaklinanianawszystko,comożebyćnajświętsze.—

Ukryta,aleprawdopodobnaaluzjadoTrójcy,przyczymmiłośćjestpodanajakocechacharakterystycznaOjca(por.2Kor13,13+).

dopełnijciemojejradościprzezto,żebędzieciemielitesame

dążenia:tęsamąmiłośćiwspólnegoducha,pragnąctylkojednego,

2,2tesamedążenia.Toprzynaglającenapomnieniepozwalasiędomyślać,żepodziaływewnętrznezagrażałypokojowiwspólnotyFilipian.Zob.1,15-17.27;2,14;4,2;należytakże

zauważyćakcentowanieprzezPawła,żezwracasiędo„wszystkich”razem:1,1.4.7.8.25;2,17.26;4,21.

1–2.

PodkreślonywtensposóbfaktsolidarnościApostołazFilipianamiwpodobnymcierpieniupozwalamunatymusilniejszeżądaniapodichadresem.Wlapidarnejformiegorącegoapelu

nawołujeichdojedności,opartejnamiłościipokorze.Znamiennajestprzytymmotywacjatychżądań.NajpierwzaklinaApostoładresatównaBożedaryudzieloneimprzeztrzyOsobyBoskie,
wymienionewkolejności:Syn,Ojciec,Duch(por.2Kor13,13),anakońcudopieroapelujedowzajemnejsympatii.Trzydary,wpierwwspomniane,sąoczywiścierównieżowocamidziałalnościPawła
wśródFilipian.Jeśliwięcmożeonliczyćnajejtrwałenastępstwawduszachadresatów,anadtonaichosobistewspółczuciedlasiebie–więźnia,niechajstarająsięodopełnienieradości.Będzienią
stwierdzenie,żepanujewśródnichjednośćdążeń.AtymunumnecessariumjestsprawaChrystusa.

aniczegoniepragnącdlaniewłaściwegowspółzawodnictwaani

dlapróżnejchwały,leczwpokorzeoceniającjednidrugichzawyżej
stojącychodsiebie.

Niechkażdymanaokunietylkoswojewłasne

sprawy,aleteżidrugich.

3–4.

Poprzedniązachętęzkoleiwzmacniająodpowiedniekonkretnejużzakazy.WypominaApostołzauważonezłedążnościwśródFilipian:niewłaściwewspółzawodnictwoipragnienie

próżnejchwały.Echotejkrytykijeszczerazusłyszymyw4,2.Środkiemnanieskutecznymbędziepokora,któraoceniadrugichzawyżejstojącychodsiebie.ZdanieApostoła,rzuconewiernym
niedawnonawróconymzpogaństwa,stawiałowielkiewymaganie.Starożytnośćbowiemnieuważałapokorywogólezacnotę.CzytogreckaÄ±Ŕµą˝ofÁoĂÍ˝·(wedługźródłosłowu:„niskośćumysłu”),
czyrzymskahumilitas(dosł.:„przyziemność”),nikomunieimponowały.TrzebabyłoWcielenia,bypokorastałasięniezbędnymwarunkiemprawdziwejwielkościchrześcijanina.Ściślezpokorąwiąże
sięmiłość.NadajejejtuApostołkonkretnąpostaćdbałościosprawydrugich(por.Rz15,2n;1Kor8,13;2Kor8,8),bomiłośćnieszukaswego(1Kor13,5).

2,1-4.Pawełsięgatutajposłownictwopowszechnieużywanewgreckichmowachzwanychhomonoia,którezachęcałysłuchaczydoharmoniiijedności.

Chrystus,Bóg-człowiek,wzorempokory

Todążenieniechwasożywia;onoteżbyłowChrystusieJezusie.

2,5W.6-11tohymnprzedpawłowy,jakuważająniektórzy.KolejneetapytajemnicyChrystusasązaznaczonepodziałemnaposzczególnezwrotki(wBJjestichsześć):odwieczneBoże

istnienie,uniżeniesięweWcieleniu,ostateczneuniżenieprzezśmierć,chwalebnewywyższenieniebieskie,adoracjazestronywszechświata,nowytytułChrystusa.ChodzioChrystusahistorycznego:
BogaiczłowiekazjednoczonegowJegokonkretnejosobowości,którejPawełnigdyniedzieli,chociażdostrzegaróżnestanyjejegzystencji.Por.Koll,13n.

OstatniazachętaApostołaotrzymujezkoleinajmocniejszepoparcie.Jestnimukazanieniedościgłego,aprzecieżwszystkichobowiązującego,wzorupokoryJezusaChrystusawhymnieo

Jegoogołoceniuzchwały(kenoza).Zaskakujenaswtymwłaśniemiejscu,nawskrośpoduszpasterskupraktycznym,wykończonaformułachrystologii.DlaPawłajednakchrześcijańskietosmazawsze
jakouzasadnienieostatecznelogos;awszyscymamysięstaćnawzórSynaBożego(Rz8,29).

BezpośredniewezwaniedonaśladowaniaChrystusapokornegowcałokształciedążeńpoprzedzasamhymn.OwodążeniewżyciuziemskimJezusa–tonietylkopokora,aleiofiarne

samozaparcie,posuniętedoostateczności.

Onto,istniejącwpostaciBożej,nieskorzystałzesposobności,

abynarównibyćzBogiem,

2,6Pierwszystychtakprawiedosł.,przyczymokreślenie„wpostaci”jesttłumaczeniemgrec.„wformie”,wskazującegonaistotneprzymioty,któreobjawiająnazewnątrz„naturę”:

Chrystus,będącBogiem,miałzprawawszystkiejejprerogatywy.BJ:„On,stanuBożego”.

—Drugiitrzecistychdosł.:„swojejrównościzBogiemnieuważałzazdobycz”,tzn.zacoś,czegoniemiałbywypuścić(zrąk),albolepiej:abytotrzymaćdlasiebie.Niechodzituo

równośćnatury,zakładanejzewzględuna„stanBoży”,natury,zktórejChrystusniemógłsięogołocić,leczorównośćwtraktowaniu,wgodnościokazywanejiuznawanej,czegoJezusmógłbysię
domagać,itonawetwswojejludzkiejegzystencji.Możnatumyślećopostawieprzeciwstawnejtej,jakąmiałAdam(Rdz3,5.22).

Pierwszastrofahymnu,objętatymwierszem,stwierdzaBoskąpreegzystencjęChrystusaimówioJegowłasnejocenieniewątpliwegoprawadochwałyzewnętrznej,odpowiedniejdoswej

godnościSynaBożego.Wyrazpostaćoddajetunietyleistotę,ileraczejrangę,kondycję,dającąsiępoznaćnazewnątrz.WobectegoniewątpliwegoprawadogodnejchwałyzewnętrznejChrystuszajął
szczególnestanowisko.StojącwobliczuWcielenianieskorzystałzesposobnościbytowaniaziemskiegonarównizBogiem.NajakąśtajemnicządecyzjęSynaBożegowskazujątakżeinnetekstyNT
(por.2Kor8,9;Hbr12,2).ChrystuspostąpiłodwrotnieniżAdamwraju,którydałsięskusićszatańskiejułudzierównościzBogiem(Rdz3,5).PotemziemskiJezuszajmietęsamąpostawęrezygnacjiz
chwały,gdybędziekuszonyprzezdiabła(Mt4,3–7;Łk4,3–12)igdystaniewobliczumęki(Mt26,53).

2,5-6.Niektórzyuczenisądzą,żestwierdzenie,iżChrystusbył„wpostaciBożej”stanowinawiązaniedostworzeniaAdamanaobrazBoga(Rdz1,26).WprzeciwieństwiejednakdoAdama,

którybędącczłowiekiemdążyłdoBoskości(Rdz3,5),Jezus-Bóg,zrezygnowałznależnejsobiezaszczytnejpozycji.Ważniejszewydajesiętutaj,nawiązaniedotradycjiżydowskiej,któraprzedstawia
BożąMądrośćjakodoskonały,archetypicznyobrazBoga(„postać",„forma”możetutajoznaczaćraczej„rolę”,niż„obraz”;por.Flp2,7b,„postaćsługi”,chociażodnosisięwsposóbparalelnydo
„podobieństwa”zFlp2,7c).

leczogołociłsamegosiebie,przyjąwszypostaćsługi,stającsię

podobnymdoludzi.Awzewnętrznejpostaciuznanyzaczłowieka,

2,7Pierwszystychdosł.:„opróżniłsięzsamegosiebie”.Termin„kenoza”pochodziodgrec.czasownika„opróżnić”.OdnosisiętonietyledosamegoWcielenia,ileraczejdosposobu,w

jakionosiędokonało.To,zczegoChrystusjakoczłowiekdobrowolniesięogołocił,tonienaturaBoża,leczchwałaprzynależnaMuzprawa,którąposiadałwswojejpreegzystencji(por.J17,5)iktóra
normalniemogłabysięodbijaćwJegoludzkiejnaturze(por.przemienienie,Mt17,1-8p).Onzechciałsięwyzbyćtejchwały,abyjąotrzymaćodOjca(por.J8,50.54)jakonagrodęzaswojąofiarę(w.9-
11).

—postaćsługi.Toterminprzeciwstawnytytułowi„Pan”(w.11;por.Ga4,1;Kol3,22n):Chrystusstawszysięczłowiekiemprzyjąłdrogępoddaniasięipokornegoposłuszeństwa(w.8).

Możliwe,żePawełmanamyśli„Sługę”zIz52,13—53,12(por.Iz42,1+).

—Trzecistych:Awięcstawszysięnietylkoprawdziwymczłowiekiem,lecztakżeczłowiekiem„jakinni”,dzielącymzludźmiwszystkiesłabościkondycjiczłowiekazwyjątkiemgrzechu.
—Czwartystychtakdosł.WBJ:„Zachowującsięjakczłowiek”.

7abc.

Drugastrofa(w.7abc)opiewanastępstwopoprzedniejocenyidecyzji–pierwszyetapdobrowolnegouniżeniasięChrystusa,zwanyodużytegotuczasownikagreckiego„kenozą”.

Najlepiejoddaćgonaszymterminem„ogołocenie”,gdyżBoskaOsobawłaściwieniepodlegaczynności„wyniszczenia”,jaktosięzazwyczajdotądtłumaczyło,aprzedmiotczynnościwyrażonejstroną
zwrotnąsamegosiebie,odnosisięzawszedoosobydziałającej(P.Benoit).DwienastępneczynnościwpokornymdążeniuChrystusatłumaczą,naczympolegałoowoogołocenie:przyjąłpostaćsługi
orazstałsiępodobnymdoludzi.Chrystusogołociłsamegosiebieztejchwały,dojakiejMudawałaprawopostaćBożaJegopreegzystencji.Postaćsługi–wyraźneprzeciwstawieniedopostaciBożej–
znównietyleoznaczasamąnaturęczłowieka,ileraczejszczególnyrodzajludzkiegobytowania.WyrazsługaprzywodzitunapamięćtakpopularnąwpierwotnymKościeleteologięSługiJahwe,która
wziemskichdziejachJezusadostrzegłaurzeczywistnienieproroctwazIz53(por.Mt12,18;Dz3,13.26;4,27–30;8,32–35;1P2,21–25).Jakzdalszejczęścihymnuwynika,chodzioprogramsłużby
szczególnej,polegającejnadobrowolnymcierpieniuihaniebnejśmierci.PodobnymdoludzistajesięChrystusnieprzezsamątylkonaturęludzką,leczprzezdzieleniezczłowiekiemwszystkiegoprócz
grzechu(por.Hbr2,17;4,15;10,5–10).

2,7.„Sługa”zIz53takżezostał„ogołociłsamegosiebie”,chociażniedziękiwcieleniu,leczśmierci(Iz53,12;porFlp2,8).(Pawełposługujesięjednakbardziejdosadnymgreckimsłowem

naoznaczenie„sługi”[dosł.„niewolnika”],niżwtłumaczeniuLXXKsięgiIzajasza.)

uniżyłsamegosiebie,stającsięposłusznymażdośmierci–ito

śmiercikrzyżowej.

7d–8.

Trzeciastrofapodajedalszeetapy„kenozy”Chrystusa:życiedoczesneirodzajśmiercinajhaniebniejszy,którystanowikresuniżenia.PostaćzewnętrznaChrystusowego

człowieczeństwałatwomógłukryćJegoprawdziwąwielkośćtranscendentną.Nadtowtymżyciutylkoludzkim–wedługzewnętrznegoprzejawu–Jezusprzyjąłpostawępokory,gdyażtakuniżył
samegosiebie.WyraziłasięonawposłuszeństwiewzględemBogaOjca,októrymtakwielemówiNT,podkreślającjegobolesnącenę(Mt26,39par.;Hbr5,7),przejawyzewnętrzne(1P2,23)izbawczą
wartość(Rz5,19;Hbr5,8–10).Określenieposłusznymażdośmiercinietylkowskazujenagranicęczasową,leczinaszczytoweosiągnięcie(por.2Tm2,9;Hbr12,4).Chrystusoweposłuszeństwobyło
heroiczne,aletrudnedozrozumieniadlaświatastarożytnego,któryzboskościąwiązałpięknoiwolność.ZapodtekstwięcmożesłużyćekspiacyjnapostawaSługiJahwe,którycierpiposłusznie(Iz
53,4–6.8.12).NiewahasięApostołprzeddodaniemnowegookreślenia,jeszczebardziejszokującegojegostarożytnychsłuchaczyiczytelników,mianowicie–śmiercikrzyżowej,którązawszegłosiłz
takimnaciskiem(3,18;1Kor1,17n.23;2,2;Ga5,11.24;6,14;Kol1,20;2,14).Byłtonajhaniebniejszyrodzajśmierci,stosowanyjakokaratylkowodniesieniudoniewolników.Wzdrygalisięprzednim
nietylkoobywateleimperiumrzymskiego,któreustawamichroniłoichprzedśmierciąkrzyżową.TakżewoczachŻydówtakaśmierćoznaczałaBożeprzekleństwo(Pwt21,23;Ga3,13).Jeślibyśmy
graficzniemielioddaćbiegmyślihymnu,możnabygonakreślićjakoparabolę:jejgałąźzstępującakudołowiosiągawtymwierszuswójnajniżejpołożonywierzchołek–jestnimśmierćkrzyżowa
Chrystusa.

2,8.Judaizmwychwalałposłuszeństwoażdośmierciwopowieściachoswychmęczennikach.Ukrzyżowaniebyłonajbardziejponiżającąformąegzekucji,przeznaczonądlaprzestępców

kryminalnych,którzyniemielirzymskiegoobywatelstwa,niewolnikówlubludziwolnychonajniższejpozycjiwhierarchiispołecznej.

DlategoteżBógGonadwszystkowywyższyłidarowałMuimię

ponadwszelkieimię,

2,9nadwszystkowywyższył.Stałosiętoprzezzmartwychwstanieiwniebowstąpienie.ZmartwychwstaniejestwnajwyższymstopniudziełemmocyBoga(Rz1,4+).
—Drugistych:Nadanieimieniatoudzieleniepewnejrzeczywistejjakości(por.Ef1,21;Hbr1,4).Tymimieniemjest„Pan”(w.11)albo,idącjeszczegłębiej,samoniewypowiedzianeimię

Boga,którewtriumfiezmartwychwstałegoChrystusawyrażasiętytułem„Pan”(por.Dz2,21+;3,16+).

—Trzecistych:Szczególnieponadkategorieaniołów(por.Ef1,21;Hbr1,4;1P3,22).

Znową,trzeciąstrofą,wszystkosięzmienia:drugagałąźparabolibiegnieznowudogóry,skądzstąpiłpreegzystującyChrystus.Słowodlategowskazuje,żewywyższenieChrystusaprzez

BogajestnastępstwemkolejnychaktówJegopoprzedniegouniżenia.OdpowiadatobłogosławionymnastępstwomposłuszeństwaSługiJahwe(Iz53,10–12;por.52,13),jakzresztązasadzieo
wywyższeniuuniżającychsię,podanejprzezsamegoJezusa(Mt23,12par.).Filipianienatymprzykładziemajązrozumieć,jakBógceniijaknagradzaprawdziwąpokorę.Zresztąwewnętrznyzwiązek
dobrowolnejmękiipóźniejszejchwałyChrystusanależydopodstawowychtezchrystologiiNT.ZnajdujemygowświadomościJezusa(por.Mt12,39n;16,21par.;Łk2,26;J3,14n;8,24;10,17;12,32–
34),jakrównieżwmyśliteologicznejApostołów(np.Rz8,17;Hbr2,9;12,2;Ap1,18;2,8;5,9n.12).PrzezwywyższeniezaśnależyrozumiećwmyślteologiiApostołówtrzyfaktypaschalne:
zmartwychwstanieChrystusa,wniebowstąpieniezzajęciemmiejscapoprawicyOjcaidowódtegofaktuwpostacizesłaniaDuchaŚwiętego(Dz2,33;5,31;Rz1,3n;8,34;Ef4,9n;Kol3,1;Hbr7,26;
9,12–14).TujednakwywyższenieczłowieczeństwaChrystusaotrzymujeakcentszczególny,wyrażonynastępnąBożączynnością:darowałMuImięponadwszelkieimię.Jakdalszykontekst(w.11)
wskazuje,imieniemtymjestdotądwSTtylkoBoguprzysługującytytułPAN.

2,9.Niektórzykomentatorzydopatrywalisięwsłownictwietegowersetualuzjidowywyższenia,októrymczytamywIz52,13.Jeśliwersetten-cowydajesięnajbardziejprawdopodobne-

mówiraczejocierpieniu,niżochwale(Iz52,14-53,11),toPawełalbopomijamotywcierpienia,alboprzeciwstawiawywyższenieJezusamęce,jakiejdoświadczyłOnwśródludu.

abynaimięJezusazgięłosiękażdekolanoistotniebieskichi

ziemskich,ipodziemnych.

2,10Tenpotrójnypodziałkosmicznyztrzeciegostychuobejmujecaływszechświat(por.Ap5,3.13).
—podziemnych.Tekst—jaksięwydaje—odnosisięraczejdomieszkańcówSzeolu(Lb16,33+)niżdodemonów.

10.

Piątawięcstrofahymnumówiokosmicznejadoracjimajestatu–botaktunależyrozumiećImię–wywyższonegoJezusa.HymnzapożyczatusłówzIzajaszaozgięciusiękażdego

kolanaprzedBogiem.Taoznakaboskiegokultuipoddaniasięwładzy(por.Rz11,4;14,11;Ef3,14)jestkolejnym,równoległymprzejawemBożejnagrody:zaskrajneuniżeniesię–najwyższagodność,
zaposłuszeństwo–posłuchzestronywszystkichmieszkańcówkosmosu,awięcaniołów,ludziżyjącychizmarłych,awreszciezaprzeżytądokońcarzeczywistośćSługi–równierzeczywistawładza
nieograniczonaPana.

Iabywszelkijęzykwyznał,żeJezusChrystusjestPANEM–ku

chwaleBogaOjca.

2,11Wariantpierwszegostychu:„wszelkijęzykwyzna”.
—Chrystus.Wwarianciepominięte.—Jesttowyznaniewiaryistotnedlachrześcijaństwa(Rz10,9;1Kor12,3).Zob.takżeKol2,6;Ap19,16.KorzystającztekstuIz45,23,któryodnosi

siędoJahwe(por.Rz14,11),PawełjasnoukazujeBoskicharakter,związanyztytułem„Pan”.Por.takżeJ20,28iDz2,36+.BógwywyższyłJezusaiwtensposóbchwałaOjcazostajepomnożonanawet
przezuniżenieSyna(2,7).

—TrzecistychwWulgacie:„żePanJezusChrystusjestwchwaleBogaOjca”.

11.

SzóstaiostatniastrofahymnuukazujeaktkońcowyadoracjikosmicznejChrystusa–znówsłowamizIzajasza.Aktemtymjestpowszechnewyznanie,żeJezusChrystusjestPANEM.

Byłatoformułapierwotnegokerygmatuapostolskiego,jakwidaćzRz10,9;1Kor12,3;2Kor4,5.CowięcdziśproklamujeKościół,kiedyśuznacałykosmos:uniżonemuażdośmiercikrzyżowej
ChrystusowiprzysługujecześćBoskawJegouwielbionymczłowieczeństwie.KosmiczneuznanieChrystusaPANEMzmierzakuchwaleBogaOjca,jakzresztącałyzbawczyplan(por.Rz15,7;2Kor
1,20;Ef1,6.12).Wteologiiśw.PawławszystkobierzepoczątekodOjcaidoNiegozmierza(por.1Kor12,4–6;15,28;Ef4,6).Takkończysięhymn.Zostałumieszczonytutaj(mniejszaoto,czyjuż
ułożonyprzedtem,czyskomponowanyadhoc)niebezpośredniodlapouczeniadogmatycznego,leczwceluukazaniawspaniałychpowiązańzwykłegożyciachrześcijanwkoloniimacedońskiejz
wielkimiliniamizbawczegoplanuBożego,któryobejmujewszystkichludziiwszystkieczasy.

2,10-11.Iz45,23(„przedeMnąsięzegniewszelkiekolano,wszelkijęzyknaMnieprzysięgaćbędzie”)odnosisiędoostatecznegopodporządkowaniawszystkichnarodówBogu.Jest

wymowne,żePawełodnositenjęzykdoJezusa(szczególniewrazzestarotestamentowymBożymtytułem„Pan”,ww.11).„Istotyniebieskie”oznaczająprzypuszczalnieanioły,którewładają
pogańskiminarodami(zob.komentarzdoEf1,19-23).Grecyczcilibogówniebieskich,ziemskich,morskichipodziemnych.Tradycyjnamitologiagreckauważała,żewpodziemnymświecieprzebywają
cieniezmarłych.Pawełogłasza,żewszystkietebytymusząuznaćwładzęChrystusa,ponieważjestOnwywyższonyponadnimi.Częstoprzyklękanoprzedwładcąlubbóstwem,okazującmuwten
sposóbcześć.

2,1-11.BądźciesługamijakJezusChrystus.PawełpowracadoswojegonapomnieniazFlp1,27-30,wzywadojedności(Flp1,27)inieugiętejpostawyzewzględunanagrodę

przeznaczonądlamęczenników(Flp1,28;2,9-11;por.3,20-21).Starożytnipisarze-moraliściczęstopowoływalisięnaprzykłady,bywykazaćprawdziwośćswychtwierdzeń.PawełwskazujenaJezusa
(Flp2,5-11),siebiesamego(Flp2,17-18),Tymoteusza(Flp2,19-24)iEpafrodyta(Flp2,25-30).PodobieństwałącząceFlp2,6-11iFlp3,20-21wskazująnazakres,wjakimPawełposługujesiętutaj
postaciąChrystusajakoprzykłademdlawierzących.(Większośćuczonych,woparciuobudowęicechyjęzykoweuważaFlp2,6-11zaprzed-Pawłowyhymn.Innisądzą,żePawełmógłsamnadaćtemu
fragmentowicechyhymnu.Autorzygreccyupiększaliswojedziełacytatamizpoezji,możliwewięc,żePawełwykorzystałfragmentwcześniejszegochrześcijańskiegohymnu,chociażniejesttodo
końcapewne.)

Zachętadopracynadzbawieniem

Azatem,umiłowanimoi,skorozawszebyliścieposłuszni,

zabiegajcieowłasnezbawieniezbojaźniąidrżeniemnietylkow
mojejobecności,leczjeszczebardziejteraz,gdymnieniema.

AlbowiemtoBógjestwwassprawcąichcenia,idziałaniazgodnie

z[Jego]wolą.

12–13.

WątekmyśliApostołasnujesiędalej:skoroprzejawemChrystusowejpokorybyłoposłuszeństwo,onostajesięprzedmiotemzachętyapostolskiej.PrzeznieFilipianienajskuteczniej

włącząsięwzbawczedziełoBoże,któregozakończeniemdziejowymbędzieparuzja.ZanimnadejdzieówdzieńChrystusa,czekaadresatówzadanieświadczeniaChrystusowi:wobecświata,może
nawetrównoznacznezmęczeństwem.Pawełliczysięznimtakżecodosiebie.ZabieganieozbawieniezbojaźniąidrżeniemmożenamsięwydaćdziwneuApostołagłoszącegoradosnąsłużbęwolnych
dzieciBożych.Zwrotten,formułazaczerpniętazjęzykaLXX(Rdz9,2;Wj15,16;Pwt2,25;Ps2,11),awięcniecostereotypowaihiperboliczna,charakteryzujepostawęszczerejtroskioto,bywsobie
niestawićprzeszkodyBożejinicjatywiezbawczej.Pawełbyłrealistą:znałdobrzenapięciemiędzynaturąałaską(por.np.3,3;1Kor4,4;9,27;10,12;2Kor4,7;Ga5,16–18.24n;6,1).Samązaś
inicjatywęzbawcząBogarozciąganachcenieidziałanie,oczywiściewporządkunadprzyrodzonymłaski,coNTstwierdzawielokrotnie,takpozytywnie(2Kor3,5n;Ef2,5.8.10;4,6;1Tes2,13),jaki
negatywnie(J15,5;Rz7,18).OdBogazależywięcwcałościnaszedziałaniezmierzającedowykonaniaznaszejstronyJegozbawczegoplanu.Klasycznytentekstwyrażatajemnicęwspółdziałania
ludzkiegozłaską,stosującwzdaniuoBożejinicjatywieioludzkimwysiłkutensamczasownikdziałać,zresztąorzekanywNTodziałaniachnadludzkich.

2,12-13.Listystanowiłyczęstonamiastkęczyjejśobecności.PawełwzywawięcFilipianzapośrednictwemlistu,bydawaliposłuchjegonauce,takjakbyprzebywałwśródnichosobiście.

Zapewniąsobieostateczne„zbawienie”,oilewytrwająwjedności(zob.Flp1,27-28).ParalelnezestawienieposłuszeństwemJezusawFlp2,8-9sugerujepośrednionagrodę,którąmająotrzymać
Filipianiezaswojeposłuszeństwo.IdeauzdolnieniawierzącychmocąBożądoposłuszeństwa,niemaodpowiednikówwliteraturzeprzedchrześcijańskiej,zwyjątkiemnauczaniaStaregoTestamentuna
tematDucha;zob.komentarzdoGa2,19-20.

Czyńciewszystkobezszemrańipowątpiewań,

14.

SposóbzaśpostępowaniawłaściwegookreślaApostołnajpierwodstronynegatywnej.Szemraniaipowątpiewania–tenczęstygrzechhistorycznegoIzraela–groziiNowemuIzraelowi,

chrześcijanom.Zbędnakrytyka,jałowesporyimędrkowanie–otocopodważajednośćKościoławFilippi.Przestrogatamanieustannąaktualność–takżeidziś.

2,14.„Szemranie”i„powątpiewanie”charakteryzowałypostawęIzraelitównapustyni,zostałyteżnapiętnowanewStarymTestamencie;zob.komentarzdo1Kor10,9-10.

abyściesięstalibezzarzutuibezwiny,jakonieskazitelnedzieci

Bożepośródnaroduzepsutegoiprzewrotnego.Pośródniegojawicie
sięjakoźródłaświatławświecie.

15.

Samasytuacjadiaspory,wjakiejsąadresaci,zobowiązujeichnazasadzieprawakontrastudotego,bybylinienaganni.Postawąmoralnąmusząsięzdecydowanieodciąćodnarodu

zepsutegoiprzewrotnego,czyliodichpogańskiegootoczenia.Niepowinnatobyćjednakpostawazadowolonejzsiebiecnoty,hermetycznieodizolowanejodświata.Przeciwnie–zgodnieznakazem
Ewangelii(Mt5,16)–chrześcijaniemająbyćźródłamiświatławświecie.

2,15.Tradycjażydowskaczęstoporównywałasprawiedliwychdo„świateł”wśródnarodówświata;por.szczególnieDn12,3(termin,którymposługujesiętutajPawełbyłużywany

zwłaszczawodniesieniudociałniebieskich,wnawiązaniudoobrazu,którypojawiasięwKsiędzeDaniela).

TrzymajciesięmocnoSłowaŻycia,abymmógłbyćdumnyw

dniuChrystusa,żenienapróżnobiegłeminienapróżnosię
trudziłem.

16.

SprostająswemutrudnemuzadaniutrzymającsięmocnoSłoważycia,awięcnaukiChrystusowej,darzącejżyciemłaski.WówczasstanąsiępowodemszlachetnejdumyApostoła(por.

1,26;1Tes2,19)podczasparuzjiChrystusa,którydoceniowocnośćjegozabiegów.Pawełwyrażatoulubionymporównaniemsportowymdozawodównabieżni(Dz20,24;1Kor9,24.26;Ga2,2;2Tm
4,7),dołączającokreśleniepodaneprzezProroka.

2,16.„DzieńChrystusa”jestwzorowanynastarotestamentowym„dniuPańskim”(zob.komentarzdoFlp1,6).
2,12-16.Zachętadosprawiedliwegożycia.Pawełkontynuujetutajswojązachętędojednościwśródwierzących(Flp2,1-11).

Ajeślinawetkrewmojamabyćwylanaprzyofiarniczej

posłudzeokołowaszejwiary,cieszęsięidzielęradośćzwami
wszystkimi;

2,17Pawełodwołujesiędozwyczaju(grec.iżydowskiego)płynnychofiarrozlewanychnamięsiezwierzątpodczasrytówofiarniczychiczynimetaforyczneodniesienietegozwyczajudo

duchowegokultunowychczasów:krewprzelanawprzypadkuskazaniagonaśmierćzostałabydołączonadoofiary,jakąuchrześcijanjestsłużbawierze(por.3,3;4,18;Rz1,9+).

taksamoiwysięcieszcieidzielcieradośćzemną!

17–18.

Wobecwytężonegobieguimozolnychwysiłkówapostolskichprzedwczesnaśmierćskazańca,zktórejmożliwościąPawełsięliczy,niebyłabywcaleklęską,leczpowodemnawet

niecodlanasparadoksalnejradościobuzainteresowanychstron.Takabowiemśmierćmiałabyznamionaliturgicznejofiary(por.2Tm4,6);stądnajejokreślenieużywaApostołterminów
zapożyczonychzesłownictwaofiar(podobniewRz12,1;15,16).DlaPawłaodchwilijegopowołaniapodDamaszkiemstałasięoczywistawięźapostolstwazofiarnymcierpieniemdlaChrystusa(Dz
9,16).TujednaknapierwszyplanwysuwasięmomentliturgicznejczciBożej,utrwalonyjeszczeuschyłkuepokiapostolskiejwAp6,9,gdzieduszemęczennikówsąpodołtarzem.Pełenwyraztemu
ujęciunada,mówiącosobiesamym,św.IgnacyzAntiochii:„PozwólciemizłożyćsiebiesamegoBoguwofierze,jakożeołtarzjużjestprzygotowany…BłagajcieChrystusazamnie,abym…Bożąstał
sięofiarą”(AdRom.,2,2;4,2).DziwnazachętaApostoładowspólnejradościzjegośmiercitłumaczysięjegonawskrośnadprzyrodzonymkątemwidzenia(por.1,23;Kol1,24):wiaraipracadlajej
krzewieniajestwspólnymdobrem,azatemwszystko,nawetśmierćztymzwiązana,stanowipowóddowspólnejradości.

2,17-18.Wstarożytnychreligiachskładanobogomofiaryzpłynów,zwyklezwina,czasamijednaktakżezwodylubinnychsubstancji.ŻyciePawła„wylewasię”(por.Flp2,7)jako

„ofiarniczaposługa”prawdziwemuBogu,dobrowolnaofiarawichintencji,łączącasięzichwłasnąofiarą.

OposłannictwieTymoteuszaiEpafrodyta

AmamnadziejęwPanuJezusie,żeniebawempoślędowas

Tymoteusza,abymijadoznałradości,dowiedziawszysięowaszych
sprawach.

Toknapomnieńulegaprzerwaniu;podejmiegoApostołdopierozpoczątkiemrozdziałutrzeciego.Obecnyurywekjest,byćmoże,odrębnymlistempolecającym,zczasemtutaj

włączonym.Ważnewnimsącharakterystykiobydwóchwspółpracowników:szczególniezaśdoniosładladziejówpierwotnegoKościołaijegoorganizacjijestszczególnamisjaTymoteusza,itowobec
Filipian,jużposiadającychswojąhierarchię(1,1).

19.

UroczysteokreślenienadzieiwPanuJezusie,którasięodnosidomożliwościwysłaniaTymoteusza,wiążesięzarównozfaktemtylokrotnychniepowodzeńPawławprzeprowadzaniu

planów(por.Dz16,6n;Rz1,13;2Kor1,8n;1Tes2,18),jakizdoniosłościąsamejmisji.Podkreślająteżużytytuczasownikgrecki,stosowanydowyrażeniaczynnościposyłaniaprzezBogai
Chrystusa.Posłanyjestnaprawdęreprezentantemprawnymwysyłającego.TakimposłemjestTymoteusz(zob.onimDz16,1;1Kor4,17),prawdziwyalteregośw.Pawła.JeśliApostoła,więźnia
liczącegosięzmożliwościązasądzeniagonaśmierć,mogąuradowaćświeżewiadomościoFilipianach–jesttodowódniezwyklemocnejjegowięziztymKościołem.

Niemambowiemnikogorównegomuduchem,ktobysię

szczerzezatroszczyłowaszesprawy:

bowszyscyszukająwłasnego

pożytku,anie–ChrystusaJezusa.

20–21.

UzasadnieniemwyboruTymoteuszadotejmisjisąjegoosobistezalety;anadtowykazałsięonjużtroskliwościąodobroadresatów.Ostrozjegocharakterystykąkontrastujetrzeźwy

sądApostołaoinnychkandydatachnawysłanników,rekrutującychsięzkościołalokalnego,skądpiszewięzień.W1,14–17mieliśmypróbętejoceny.Cechujeichprzekładanieosobistychinteresównad
sprawęChrystusa,cojestniegodneapostolstwaożywianegowyłączniemiłością,któranieszukaswego.ZnamiennejestwtymkontekścieutożsamieniesprawyChrystusazzaangażowaniemsięw
sprawypodopiecznychFilipian.

2,19-21.Zarównogreccyfilozofowie,jakiprorocyStaregoTestamentu,ubolewalinadtym,żeniewielujestludzigotowychnapoświęcenie.Pawełczęstoumieszczawlistachnoty

polecające,którestanowiąpopularnystarożytnygatunekliteracki(zob.komentarzdoRz16,1-2),leczTymoteusza,jakoswegospecjalnegowysłannika,zaliczadoszczególnejkategorii,udzielającmu
najwyższejrekomendacji.

Wieciezaś,żeonzostałwypróbowany:bojakdzieckoojcu,tak

razemzemnąsłużyłEwangelii.

22.

Tymoteusztymczasemdobrzezdałegzaminżyciowy,oczympowinniwiedziećadresaci(Dz19,22;1Kor4,17;16,10;1Tes3,2).MłodegoTymoteuszatraktujePawełjakswoje

duchowedziecko,czemuniejednokrotniedajewyraz(1Tm1,2.18;2Tm1,2;2,1).PrawdziwiemęskieusposobieniePawłabyło,jakwidać,zdolneidorzewnychuczuć.Wyrażaonuznaniedlalojalnejz
nimwspółpracyTymoteuszawcałokształciezadańmisyjnych.Przeztojakbypasujegonaswegozastępcę,jeślinienastępcę.

2,22.Posłańcówwysyłanoczęstojakoosobistychprzedstawicieli,którychnależałoprzyjmowaćztakimsamymszacunkiem,zjakimprzyjętobyosobę,któraichwyprawiła(np.2Sm18,37-

38).Nauczycieliiuczniówczęstołączyłbliskizwiązek,któryprzedstawianowkategoriachwięzi„ojca”i„syna”.

Jegotomamnadziejęposłaćdowasnatychmiast,skorotylko

rozejrzęsięwswoichsprawach.

2,23.Przekazywaniewiadomościbyłotrudne,musielijebowiemprzewozićspecjalniposłańcy-czasamibyłotoniebezpieczneprzedsięwzięcie,zważywszynawarunkipodróżowania

panująceoróżnychporachroku(por.Flp2,30).Pawełpragniewięcpoczekać,ażbędziemógłwsposóbwyczerpującyzrelacjonowaćswójproces.

UfamzaśwPanu,żeijasamprzybędęniebawem.

23–24.

ZwysłaniemTymoteuszadoFilippiApostołnaraziezwleka,czekającnawynikprocesu.Jakztegowidać–mimojegoniepewności–nadziejaznówwPanu,więcnieopartana

ziemskichrachubach,czyniwoczachPawłabardziejprawdopodobnejegorychłeuwolnienie,którepozwolimunaosobisteodwiedzenieFilipian.

2,24.Listyzastępowałyobecnośćnadawcy,częstoteżjednakzapowiadałyjegoprzybycie.
2,17-24.PrzykładPawłaiTymoteusza.Pawełprzedstawiakolejneprzykładypostawysłużebnej.

UznałemteżzakonieczneposłaćdowasEpafrodyta,brata,

mojegowspółpracownikaitowarzyszabroni,awaszegowysłannika,
którymiałzaradzićmoimpotrzebom,

25.

Drugaczęśćtegourywku,określającegomisjęwysłanników,odnosisiędoEpafrodyta.Jegomisjamazupełnieinnycharakter,gdyżwiążesięzostatnimiwypadkami.Przytymdochodzą

tusilniejdogłosuwzględyosobiste.EpafrodytotrzymujetuodApostołatrzyzaszczytnetytuły,któretworzątrójstopniowyukład:bratwwierze,towarzyszbroniwgłoszeniusłowa,współbojownikw
pokonywaniuprzeciwności.ByłonwysłannikiemFilipian,urzędowymdelegatemichKościoła,mającymzazadanieprzywieźćwięźniowizasiłekpieniężny(4,10–19).

gdyżbardzotęskniłzawamiwszystkimiidręczyłsiętym,że

usłyszeliścieojegochorobie.

Rzeczywiściebowiemzachorował,tak

iżbyłbliskiśmierci.AleBógsięnadnimzmiłował;nietylkozresztą
nadnim,leczinademną,bymniedoznałsmutkujednegopodrugim.

Przetotymśpieszniejgoposyłam,żebyściewy,ujrzawszygo,

ponowniesięuradowali,iżebymjasięmniejmartwił.

26–28.

OdsyłagoterazApostołdodomuzpobudekuczuciowych,łatwychdouchwycenia.Sąto–tęsknotaEpafrodytazaswoimiijegoniepokójoto,jakwspólnotaprzyjmiewiadomośćo

jegochorobie,juższczęśliwiezakończonej.ZwielkąszczerościąodsłaniaPawełswojeprzykreprzeżyciazwiązanezminionąchorobądelegata;chcezapewneprzeztouchronićgoprzedniewłaściwym
komentowaniemwFilippijegoprzedwczesnegopowrotu.ChorobaEpafrodyta,którazagrażałanawetjegożyciu,byłaciężkimdoświadczeniemdlaPawła,dalekiegoodstoickiegoideaługardzenia
uczuciami.WdzięcznyBoguzaoddalenietegosmutku,odprawiaposłańcajaknajśpieszniej:toonprzekażeniniejszylistFilipianom.Onizaśujrzawszygozdrowym,ponowniesięuradują.Powodemich
radościmożeteżbędązleconemuprzezApostołazadania,nacozdajesięwskazywaćnastępnywiersz.Podobniezagadkowedrugiezdanie,ijażebymmniejsięmartwił,zdajesięwskazywaćnato,że
czemuś,cowpostępowaniuFilipianmartwiPawła,Epafrodytmanamiejscuzaradzić.

PrzyjmijciewięcgowPanuzcałąradością!Atakichjakon

otaczajcieczcią,

bodlasprawyChrystusabliskibyłśmierci,

naraziwszyżycieswojepoto,bywaszastąpićprzyposłudze,której
wy[osobiście]niemogliściemioddać.

2,30dlasprawyChrystusa.Warianty:„dlasprawyPana”albo„dlasprawy”.

29–30.

PowyjaśnieniachcodomotywówprzedwczesnegopowrotuEpafrodytadoswoich,następujewłaściwywniosek–formalnepoleceniegoFilipianom,itowsposóburoczysty.Gdyby

Apostołbrałpoduwagętylkowzajemnątęsknotęwspólnotyijejwysłannika,niezachęcałbyFilipiandoradosnegoprzyjęciaEpafrodyta.Tymczasemprzyjęciepowracającegomabyćgodnechrześcijan,
inicniepowinnomącićradościpowitania.ByćmożelękałsięPaweł,żeFilipianiemogąmiećzazłeEpafrodytowi,żeniewykonałcałejswejmisji–pozostaniaażdokońcaprzybokuuwięzionego
Apostoła.Żądawięcczcidlazasługdelegata,przypominającgłównąjejpobudkę–poświęceniejego,doryzykaśmierciwłącznie,dlasprawyChrystusa.Okazujesięwięc,jakądoniosłośćmajązwykłe
usługioddanesługomChrystusa(por.Mt10,42;25,40).Posługa,wktórejEpafrodytzastąpiłFilipian,jestświęta,bonosiwgreckimoryginalenazwę„liturgii”.

2,25-30.OfiarnasłużbaEpafrodyta.EpafrodytbyłposłańcemFilipian,którydostarczyłdaruwięzionemuPawłowi(Flp4,18).ZapewnewdrodzepowrotnejzabrałzesobąlistodPawła.

Warunkipodróżowaniabyłyniebezpieczneitrudne,szczególnienamorzupóźnąjesieniąiwczesnąwiosną,częstoteżmogłypowodowaćciężkąchorobę(ww.26-27).PonieważimięEpafrodytbyło
częstonadawane,niemożnanajegopodstawiewysnućżadnychprzypuszczeńnatematjegopochodzenia,zkontekstuwynikajednak,żebyłmieszkańcemFilippi.

Poganiezanosilimodłyouzdrowieniedoswychbogów(szczególniedopewnychbóstwzwiązanychzuzdrowieniami,najczęściejdoAsklepiosa).Żydzimodlilisięiwielbiliprawdziwego

Boga,któryzarównoprzywracałzdrowieciału,jakiprzebaczałgrzechy.Żydowskiemodlitwyouzdrowieniebyłyczasamiprośbamio„miłosierdzie”.Słowo„narażać”(w.30)byłoczęstoużywanew
kontekściehazardu.Niektórzyuczenizwróciliuwagęnato,żeludzieuprawiającyhazardzwracalisiędoWenus~pogreckuAfrodyty(boginihazardu)-zapomocąsłów,którekojarzyłysięzimieniem
Epafrodyt.Pawełmożesięwięctutajposługiwaćgrąsłównawiązującądoimieniaprzyjaciela.ChociażBógwBibliizwykleuzdrawiałtych,którzysięotodoNiegomodlili,uzdrowienianiemożnabyło
przyjmowaćzacośoczywistego.NawetniektórzyzJegonajwierniejszychsługzmarlizpowoduchoroby(2Krl13,14;por.1Krl1,1;14,4).

Flp3

NAWZÓRAPOSTOŁAKUPRAWDZIWEJ

DOSKONAŁOŚCICHRZEŚCIJAŃSKIEJ

Przeciwnawrotomdojudaizmu

Nakoniec,braciamoi,radujciesięwPanu!Pisaniedowaso

tymsamymniejestdlamnieuciążliwe,adlawasjestśrodkiem
niezawodnym.

3,1WchwilikończeniategolistuPawełpodejmujenowerozwinięcie.Tosprawia,żeniektórzyutrzymują,iżfragment3,1—4,1stanowiłniezależnylist.

Niniejszewezwaniedoradościpodejmujetęzachętę,jakąjużw2,18rzuciłApostołFilipianom,apoktórejnastąpiłajakbydługawstawkaoroliwysłanników(2,19–30).Jesttonakaz

stałejradości,jaktouwyraźnipotem4,4(por.1Tes5,16),lecznadprzyrodzonej,chrześcijańskiej,nacowskazujeokolicznikwPanu.Apostoł,jakzawsze,czynialuzjędozmartwychwstania:
zaszczyceniłaskąudziałuwmęce(1,29n),majązarazemzapewnionyudziałwzmartwychwstaniuChrystusa(Rz6,5;2Kor4,10n.14;2Tm2,11).Pisanieotymwłaśniestałympowodziedoradości
uważaPawełzaswójmiłyobowiązek,tymbardziej,żetakapostawawiernychjestdlanichśrodkiemniezawodnym,czylizabezpieczeniemodupadkówwywołanychbeznadziejnymprzygnębieniem.

3,1.Wyrażenieprzetłumaczonetutajjako„wkońcu”wskazywałoczasaminazakończenielistu,równieczęstostanowiłojednakzwrotłączącyposzczególneczęścilistu.

Strzeżciesiępsów,strzeżciesięzłychpracowników,strzeżciesię

okaleczeńców!

3,2psów.Toepitet,którymŻydziokreślalipogan(por.Mt15,26ibyćmożetakże7,6),aterazPawełzironiąodnosigodonichsamych.
—okaleczeńców!Dosł.:„nacięcia”.WykorzystującpogardliwągręsłówPawełkojarzy„obrzezanie”cielesnepraktykowaneuŻydówzkrwawym„nacinaniem”praktykowanymwkultach

pogańskich(por.1Krl18,28).Por.takżeGa5,12.

Następujetunagłazmianatonu(możeśladodrębnegolistu?).ZmocąrzucaApostołFilipianomtrzykrotnestrzeżciesię,ponieważnadchodzinowegroźneniebezpieczeństwodlajedności

młodegoKościołamacedońskiego.SątocimącicielespokojnegorozwojuwspólnotPawłowych,którzynajdotkliwiejdalisięweznakiwłaśniejemu–ApostołowiPogan:zwolennicyjudaizmu.Tooni
jakpsywciążujadająnachrystianizmgłoszonyprzezPawła,przeszkadzającmujakofałszywibracia(2Kor11,26;Ga2,4).Sąoniistotniepartaczamidobrejrobotyapostolskiej,boodbierająjejszanse
powodzeniawśródpoganprzeznarzucanieimniemożliwychdoprzyjęciaciężarówPrawaMojżeszowego,naczelezobrzezaniem.Ironicznąaluzjądotegowymogujestnadanaimtunazwa
okaleczeńców.NiesamoobrzezanieprzytymzwalczaApostoł,ponieważprzyznajemuwłaściwe,względnemiejscewdziejachzbawienia(Rz2,25;3.1n;9,45)idajenawettegodowódwpraktyce,gdy
chodzioTymoteusza(Dz16,3).Zmocąprotestujetylkoprzeciwbłędnemupoglądowijudaistów,jakobymiałoonojeszczeterazzbawcząwartość(Ga5,2.6;6,12.15),cooniistotniegłosili(Dz15,1).

3,2.Przeciwnicy,októrychtutajmowa,niesąŻydamiprześladującymiPawła,którychobecnośćwFilippiwydajesięmałoprawdopodobna(wmieścietymbyłabardzomałakolonia

żydowska).Przypominająraczejwędrownychnauczycielichrześcijańskichżydowskiegopochodzenia,którzypragnęliobrzezywaćpogan(PawełspotkałsięznimiwGalacji).Niejestjasne,czy
przebywalioninastałewFilippi,czygościlijakowędrowcy.PawełostrzegaFilipian,żeludziecimogąsiępojawić.

Filozofowiezeszkołycynikówbyliczęstonazywani„psami”,jednakwkontekściekonkretnegobłędu,któryPawełzwalcza,wtymfragmencienajwyraźniejnieonichmuchodzi.Użycie

tegoterminuwskazujejednaknawielkąpogardę,jakądonichżywił.Przypuszczalniechodziraczejoto,żewnauczaniużydowskimpsybyłyuważanezanieczyste,czasaminawetzasymbol
niemoralnychzachowańseksualnych.WStarymTestamencietermintenbyłstosowanywodniesieniudomężczyznuprawiającychnierządkultowy(Pwt23,17).Użycietakiegookreśleniabyłoby
szczególnieobraźliwedlapobożnychŻydów,którzydomagalisięobrzezaniapogan.WstarożytnymRzymienapotkaćmożnabyłonapisy„strzeżciesiępsów”umieszczanenadomach,wktórych
używanojedopilnowanialubjakomaskotkidomowe(Petroniusz,Satyricon29),cobezwątpieniazwiększałosarkazmsłówPawła,Apostołużywatutajnaokreślenie„obrzezania”innegoterminu,który
oznacza„okaleczenie”(por.1KrlwLXX);zob.komentarzdoGa5,12natematkulturowegoznaczeniategoobrzędu.

Mybowiemjesteśmyprawdziwieludemobrzezanym–my,

którzysprawujemykultwDuchuBożymichlubimysięwChrystusie
Jezusie,aniepokładamyufnościwciele.

3,3sprawujemykultwDuchuBożym.Wariant(Wulgata):„którzyduchemsłużymyBogu”.
—niepokładamyufnościwciele.„Ciało”oznaczatucałepanowaniestaregoPrawawrazzjego„cielesnymi”regułami,którychtypowymwyrazemjestobrzezanie.Por.Rz7,5+.Paweł

wielokrotnieprzywoływałswojążydowskąprzeszłość(2Kor11,21+),jednakżenigdyztylomaszczegółami.

TymczasemdziękiOdkupieniujużsiędokonałatranspozycjawartości,azatemznakStaregoPrzymierza,jakimbyłoobrzezanienaciele,wekonomiiNowegoPrzymierzaodnosisięjuż

tylkododucha.Otejtranspozycjiznakuobrzezania,jakasiędokonujewechrzcie,mówiwięcejKol2,11.PrawowiernyKościółChrystusowy,odrzucającyjużnieaktualneroszczeniajudaizmu,jestteraz
prawdziwymIzraelemBożym(Ga6,16).Toonterazsprawujekultwłaściwy,tj.taki,któregoinspiratoremjestDuchŚwięty(J4,23n;Rz8,14n.26n;Ga5,18.25;2Kor1,22;3,6;Ef1,13;6,18;2Tes2,13;
Jud20;Ap22,17),kultprzeciwnyliterze(Rz2,29;7,6;8,2.4).Kościółżyjewięcw„chrystosferze”.Chlubićsięipokładaćnadzieję–pojęciauPawłabardzodosiebiezbliżone–mówiąoszukaniu
oparcia.OtóżchrześcijaninznajdziejetylkowChrystusie,niezaśsobie.Zwolennicynatomiastpowrotudojudaizmupokładaliufnośćwciele,tzn.nietylkowznakudokonanymrękąnaciele(Ef2,11),
aleiwtychwszystkichznikomychiprzemijającychpożytkach,jakiedawałoPrawo.TymczasemciałoczyniPrawobezsilnym(Rz8,3),oilenasniewyzwoliloprawoDucha,którydajeżyciew
ChrystusieJezusie(Rz8,2).

3,3.ZdaniemPawła,dlaBogaliczysięnaprawdęjedynieduchoweobrzezanie(Pwt10,16;30,6;por.Kpł26,41;Jr4,4;9,25-26).PonieważstarożytnyjudaizmłączyłzwykleDuchaz

proroctwem,wyrażenie„kultwDuchuBożym”możesięodnosićdocharyzmatycznegokultunawzóropisanegow1Krn25,1-6.WiększośćŻydówuważała,żewichczasachDuchnieobjawiałwpełni
swojemocy,PawełwskazujejednaknadoświadczenieKościoła,którepotwierdzaprzyjścieMesjasza.Jesttodoświadczenie,któreniemasobierównegowśródwiększościwyznawcówówczesnego
judaizmu.

Chrystusnajwyższąwartością

Chociażjatakżeiwcielemogępokładaćufność.Jeśliktośinny

mniema,żemożeufnośćzłożyćwciele,tojatymbardziej:

DlaprzeciwstawieniasięgroźnejpropagandziejudaistycznejApostołukazujenaprzykładziewłasnegożyciaodrzuceniewszelkichwartościprzedawnionychnarzeczprzylgnięciacałą

istotądoChrystusa.AtakPawłajestcelniewymierzony,gdyżApostołwyliczakolejnoteswojeprzywileje,któremusiałybyćwcenieuprzeciwników.Cowięcej–Pawełpodniejednymwzględemw
tymzakresiegórujenadnimi,jaktokolejnowykaże.Ufność,októrejtumowa,toowofaryzejskie,napiętnowanewprzypowieściuŁk18,9–14,poleganienasobiezjednoczesnymroszczeniemdo
nagrodyzestronyBoga.Wcieleszukaonaoparcia,tzn.wludzkich,naturalnychwartościach,wjakiewyposażonyjestŻyd,zanimprzyjmiełaskęChrystusa.

3,4.Listycnótlubwystępkówczęstowystępowaływmowachepideiktycznych(chwalącychipotępiających),zaśjakoelementnarracjipojawiałysięwgatunkuokreślanymmianembiografii

epideiktycznej.Chwaleniesamegosiebiebyłouznawanezawłaściwepodczasobronylubwceluprzedstawieniasiebiejakowłaściwegoprzykładudlainnych.Powołującsięnawyższośćswychzasług,
nawetwedługkategoriistosowanychprzezjegoprzeciwników,apostołwykorzystujechwaleniesamegosiebiedopodważeniaichstanowiska.Abytencelosiągnąć,zawodowimówcyipisarzeczęsto
posługiwalisiętradycyjnątechnikąretorycznązwaną„porównaniem”.

obrzezanyósmegodnia,zroduIzraela,zpokoleniaBeniamina,

HebrajczykzHebrajczyków,wstosunkudoPrawa–faryzeusz,

3,5HebrajczykzHebrajczyków.Słowatedotycząpochodzeniazpniapalestyńskiego(Dz23,6)imówieniajęzykiemprzodków(Dz21,40)wodróżnieniuod„hellenistów”(Dz6,1+).
3,5.Katalogicnótzawierałyzwykleinformacjedotycząceszlachetnegourodzenia,urodyatakżecechcharakteru,np.mądrościlubwytrwałości.Żydowskiedziecipłcimęskiejbyły

obrzezywaneósmegodnia.Powołującsięnato,Pawełwskazujeswojąwyższośćwobecprozelitów,którychjegoprzeciwnicynawróciliwwiekudojrzałym.Prozelicizajmowaliwjudaizmieniższą
pozycjęodtych,którzyurodzilisięŻydami.Wyrażenie„HebrajczykzHebrajczyków”możewskazywaćnato,żePawełpochodziłzrodzinyŻydówpalestyńskich.Zfaktu,żebyłfaryzeuszem(por.
komentarzdoDz22,3)wynikajednakjasno,żemieszkałwPalestynieprzedswoimnawróceniem.Chociażpobożnośćfaryzeuszówznanabyłatakżewinnychmiejscach,wydajesię,żemieszkalioni
wyłączniewPalestynieibyliskupieniwokółJerozolimy.CechowałoichbardzodrobiazgoweprzestrzeganiePrawa,podobniejakPawłowychprzeciwników.

codogorliwościprześladowcaKościoła,codosprawiedliwości

legalnej–stałemsiębezzarzutu.

5–6.

Następujewyliczeniesiedmiuwartościwedługciała,zjakichdobrowolniePawełzrezygnował.Obrzezanywósmymdniu,botakibyłwedługRdz17,12–14.23–27,powtórzonywKpł

12,3,podstawowywarunekprzymierzaBogazAbrahamemjakoprotoplastąLuduBożego.ZroduIzraela,oznaczaŻydazurodzenia,niezaśprozelitę,którypóźniejprzyjąłmozaizm.Niechodzitu
zresztąorasowączystość,leczopochodzeniesakralne,podkreślonenowym,przezBoganadanym(Rdz32,28n),imieniempatriarchyJakuba–Izrael.ChętniePawełnazwiesiebiejeszczeIzraelitą–w
Rz9,4;11,1;2Kor11,22.Argumentacjawciążnabieramocy:ApostołpochodzizpokoleniaBeniamina(por.Rz11,1),awięcmożesięwykazaćrodowodemdoprowadzonymażdotegowłaśniesyna
Jakuba,choćprzyznawanoprzynależnośćdoIzraelaitakim,którzysięniąniemogliwykazać(Ezd2,59).ProroctwawysokowynosiłypokolenieBeniamina(Rdz49,27;Pwt33,12),ahistoriaprzyniosła
muniejedentytułdochwały:zniegopochodziłwybawcaMardocheusz(Est2,5),pokolenietowytrwałoprzyrodzieDawida(1Krl12,21),awswoichgranicachterytorialnychobejmowałoMiasto
Święte–Jerozolimę(Joz15,8;18,16.28).HebrajczykzHebrajczyków–todumnestwierdzenie,żePawełpochodził,mimourodzeniawTarsie,zrodzinypalestyńskiej,awięcniedotkniętejhellenizmem
diaspory.Wedługprzekazuśw.Hieronima(PL26,653)ródPawłamiałsięwywodzićzGiskaliwGalilei.Zkoleinastępujątrzytytułynabytewłasnądecyzją.NależałmłodySzawełdostronnictwa
faryzejskiego,TorynauczyłsięustópGamaliela(Dz22,3),awięcbezodchyleńsaducejskich.WgorliwościdlaPrawaposunąłsięażdoprześladowaniapowstałegowłaśnieKościoła,coparokrotniez
naciskiemprzypominawswoichmowachilistach(Dz22,4n;26,9–12;1Kor15,9;Ga1,13n;1Tm1,13),zawszepełenpodziwudlaprzedziwnychdrógłaskiBożej.JakbogatymłodzienieczMk10,20
stwierdzaonosobie,żewysiłkijegooto,byzdobyćciasnopojętąlegalnąsprawiedliwość,zostałyuwieńczonepomyślnymwynikiem.Wrzeczywistości–jesttoimponującadlaówczesnychŻydów
tabelakwalifikacji.Zestawtenukazujedrastyczniezupełnązmianęskaliwartości,jakanastąpiławżyciuPawła.

3,6.„Gorliwość”dlaPrawaniezawszewiązałasięzestosowaniemprzemocy,jednakjakoprzykładtakiejgorliwościpodawanoPinchasa(Lb25,7-13)iMachabeuszów.Mianemzelotów

określanoteżżydowskichpatriotówwalczącychzRzymempodczaswojny,którawybuchławkrótceponapisaniuprzezPawłatychsłów.Powołującsięnaprowadzoneprzezsiebieprześladowania
chrześcijan,któremiałybyćwyrazemjegowiernościPrawu,Pawełłączy„gorliwość”swychprzeciwnikówdlaPrawazopozycjąwobecwiarychrześcijanwFilippi.

Aletowszystko,cobyłodlamniezyskiem,zewzględuna

Chrystusauznałemzastratę.

Terminamizapożyczonymizżyciakupieckiego,któreznał,trudniącsięwyrobemnamiotów,przypisujeApostołtęzmianęwkroczeniuChrystusawjegożycie.OdkądGopoznał,ocenił

zupełnieinaczejwszystkietewyliczoneprzywileje:przepisałjeniejakozrubrykizyskidorubrykistraty.Istotnie,chlubieniesiętymitytułamipouwierzeniuwzbawczedziełoChrystusamogłobyćjuż
tylkostratą,oczywiściewoczachBożych.

3,7.Odwołującsiędochrześcijańskiejwiary,którąwyznawałzarównoonsam,czytelnicy,jakrównież-wedługichwłasnychsłów-nawetjegoprzeciwnicy,Pawełrezygnujezeswych

ziemskichpraw,jedynych,najakiemoglisiępowołaćjegoprzeciwnicy;zob.komentarzdo2Kor11,16-18.„Zysk”i„strata”toterminyhandlowe,podobniejakinnewyrażeniaużytewdalszejczęści
listu(Flp4,10-20).Pawełmusiałsięwyrzecwszystkichswychdawnychduchowych„aktywów",bypójśćzaChrystusem,któryjedyniesięliczył.

Iowszem,nawetwszystkouznajęzastratęzewzględuna

najwyższąwartośćpoznaniaChrystusaJezusa,mojegoPana.Dla
Niegowyzułemsięzewszystkiegoiuznajętozaśmieci,bylebym
pozyskałChrystusa

PorzucającmetaforękupieckądajesięponieśćPawełuczuciubezgranicznegooddaniaChrystusowi.Przekreślawszystkiemożliweuroszczeniareligijne,gdyżsąonebezwartościowew

zestawieniuzjedynąinajwyższąwartością–poznaniemegzystencjalnymChrystusa(zob.3,10).PrzytymokreśleniemójPan,anienasz,przejęteztylupsalmówpulsującychgorącymuczuciem
religijnym,jestwtymkontekściebardzoznamienne.DowodzionojakągorliwościąodznaczałosięoddaniePawłaZbawicielowi.Aleniejesttolitylkoporywentuzjazmu:tutajwchodziwgręsąd
Apostołaowartościdokonanejzmiany.Czasownikbowiemwyzułemsię,którywtekściegreckimmaodcieńznaczeniowy„zapisanianastratę”,orazzdanie:uznałemzaśmiecimówiąotymwyraźnie.
Śmiecitoniewyrazpogardydlaprzywilejówjakotakich,gdyżwraziepotrzebyPawełznichumiałkorzystać(por.np.Dz23,6–9);słowotowyrażajedynie,żezbędne,anawetszkodliwejestopieranie
sięnanichwdrodzedoBoga,mianowicieprzeszkadzapozyskaniuChrystusa,temuostatecznemu–cowynikaz1,21,atakżezdalszegociągutegozdania.

3,8.Słowo„śmieci”oznaczałozwykleodchodylubresztkijedzenia,którenależałowyrzucić,iktórenadawałysięjedynienapokarmdlapsów(Flp3,2).(Starożytnimówcycenili

umiejętnośćwypowiadaniaśmiałychzniewag).

iznalazłsięwNim–niemającmojejsprawiedliwości,

pochodzącejzPrawa,leczBożąsprawiedliwość,otrzymanądzięki
wierzewChrystusa,sprawiedliwośćpochodzącąodBoga,opartąna
wierze–

3,9PrzeciwstawienietychdwóchrodzajówsprawiedliwościstanowigłównytematGaiRz.

Pawłowizależytylkonatym,byznaleźćsięwChrystusiemającsprawiedliwośćnowązamiastdotychczasowej,pochodzącejzPrawa,pofaryzejskuprzestrzeganego.Wzestawieniuze

stałąjegonaukąotym,żeodmomentuchrztukażdyjużjestwChrystusie(Rz6,11;8,1;12,5;2Kor5,17;Ga3.28;Ef1,1;2,5n.10;3,6;Kol1,2;3,3n;1Tes1,1;2,14itd.),toznalezieniesięwNimmoże
byćtylkoeschatologiczne.MowajestwięcosądzieBożymjakoochwilidefinitywnegouznaniaczłowiekazasprawiedliwego,jakimstałsięniewłasnymwysiłkiem,leczdziękidarowiBoga.Jestto
jeszczejednouderzenieApostoławdążnościautosoterycznezwolennikównawrotudojudaizmu(por.Rz2,17n:10,3;2Kor3,5;Ga2,21;3,21),azarazempozytywneprzypomnieniegłównejjegotezy
soteriologicznejousprawiedliwieniudziękiwierzewChrystusa,konsekwentnieprzyjętejiżyciempotwierdzonej(por.Rz1,17;3,21–31;Ga2,16;3,2.5;5,5n).Samajednakwiarausprawiedliwiająca
człowieka,któryjąprzyjmie,jestzBoga,tzn.stanowinienależnyJegodar,zupełniedarmowy(Rz3,24).

3,9.PodobniejakwFlp3,6,problememniejestPrawo,leczto,żesprawiedliwość,którąPawełwoparciuonieuzyskał,byłajedynieowocemjegowłasnychwysiłków,awięc

niewystarczająca.Zarównobiblijnipsalmiści,jakipóźniejsipisarzeżydowscy,którychhymnyznaleźćmożnanaZwojachznadMorzaMartwego,oczekiwali,żeBógstaniewichobronie.Paweł,
podobniejakoni,miałotrzymaćswojeusprawiedliwienie-lubsprawiedliwość-jedynieodNiego.

przezpoznanieGo:zarównomocyJegozmartwychwstania,jak

iudziałuwJegocierpieniach–wnadziei,żeupodabniającsiędoJego
śmierci,

3,10.NajwiększympragnieniemBożychmężczyznikobietzeStaregoTestamentubyło„poznanie”Boga(Wj33,13),nawiązaniezNimtakiejwięzi,jakastałasiędostępnadlawszystkich

ludzinowegoprzymierza(Jr31,34).Języktenwyrażazarównozwiązekopartynaprzymierzu(napoziomiezbiorowym),jakibliskąwięźzBogiem(napłaszczyźnieosobistej,doświadczanejprzez
proroków).PawełłączyjednakpoznanieChrystusazudziałemwJegocierpieniuichwale.

dojdęjakośdopełnegopowstaniazmartwych.

3,11Pawełniemożetumówićozmartwychwstaniu(powszechnym),którebędziedotyczyłowszystkichludzi,dobrychizłych,anieustrzeżetychostatnichodśmierciwiecznej(J5,29).Ma

onnamyśliraczej„prawdziwe”zmartwychwstaniesprawiedliwych,wskutekktóregobędąonimoglipowstać„zmartwych”,abyżyćrazemzChrystusem(por.Łk20,35+).

10–11.

DalszyciągzdaniasnujedalejmyślonastępstwachuznanianowejskaliwartościwChrystusie.NaswoimjednakprzykładzieodsłaniaApostołpowszechneprawa,dziękiktórym

wzmacniasięwięźkażdegowiernegozChrystusemażdoostatecznegojejutrwaleniawdniuparuzji.DrogaprowadziprzezswoistepoznanieChrystusa,poznanienietylkointelektualne,lecznasposób
właściwydlaludziST–egzystencjalne.PoznaćJahweznaczyłodlanichdoznaćJegomocy,uznaćJegowolęipójśćzanią(Pwt4,39;11,2;Ps9,11;Iz1,3;41,20;Jr3,13).Takwięcitumowajesto
pewnegorodzajudoznaniudoświadczalnymwięzizChrystusem,nawiązanejodchwilichrztujakoudziałuwJegośmierciizmartwychwstaniu.ChrystuswedługlistówPawłowychnietylkojest
pośrednikiemwpoznaniuprawdyobjawionej(2Kor4,6),aleisam–pożądanymprzedmiotempoznania(Kol2,3),którejestczynnikiemdoskonaleniasięwiernych(Ef4,13).Zaskakujenasjednak
dziwnakolejnośćwyliczania:wpierwzmartwychwstanie,potemudziałwJegocierpieniach.OtóżSzawełpodDamaszkiemspotkałsięodrazuzeZmartwychwstałym,którypotemzapowiedziałjego
cierpienia(Dz9,5.16).PodobnieiwżyciukażdegozeświadomychchrześcijanuprzedniopoznanaprawdaozmartwychwstaniuChrystusaiwłasnymdodajesiłydoznoszeniatrudówicierpieńdla
Chrystusa(Rz8,17;1Kor15,14.17.19.31–34.57n;2Tm2,11n).Możetobyćteżpolemikaztątendencjąwśródchrześcijan,którachętniemówioradosnejprawdziezmartwychwstania,awolimilczećo
solidarnościzcierpieniamiChrystusa.Możliwawreszciejesttualuzjadoporządkusakramentówpaschalnych:moczmartwychwstaniaudzielasięprzezchrzest,audziałwcierpieniachwiążesięz
EucharystiągłoszącąśmierćPana(por.1Kor10,16;11,23.26).ProcesupodobnianiasiędoJegośmierci–tonietylkorosnącazdolnośćdocierpieniaiumieraniazaChrystusa,alecałyprogram
stopniowegoumieraniasobie–dawnemuczłowiekowi(Ef4,22;Kol3,9).Niejakoodwrotnąstronątegoprocesu,następstwemwypełnionegowtensposóbwarunku,jestnieustannaodnowa,którąkieruje
DuchŚwięty(por.Rz6,3–5.8;8,13;12,1;1Kor15,31;2Kor3,18;4,10–12.16;Ga2,20n;5,24;6,17;Ef4,23;Kol3,5).Onteżwreszciedoprowadziwiernychdochwalebnegozmartwychwstania(Rz
8,11).TutajApostołnazywajepełnym,gdyżbędzieonoostatecznymkresemprocesuzmartwychwstaniarozpoczętegonachrzcie,akontynuowanegoprzezindywidualnąwalkęduchowązezłem
wszystkichdorosłychchrześcijan.Natomiastsłówkojakośstojąceobokdojdęwyrażatuodcieńosobistej,pokornejniepewności(por.1Kor9,27).

3,11.OstatecznymudziałemwzmartwychwstaniuChrystusabędzieuczestniczeniewprzyszłymzmartwychwstaniusprawiedliwych,wktórewierzyławiększośćŻydów.WieluŻydów

uważało,żezmartwychwstaniepoprzedziokresucisku,któryPawełmateżtutajprzypuszczalnienamyśli(wsposóbwyraźnywRz8,18-22,cobyćmożeznalazłoodzwierciedleniewFlp3,10-11).

Nie[mówię],żejuż[to]osiągnąłemijużsięstałemdoskonały,

leczpędzę,abymteż[to]zdobył,boisamzostałemzdobytyprzez
ChrystusaJezusa.

3,12zostałemzdobyty.WdrodzedoDamaszku.

12.

Drogado„zdobyciaChrystusa”niejestwięcjeszczezakończona:kresdoskonałościniejestosiągnięty,bozresztądlachrześcijaninależyonpozagranicąobecnegożycia.Dynamikę

posuwaniasiękudoskonałościrozwinieuryweknastępny.Droga,naktórąwstąpiłPaweł,byłatylkoodpowiedziąwprzedziwnymdialoguzChrystusem.

Wnieustannymdążeniukudoskonałości

Bracia,janiesądzęosobiesamym,żejużzdobyłem,aleto

jedno[czynię]:zapominającotym,cozamną,awytężającsiłyku
temu,coprzedemną,

3,12-13.Wjęzykusportowejrywalizacji-częstoużywanymwznaczeniumetaforycznymprzezstarożytnychmoralistów-PawełopisujeswojezmaganiaoprzyszłąnadziejęzFlp3,11.

Grecko-rzymscymędrcyprzyznawaliczasami,żeniesąjeszcze„doskonali”,leczokreślalisiebiemianem„dojrzałych”(mądrych),wprzeciwieństwiedotych,którzybylijeszczeniedoświadczeni.
(Komentatorzypodkreślali,żewreligiachmisteryjnychnajwyższypoziominicjacjiokreślanomianem„doskonałości”lub„pełni”.Wtymmiejscuchodziraczejoterminologięużywanąprzez
mędrców.)Słowa„to,cozamną”należądoużytegoprzezPawłaobrazubiegu:abyzwyciężyćnależyzwracaćwzrokwkierunkumety.Greccybiegaczebiegalizwyklepotorzeprostym-tamiz
powrotem.

pędzękuwyznaczonejmecie,kunagrodzie,dojakiejBóg

wzywawgórę,wChrystusieJezusie.

13–14.

Ponownaapostrofabraciawyodrębnianowyuryweknapomnieńbardziejjużbezpośrednich.Jesttoapelonieustannywysiłek,opartynaprzykładziePawła.Apostołnietylkonie

mówi,alenawetniesądzioosiągnięciuprzezsiebiedoskonałości.Natomiastzachowujesięjakszybkobiegacz:nieoglądasięwstecz,botomogłobyosłabićtempobiegu.Senstejprzenośnijest
następujący:pamięćoosiągnięciachmożerodzićpychęizłudnepoczuciebezpieczeństwacechująceludzio„sytejcnocie”,ludzirzekomojuż„doskonałych”.PrzedPawłemjestmeta,doniejtylko
biegnącsięwytęża(por.1Kor9,24–27).Jesttopowszechne,dotyczącewszystkichchrześcijan,wezwaniewgórę,tzn.donieba,rzuconeprzezBogazapośrednictwemJezusaChrystusa.Nagrodata–
jeślisięzestawirównoleglewypowiedziPawłowe(Rz8,17;2Tm2,10n)–poleganaodziedziczeniuwspólnejzChrystusemchwały.AkcentemchwałyChrystusakończyłsięhymnopokorze(2,10n).A
zatemidentycznamusibyćdrogadotegożwspółudziału–Chrystusowapokora.

3,14.Pozakończeniubiegu,dostojnicyzapośrednictwemheroldów,oznajmialiimięzwycięzcyiwzywaligo,byprzystąpiłpoodbiórnagrody(podczasigrzyskolimpijskichbyłatogałązka

palmowa).WPawłowejmetaforzenagrodąjestpełneobjawienieChrystusawzmartwychwstaniu(Flp3,10-11).

Wszyscywięcmy,doskonali,taktorozumiejmy:ajeśli

rozumieciecośinaczej,itoBógwamobjawi.

3,15my,doskonali.Chrześcijaniejużuformowani,dojrzali(por.1Kor2,6+),aleprzeztosamojeszczenie„dopełnieniwdoskonałości”(w.12).
—taktorozumiejmy.Wariant:„takrozumiemy”.
3,15.Wytrawnifilozofowie-wprzeciwieństwiedonowicjuszy-określanibylijako„dojrzali”,„doskonali”.

Wkażdymrazie:dokąddoszliśmy,wtęsamąstronęzgodnie

postępujmy!

3,16wtęsamąstronęzgodniepostępujmy!Wariant(Wulgata):„myślmytosamo(por.2,2)ipostępujmywedługtejsamejreguły(por.Ga6,16)”.

15–16.

Wniosekwięcjestjasnydlawszystkich,którzymielibyochotęnawzórfaryzejskijużsięuznaćzadoskonałychczyteżuczciwiepragnąprawdziwejdoskonałości.Wszyscypowinni

siętakjakPawełwpełnizaangażować,apróbocenywłasnejdoskonałościponiechać.JeślizaśFilipianiemająinnezapatrywania,toniechlicząnaodpowiednieświatłaDuchaŚwiętego(por.1Kor
2,12–16).Pawełumiebyć,jakwidać,wyrozumiałyicierpliwydlaswoichpodopiecznych,czekającnadalszyichduchowyrozwój.Lapidarnejakwojskowakomendajestostatniezdanie,posługującesię
terminemstosowanymwwojskowościstarożytnej:skoroniemajeszczemowyotym,byśmywszyscymielijedenpoziom,przynajmniejzgodnietrzymajmysięjednegokierunkumarszu.Możnatu
wyczytaćprzestrogęprzedodchyleniamitakdoktrynalnymi,jakiobyczajowymi,przestrogę,którejdominantą,jakwcałymliście,jestapelojedność.Tujednakotrzymujeonanowycennyodcień:jest
tojednośćdynamiczna.

3,16.Chociażnieoglądalisięzasiebie(Flp3,13)iniebylijeszczedoskonali(Flp3,11-12),Filipianiepowinniustrzecto,cojużosiągnęli.ByćmożePawełnawiązujetutajdoswojej

metaforybieguzFlp3,12-14,chociażniejesttojasne.

3,1-16.Ludzkieuczynkiniepowodująusprawiedliwienia.FragmentodFlp3,1do4,1stanowiwyraźnądygresję.Niektórzyuczenisugerowali,żejesttoinnepismoapostołaprzypadkowo

włączonedoListudoFilipianlubpismopołączonezkilkomainnymilistamiadresowanymidoFilipian.Jednakwstarożytnychmowachiutworachpisanychdygresjebyłyzjawiskiemczęstym,fragment
tenniemusibyćwięcniczymwięcejjaktakąwłaśniedygresją.Związkiliterackiezresztąlistuwzmacniająprzypuszczenie,żejestonczęściąspójnegowewnętrznieutworu.

Ponownaprzestroga

Bądźcie,bracia,wszyscyrazemmoiminaśladowcamii

wpatrujciesięwtych,którzytakpostępują,jaktegowzórmaciew
nas.

17.

Kolejnaapostrofabraciawyróżniatenurywekzewzględunanowośćtematyki.Mogłybynamsiędzisiajwydaćdziwnewustachświętegogłoszącegopokorętakiezachęty,jakbądźcie,

bracia,wszyscyrazemmoiminaśladowcamilubwzórmaciewnas.Pamiętaćjednaknależy,żeApostołtunieodwołujesiędoswoichzasługczyosiągnięć,leczdocharyzmatu,jakiotrzymał(1Kor
11,1),jakijaśniejewjegowspółpracownikach,jakiwreszciezapośrednictwemadresatówmaświecićinnym.Rysszczególnydonaśladowania–tokonsekwencjaczynówwobecgłoszonychzasad,jak
wynikazciemnegoobrazu,którypotemnastępuje.

3,17.Starożytninauczycieleczęstopodawalisamychsiebiezaprzykładdonaśladowania.(Pawełpodałczteryprzykłady,dojednegowykorzystującwłasnąosobę,wrozdziale2;ponownie

wskazujenasiebiewFlp3,4-14).

WielubowiempostępujejakwrogowiekrzyżaChrystusowego,

októrychczęstowammówiłem,aterazmówięzpłaczem.

3,18Wielu.Pawełprawdopodobniemanamyśli„żydujących”,wspomnianychjużww.2.

18.

DoświadczeniewskazujePawłowi,żeniestetyniebrakizłychprzykładów:wielupodobnychgorszycieliwidzionnietylewśródadresatówtegolistu,boimnieczyniostrzejszych

wymówek,leczsumującswojedoświadczeniaapostolskie.PrzypominaprzytymFilipianomdawneswojeprzestrogi.Jeśliowychgorszycieliwspominaobecniezpłaczem,toznaczy,żeichstanterazdla
niegooznaczastratę.WrogamikrzyżaChrystusowegoniesąwięctutajanipoganie,aniŻydzi,anizwolennicyjudaizmu,leczźleżyjącychrześcijanie–możewstyluantynomistówzKoryntu(por.1Kor
6,12.18;7,2)czynikolaitówzApokalipsy(2,6.14n.20.24).

3,18.Okazywanieemocjibyłouważanezawłaściwepodczaswygłaszaniapublicznychmów,jednakwcześniejszewyrazygniewu(Flp3,2)lepiejodpowiadająstarożytnejnormieniż

„płacz”.Wyrażenie„mówięzpłaczem”wskazujenamiłośćPawładojegoprzeciwników.

Ichlosem–zagłada,ichbogiembrzuch–,achwała–wtym,

czegowinnisięwstydzić.Toci,którychdążeniasąprzyziemne.

3,19ichbogiem—brzuch.Aluzjadoprzepisówpokarmowych,którezajmowałytakważnemiejscewreligiiżydowskiej(Kpł11;por.Rz14;16,18;Ga2,12;Kol2,16.20n;Mt15,10-20p;

23,23-26;Dz15,20).

—czegowinnisięwstydzić.Aluzjaprawdopodobniedokogoś,ktootrzymujeobrzezanie.

19.

Następujelapidarna,surowacharakterystykaowychnotorycznychgrzeszników.SąoniradykalnieoderwaniodChrystusa,skoroczekaichzagłada,uPawłasynonimwiekuistego

potępienia(1,28;2Tes1,9;1Tm6,9),jakonieuniknionenastępstwoichpostępowania(2Kor11,15).Ichbogiem–brzuch,bowiemoddająsięniskimrozkoszomcielesnym(2Tm3,4;2P2,13),co
jeszczemocniejpodkreślajądwienastępnecechy.Ichmoralnylibertynizmkażeimsięprzechwalaćswoimwyuzdaniem(por.Iz3,9;Mdr2,9;Jud13),byćmożewimięźlepojętegohasłaWszystkomi
wolno(1Kor6,12),zdomieszkąfałszywejgnozy(Ap2,24).Tymczasemrzekomaichchwałazdradzarzeczywiściedążeniaprzyziemne,tzn.czystoziemskie,doczesne,niegodnechrześcijanina
skłonności(por.Jk3,15),skazanezresztązgórynaniepowodzenie(1Kor15,19).TymantynomistomprzeciwstawiaApostołpostawęprawowiernychchrześcijan.

3,19.Grecko-rzymscyfilozofowieiniepalestyńscypisarzeżydowscy(szczególnieFilon)wielokrotniewypowiadaligorzkieuwagipodadresemludzi,którzykierowalisięnamiętnościami,

częstozaznaczając,żerządzinimi„brzuch”lub„pożądliwość”.Gardziliteżichpostawą,którawyrażałalekceważeniedlasprawwiecznych.Obżarstwostałosięelementemrzymskiejkultury,zaś
uleganiemuprzezarystokracjębyłoczęstymprzedmiotemszyderstwasatyryków.Jednakkierowaniesię„brzuchem”oznaczałocoświęcejniżobżarstwo.Wskazywałonapobłażanieciału(por.„cielesne
pożądliwości”).ByłabytopoważnazniewagadlaludziuważającychsiebiezagorliwychwyznawcówPrawa.Paweł„zawstydził”jużjednakich„chwałę”swymwłasnymprzykładem(Flp3,4-8).

Naszabowiemojczyznajestwniebie.StamtądteżjakoZbawcy

wyczekujemyPanaJezusaChrystusa,

20.

Niemogąonibyćcałkowiciepogrążeniwdoczesności,gdyżichprawdziwaojczyznajestwniebie.JesttogórneJeruzalem(Ga4,26),dokądwołaichłaska,czyniącichjużjego

obywatelami(Ef2,6.19).Tamsiękierujeichwzrokduchowy(por.Kol3,1–4),gdyżtamprzebywaichideał–Chrystuschwalebny.ToteżstamtądGowyczekująjakoprawdziwegoimperatoraiZbawcę.
Ostatnitentytuł,zktórymdziśjesteśmyzupełnieobyci,wówczaswustachPawłazawierałnawetnutypolemiczne.PochodzionzeST:tamJahwebyłzbawcąjedynym(np.1Sm14,39;Ps25[24],5;
79[78],9;Iz12,2;62,11),odNiegowięctentytułprzechodzinaMesjaszaJezusa(Jud25),jakoTego,któryśmierciąswojązniweczyłnasząśmierć(2Tm1,10)iodkupiłnasodwszelkiejnieprawości(Tt
2,13n).Światgreckizbawcamichętnienazywałbóstwalubwładcówziemskich.NietakimzbawcąjestChrystus.RzeczywistośćJegozbawieniaukażesięwpełnidopieropodczasparuzji,którejdlatego
właśniewyczekujemy,zgorliwymnapięciem,żebędziekońcowymaktemBożegoplanuzbawienialudzkości.

3,20.ObywateleFilippi,rzymskiejkolonii,byliautomatycznieobywatelamiRzymu.Mieliwszystkieprawaiprzywilejeobywatelirzymskich,chociażwiększośćznichnigdywstolicynie

była.(NiewszyscymieszkańcyFilippicieszylisiępełnymobywatelstwemtegomiasta,jednakposiadanieprawobywatelskichprzezwiększośćczłonkówtamtejszegoKościoła-zwłaszczaprzez
właścicielidomów,wktórychspotykalisięwierzący-podniosłobystatustamtejszegochrześcijaństwa.)DlategoczytelnicyPawłowimieszkającywFilippidobrzerozumieli,cotoznaczybyć
obywatelemnajważniejszegomiasta,leczjeszczewnimniemieszkać.

Mianem„zbawcy”określanowielebóstwczczonychwFilippi,wtymrzymskiegocesarza.ChociażtentytułJezusazostałzaczerpniętyzestarotestamentowejterminologiiużywanejw

odniesieniudoBoga,tworzyonuderzającykontrastzpogaństwem,zjakimchrześcijanieżyjącypozaobszaremPalestynynacodzieńsięstykali.

któryprzekształcinaszeciałoponiżonewpodobnedoswego

chwalebnegociałatąmocą,jakąmożeOntakżewszystko,cojest,

sobiepodporządkować.

21.

WstylupodniosłymkońcowegozdaniategourywkuApostołwydobywanajawtylkojedenaspektparuzji–chwalebnąprzemianęciał.Ciałoponiżonenaskuteknastępstwgrzechu,na

czeleześmiercią,nazasadziesolidarnościzChrystusem,teżwpierwponiżonym(2,6–8),potemwywyższonym,zostanieprzekształconewpodobnedo[Jego]chwalebnegociała–toprawdazmocą
podkreślanaprzezApostoła(1Kor15,21–26.42–57).Chwała(´Ěľ±),Chrystusaprerogatywaboska(1Kor2,8),staniesięudziałemciałtakprzemienionych(Rz8,17.30;Ef1,18;Kol3,4;2Tes2,14;2
Tm2,10por.J17,22.24;1J3,2).Akcentpolemicznyprzeciwantynomistomjestpodobnyjakw1Kor6,13:ciałoichwalebnyPannależądosiebie.WszechmocChrystusa,zjakądokonaOntegoaktu,
prawdziwegodowodunieograniczonegowładztwanadkosmosem(por.Kol1,15–20),winnabyćdlawiernychźródłemotuchy,podtrzymaniemwichwyczekiwaniu(por.J16,33).

3,21.WedługPawłazmartwychwstanieobejmowałorównieżciało,chociażzmartwychwstałeciałomiałoinnąnaturęodobecnego.(Wkręgukulturygreckiejideacielesnego

zmartwychwstaniabyłauważanazawulgarnyprzesąd;zob.komentarzdo1Kor15.)Podobniejakwjudaizmie,zmartwychwstanienastąpiwczasieostatecznejbitwy,gdyBógpodporządkujesobie
wszystkichswychnieprzyjaciół(por.też1Kor15,25-28).

Flp4

Przeto,braciaumiłowani,zaktórymitęsknię–radościichwało

moja!–taktrwajciemocnowPanu,umiłowani!

StądkonkluzjąjestwezwaniedotrwaniamocnowPanu,tzn.wiernegotrwaniaw„chrystosferze”wbrewniebezpieczeństwomipokusomodstępstwa.DajetuPawełupustrzewnym

uczuciom:nazywaFilipianswojąradościąichwałą(dosłownie„wieńcem”).Widziwięcwnich,zgodniezeswymimetaforamisportowymi,czerpanymizgreckichigrzysk,nagrodęwiekuistą(2Tm4,8)
zaswojetrudyapostolskie.Wiernychiduszpasterzałączywięź,którawykraczapozagranicęczasu.

4,1.Filipianiesą„chwałą”(dosł.„koroną”)Pawła,cowskazujenato,iżsąwpewnymsensiejegonagrodą(por.Flp3,14;1Tes2,19ikomentarzdo1Kor9,24-25).Musząbyćnieustępliwi

wobecprzeciwnikówapostołaiwytrwać,jeślimaonotrzymaćnagrodęzatrudpodjętyzewzględunanich-ichzbawienie.Wstarożytnościznanoróżnegorodzajukorony,termintenbyłjednak
stosowanygłówniewodniesieniudowieńcawkładanegosportowcom.Wjudaizmieteżposługiwanosiętymobrazemnaoznaczenienagrodywczasieostatecznym.

3,17-4,1.Sądizbawienie.Pawełpragnieuczestniczyćwzmartwychwstaniusprawiedliwych,opierającswąsprawiedliwośćwyłącznienaChrystusie(Flp3,9-11).Przeciwnicyapostoła,jak

psyzainteresowaneodpadkami(Flp3,2.8),zmierzająjednakkuwłasnejzagładzie,podobniejakci,którzyzanimipodążają(Flp3,18-19).

Napomnieniaszczegółowe

WzywamEwodięiwzywamSyntychę,abybyłyjednejmyśliw

Panu.

Dobrzepoinformowanyipowołanyzapewnenarozjemcę,zwracasięjednakowoApostołdodwóchzesobąskłóconychstron.Sąnimidwiebliżejnieznanechrześcijanki,wpływowe

osobistościwśródFilipian.Zależymunatym,byjecechowałachrześcijańskajednomyślność.Kontekstraczejwskazujenarozbieżnościwpostępowaniu,aniewdoktrynie.Zpewnościąteróżnicenie
byłybłahe,skoroPawełzabrałgłoswtejsprawiewliścieskierowanymdocałegolokalnegoKościoławrazzhierarchami.Wtensposóbchcepołożyćkreszamętowi,jakitenspórwywołałwmłodej
wspólnocie.Niewszyscypierwsichrześcijanieosiągaliodrazuwysokipoziomświętości.

4,2.EwodiaiSyntychatogreckieimiona.PonieważFilippibyłorzymskąkolonią,ichgreckieimionamogąwskazywaćnato,żebyłycudzoziemskimikupcami,podobniejakLidia(Dz

16,14;zob.komentarzdoDz16,21),chociażjesttotylkoprzypuszczenie(niektórzykomentatorzysugerują,żejednaznichjestLidią).IchwpływowapozycjajakowspółpracownicPawłamogłabyć
bardziejakceptowanawFilippiniżwinnychczęściachcesarstwarzymskiego.Zachowaneinskrypcjewskazująnasilnezaangażowaniekobietwżyciereligijnetegomiasta.

Takżeproszęiciebie,prawdziwySyzygu,pomagajim,boone

razemzemnątrudziłysiędlaEwangeliiwrazzKlemensemi
pozostałymimoimiwspółpracownikami,którychimionasąwksiędze
życia.

4,3prawdziwySyzygu.BJ:„Syzygu,prawdziwy«towarzyszu»”.Imię„Syzyg”znaczy„kolega”,„towarzysz”.Grasłównakanwieimienia,podobniejakwFlm10-11.

TymdwomkobietomiinnymwspółpracownikomApostoła,wśródktórychtylkoKlemensnazwanyjestpoimieniu,mapodaćrękęSyzyg,coznaczy„noszącywspólnejarzmo”.Jakwidać,

niebrakłoŚwiętemurównieżdowcipu…Zwrotemogólnikowym,abardzobiblijnym(por.np.Ps69[68],29;Ap3,5iinne),ozapisaniuwksiędzeżyciaokreślaApostołwszystkichpowołanychdołaski.

4,3.Klemenstenmożebyćautorem1ListuKlemensa(wczesnochrześcijańskiegolistuzeschyłkuIw.poChr.,wysłanegozRzymudoKoryntu)jaksugerujetradycja,chociażbyłoto

popularnerzymskieimię.„Księgażycia”toobrazzaczerpniętyzeStaregoTestamentuirozwiniętypóźniejwstarożytnymjudaizmie(np.Wj32,32-33p;Dn12,1;Ml3,16;Dokumentesseńskiz
Damaszku20,19;KsięgaJubileuszów36,10).

RadujciesięzawszewPanu;jeszczerazpowtarzam:radujcie

się!

Dochodzitudogłosudominantalistu:wezwaniedostałejradości,oczywiściewPanu,tzn.chrześcijańskiej.Wpowtórzeniujeszczerazwolnoodczytaćodcieńznaczeniowy:„mimo

wszystko”maciesięradować.Radośćchrześcijańskanakształtprzypływumorskiegozalewawszystko–nawetcesarskiewięzienia.

Niechbędzieznanawszystkimludziomwaszawyrozumiała

łagodność:Panjestblisko!

Radośćchrześcijańskatryskawprawdziezgłębinserca,alejakostałaatmosferamasięudzielaćtakżenazewnątrz,itowpostaciwyrozumiałejłagodności,kontrastującejzwrogąpostawą

otoczenia.Niezrozumiałanarazie,alewszystkichpociągająca,dobroćmabyćniezawodnymśrodkiempropagandychrześcijaństwa,dostępnegodlawszystkich.Jesttozarazemnawskrośkonsekwentna
postawatych,którychojczyznajestwniebie.Patrząonizperspektywywiecznościnasprawydoczesne,bochwalebnyichPan–Chrystus–jestbliskozeswojąparuzją,takwówczasgorąco
wyczekiwanąchwiląpołączeniazNimnazawsze(1Tes4,17).Mydziśinaczejoceniamybliskośćtejnieznanejchwiliniżpierwsichrześcijanie,aleMaranathamaswójsensiwnaszychustach.Każda
bowiemśmierćjednostkijestswoistąparuzją(1,23;por.J21,22n),aośmiercimożnazawszepowiedzieć,żejestblisko.

4,4-5.Słowa„Panjestblisko”mogąsięodnosićdodrugiegoprzyjściaChrystusa(Flp3,20-21),leczprzypuszczalnieoznaczają,żePanjestbliskoswojegoluduisłyszyjegowołania(Pwt

4,7;Ps145,18).

Onicsięjużniemartwcie,alewkażdejsprawiewaszeprośby

przedstawiajcieBoguwmodlitwieibłaganiuzdziękczynieniem.

Świętabeztroskanależyrównieżdopostawyprawdziwiechrześcijańskiej.Apostołniezakazujebynajmniejgorliwejtroski(ĂŔoĹ´®),gdyżtakąnawetzaleca(np.Rz12,8.11;Ef4,3;2

Tm2,15),leczkrytykujetylkotroskęprzesadną–niepotrzebnezadręczaniesię(ĽÁąĽ˝±),zgodniezresztązJezusowymporównaniemoliliachiptakach(Mt6,25–34).Jaktamtakituwiaraw
Opatrznośćaniniewyłączawspółpracyznią,aniteżniedopuszczagorączkowychzabiegówwśródzatroskania.TamituśrodkiemzaradczymjestufnezdaniesięnaOpatrzność,narzeczywistąbliskość
zBogiem.Tumasięonawyrazićwwielorakiejmodlitwie;akażdejmodlitwie,nawetbłagalnej,matowarzyszyćwdzięczność(Ef5,20;Kol2,7;3,17;4,2;1Tes2,13;5,18;1Tm2,1).

ApokójBoży,któryprzewyższawszelkiumysł,będziestrzegł

waszychsercimyśliwChrystusieJezusie.

4,7imyśli.Wariant:„iciał”.

Następstwemtakiejpostawy,równiedalekiejodbezczynności,jakigorączkowegozabieganiaozaspokojeniepotrzeb,jestniewypowiedzianypokój,darBoży,tylekroćwspominanywST,

składnikszczęściaeschatologicznego.NatomiastwNTnapojęciepokojuskładasiępoczuciebezpieczeństwaistanduchowegopojednaniazBogiem.JednoidrugiejestdaremDuchaŚwiętego(Ga
5,22;por.2Kor1,22;5,5;Ef1,13;4,30),zadatkiemdoczesnymspokojuwiekuistego.TutajpodobniejakwKol3,15pokójjestnieodłącznącechą„chrystosfery”,azarazemśrodkiemobronnymserci
myśli.Potrafiondokazaćtego,doczegoniejestzdolnajakakolwiektylkoludzkaprzemyślność.PośrednikiemiźródłempokojujesttusamChrystus:inChristototus,inChristotutus(wChrystusiecały,
wChrystusiebezpieczny).

4,6-7.„Pokój”(w.7)możewskazywaćnaatmosferęspokoju,chociażwkontekścienawoływaniadojednościmożeteżmiećtypoweznaczeniewzajemnegozachowywaniapokoju(podobnie

jakwgrecko-rzymskichmowachzwanychhomonoia).Jeślisątutajjakieśaluzjedotegoostatniegoznaczenia,obraztakiegopokoju„strzegącegosercimyśli”(byćmożetakżewpewnymsensie
militarnym)jestuderzający.Wmodlitwachżydowskich(niektórychopartychnaLb6,24)częstopojawiasięprośbadoBoga,byzachowałswójludodzłego.

Nakoniec,bracia,wszystko,cojestprawdziwe,cogodne,co

sprawiedliwe,coczyste,comiłe,cozasługujenauznanie:jeślijest
jakąścnotąiczynemchwalebnym–tobierzciepodrozwagę.

4,8iczynemchwalebnym.Wwarianciedodane:„wiedzy”,lubwWulgacie:„karności”.
—tobierzciepodrozwagę.Pawełpoleca(w.8)ideałpostępowania,któregowszystkieelementybyłyznanemoralistomgrec.owegoczasu(tojedynyprzypadek,kiedyużywaonterminu

„cnota”—por.Mdr4,1;5,13),alezachęcajednak(w.9),abypraktykowaćtoidączanauczaniem,aprzedewszystkimzaprzykładem,jakiedałonsam(3,17;por.2Tes3,7+).

4,8.Podobniejakwielupisarzy,Pawełprzedstawiapełnywykazcnót,obejmującyarete,„doskonałość”,którazajmowałacentralnemiejscewgreckiejkoncepcjicnoty.Pawełposługujesię

terminologiązaczerpniętązjęzykagreckiejetyki,chociażżadneokreślenieniewzbudziłobyzastrzeżeńżydowskichlubchrześcijańskichczytelników.Pomijajednakpewnetradycyjnegreckiecnoty,jak
„piękno”i„dobro”,leczpominięcietegoostatniegoniemusibyćpostrzeganejakoznaczące,bowiemlistytakieniemiałynaceluprzedstawianiawyczerpującegowykazu.Greccyirzymscyfilozofowie
razporazpodkreślaliznaczenierozważaniakwestiidotyczącychcnoty,zaśpisarzeżydowscyczęstosięgalipopodobnysposóbformułowaniamyśli,byporozumiećsięzposługującymisięjęzykiem
greckimżydowskimiczytelnikami.

Czyńcieto,czegosięnauczyliście,coprzejęliście,co

usłyszeliścieicozobaczyliścieumnie,aBógpokojubędziezwami.

8–9.

Dwuwierszten,będącbardziejpodniosłąkonkluzjądotychczasowychnapomnień,jestzapewneodpowiedziąApostołanapytanieFilipianoichstosunekdozasadetykigłoszonejprzez

szlachetnychpogan,zwłaszczafilozofówstoickich.Rzeczywiściewyliczeniecechdodatnichpostępowania,jakietuczytamy,całkowicieprzypominapewienurywekpismCycerona(Tusc.disp.,
5,23,67).Pawławyzwolonegozciasnotyfaryzejskiej(3,8)znamionujeszerokośćpoglądów(por.wszystkojestwasze:1Kor3,22n).Samuznaje,żeipozachrześcijanamimożnawświecieznaleźć
przykładyautentycznejsprawiedliwości,uczciwości,pociągającychzaletidobrychczynów.NiechwięcjedoceniająrównieżFilipianie.ŻywąregułądlanichmabyćprzykładsamegoPawła(por.3,17),
jegowłasnakonsekwencjazasadidziałania,zachęcającywzórtego,codasięwpraktyceosiągnąć.Znamiennejestprzytympodkreśleniedoniosłościtradycjijakowystarczającegośrodkanauczania
wiaryizasadmoralnych(por.Rz6,17;16,17;1Tes2,13;4,1n;2Tes3,6;1Tm6,20).NietwierdziprzeztoPaweł,żejestideałem(por.3,12n),leczdajekonkretnyprzykładżyciawedługnowychzasad.
ResztęzapewniTen,którygoposłał:Bógpokoju.

4,9.Nauczycieleczęstozachęcaliuczniów,byszlizaichprzykłademorazżyliwtakisposób,jakiegozostalinauczeni.
4,2-9.Kilkanapomnień.Starożytnipisarzemoraliściczęstołączylikrótkieniezwiązanezesobąradyocharakterzemoralnym.Pawełwymieniatutajkilkanapomnień,chociażłączyje

wszystkiewspólnytemat.

Uznaniezaponownieokazanąpamięć

BardzosięteżrozradowałemwPanu,żewreszcierozkwitło

waszestaranieomnie,boistotniestaraliściesię,leczniemieliściedo
tegosposobności.

4,10-23Powtarzającpodziękowaniezaotrzymanedary(w.18;2,25-30),Pawełprzypomina,iżzależymunaniezależnościjegomisji:istotnepozostajedobroduchowewszystkich(w.17,19;

1,5;por.1Kor9,11).

10.

Urywektenniebezsłusznościokreślonojako„podziękowaniebezpodziękowania”.Rzeczywiściebowiemmamytupokwitowanieodbioruofiarypieniężnej,wktórymanirazuniepada

słowo„dziękuję”.Występująnatomiastharmonijniezespolonetakiemotywy,jakświadomośćpiastowanegourzęduapostolskiego,dającegouprawnieniedokorzystaniazpomocywiernych,szlachetna
dumaApostołazsamowystarczalnościmaterialnej,wreszciewyjątkowe,prawdziwieojcowskieustosunkowaniesiędoumiłowanegoKościołaFilipian.RadośćApostołajestwPanu,awięc
nadprzyrodzona,którapochodziztego,żeofiarodawcywzrastająwmiłości.WreszcieniewyrażatutajanicienianiecierpliwościzestronyPawła,leczskonstatowaniewspólnegodoczekaniasięokazjido
przeprowadzeniatejszlachetnejinicjatywy.

4,10.Listyprzyjacielskie,pisanewodpowiedzinapismoodprzyjaciela,zaczynałysięzwykleodwyrażeniaradościzpowoduotrzymaniajegolistu.

Niemówiętegobynajmniejzpowoduniedostatku:jabowiem

nauczyłemsięwystarczaćsobiewwarunkach,wjakichjestem.

11.

DlauchyleniainnychtłumaczeńtejradościApostołzdumąstwierdzaswojąsamowystarczalnośćmaterialną.Tonieżadenniedostatekpodyktowałmuobecnąradość.Cechujegobowiem

jakSokratesaistoikówniezależność,aleinnegorodzaju.ApostołopierająnaChrystusie.

Umiemcierpiećbiedę,umiemteżkorzystaćzobfitości.Do

wszystkichwogólewarunkówjestemzaprawiony:ibyćsytym,igłód
cierpieć,korzystaćzobfitościidoznawaćniedostatku.

12.

NiefilozoficznapogardadlapieniądzaczyniPawłasamowystarczalnym,lecznabytatwardymdoświadczeniemumiejętnośćdostosowaniasiędozmiennychwarunkówżycia.

Umiejętnośćta–tojakbywtajemniczenie,leczzdobytewcierpieniu.ZwdzięcznościądlaBożejOpatrznościprzyjmujeonkażdewarunkiżycia–podobniezresztą,jakbyłowziemskimżyciuJezusa
(por.np.Mt8,20;11,19;12,1;Łk8,3;J19,23n).

WszystkomogęwTym,którymnieumacnia.

4,13wTym.Wariant:„wChrystusie”.

13.

Następujepointachrystocentryczna,zdanieczęstokroćpowtarzanejakozasadawascezie–isłusznie.JestbowiemnietylkoaktualnedlaPawła,leczdlakażdegochrześcijaninaliczącego

napomociłaski.StanowitymsamymcenneuzupełnienieChrystusowychsłówbezeMnie–niczJ15,5.ZmartwychwstałyKÍÁąoÂ–toźródłomocykażdegozwiernych(3,10;2Kor12,9n;Ef1,19n;
Kol1,27.29;1Tm1,12;2Tm2,1).

4,11-13.Greccymoraliści,podwpływemmyślistoickiej,chwalililudzi,którzypotrafilibyćrówniezadowolenigdymielimałoigdyobfitowali.(Cynicydotegostopniapodkreślaliswe

zadowoleniezubóstwa,żenigdyniczegoniechcieliposiadać.)Powiadano,żeczłowiekmądryniepotrzebujenikogoopróczsamegosiebieijestcałkowicieniezależny.ChociażPawełwyraża
zadowoleniewkażdychokolicznościach(uważa,żejestzdolnyznieść„wszystko”,jakwFlp4,13)podobniejakfilozofowiestoiccyiinni,tojednakideawytrwaniaicierpliwegoznoszeniaprzeciwności
zewzględunaBogabyłaraczejcharakterystycznadlaprorokówStaregoTestamentu,żydowskichmęczennikówiinnychsługBożych.

Pawłowa„obfitość”wydałabysięlichaiprostawedlewspółczesnychstandardów.Rzemieślnikomwiodłosięlepiejniżubogim,leczżyliznacznieponiżejstandardużyciawspółczesnej

zachodniejklasyśredniejlubludzizamożnychzczasówstarożytnych.(„Umiarkowanie”-unikanieskrajności-odgrywałocentralnąrolęwwiększościgreckichrozważańdotyczącychcnoty,zwłaszcza
wpracachArystotelesa;pojawiasięteżwetyceŻydówzdiaspory.Pawełnigdziejednaknieuważagozanajważniejszącnotę,podobniejednakjaknajlepsigreccyfilozofowie,potrafiłżyćwkażdej
sytuacji.Jegojęzykjestwięcraczejstoicko-cynicki,niżperypatetyczny[Arystotelesowski].Wprzeciwieństwiedofilozofów,którzypolegaliwyłącznienasamychsobie,Pawełjest„samowystarczalny”
jedyniedziękiChrystusowi,którywnimdziała.)

Wkażdymraziedobrzeuczyniliście,biorącudziałwmoim

ucisku.

14.

ApostołwracadoczynuFilipian.Dodatniaocenazjegostronymapodstawędośćnieoczekiwaną:niemówiouldzewucisku,leczoudzialewnimadresatów–podobniejakw1,7

nazwałichpostawęofiarnąudziałemwłasce.CzęstopodpióremPawłapowracaterminuciskjakookreślenieelementuintegralnegożyciachrześcijanina,zwłaszczaapostoła(Rz5,3;2Kor1,4;4,17;
6,4;7,4;Ef3,13;Kol1,24).Maonrównież–jakodziedzictwoideimesjańskiejST–pewienodcieńeschatologiczny:uciskisązwiastunamizbliżającejsięparuzjiChrystusa(Mt24,21.29;Ap7,14).
DalszeuzasadnieniedodatniejocenyczynuFilipianpodejmąww.17i19.

Wy,Filipianie,wiecieprzecież,żenapoczątku[głoszenia]

Ewangelii,gdyopuściłemMacedonię,żadenzKościołówpozawami
jednyminieprowadziłzemnąotwartegorachunkuprzychodówi
rozchodów,

4,15otwartegorachunkuprzychodówirozchodów.Pawełsambroniłsięzawszeprzedprzyjmowaniemtegorodzajukompensaty,zresztąsłusznej.Uczyniłwyjątektylkowprzypadku

swoichdrogichFilipian(Dz18,3+).

bodoTesalonikinawetrazidrugiprzysłaliścienamoje

potrzeby.

15–16.

Apostołcofasiędowspomnień,aleniepoto,bypodziękowaćzapoprzedniojużotrzymanezasiłki,leczraczejabypodkreślić,żeichudzielaniebyłowyjątkowymprzywilejem

Filipian,poprostułaskądlanich.WyrażatoApostołzwrotemfachowym,znowukupieckim,mówiącootwartymrachunkuprzychoduirozchodu,cozawieraodcieńsubtelnegohumoru.Jużconajmniej
trzecirazPawełuwzględniatenwyjątkowyprzywilejzastrzeżonytylkodlanich.Bygodocenić,wystarczyzestawićkontrastującetekstyPawłowe:niedwuznacznestwierdzenieprawaapostolskiegodo
pobieraniamaterialnejpomocyodwiernych(1Kor9,4–14;Flm18n)zfaktemprogramowejrezygnacjiztegoprawawobawiezarzutuinteresownościwpracachapostolskich(Dz20,33–35;1Kor
9,12.15.18;2Kor11,9–12;12,13;1Tes2,5.7).

4,14-16.Słownictwo„udziału”(spółki,partnerstwa-Flp4,14-15)pochodzizestarożytnychdokumentówhandlowych.Możenawetsugerowaćspecjalnekonto,zktóregoFilipianieposłali

Pawłowipomoc,gdytenznajdowałsięwpotrzebie.Zwrot„namojepotrzeby”takżepojawiasięwdokumentachhandlowych,którewyszczególniałycelerozchodu,„Filipianie”niejestpoprawnąformą
grecką,lecztakwłaśnierzymscyobywateleFilippisamisiebieokreślali-apostołokazujewięcwrażliwośćnaichlokalnątradycjęikulturę.

Mówięzaśtobynajmniejniedlatego,żepragnędaru,lecz

pragnęowocu,którywzrastanawaszedobro.

17.

Topokwitowaniekończysięuściśleniemponownym,którekontynuujeiuzupełniamyślzw.11.ZnówposługujesięApostołprzenośniązesłownictwahandlowego,aletymrazem

dobitniepokazuje,żeówotwartyrachunekmająFilipianienieznim,leczzBogiem,jakpotwierdzątowierszenastępne.ToOnbędziewynagradzałichofiarność.Ostatnimczynemznaczniepowiększyli
oniodsetkinależneimwskaliodpłatyeschatologicznej.Zasługujenapodkreśleniefaktstałegowzrastaniaowocuichzasług.Jesttocennedopełnieniezasadyjakbyrównościposiewuduchowegoi
materialnejodpłatywyrażonejw1Kor9,11.Bógwswojejdobrocinagradzarównieżito,cozobowiązkuwierniuiściliswemupasterzowi.

4,17.To,coczasamitłumaczonojako„zysk”,który„możezostaćpoczytanynawaszedobro”,znaczydosłownie„owoc”.Ponieważjednakwieletransakcjihandlowychdotyczyłoowoców

lubplonów,takainterpretacjawydajesięnaturalna.Pawełufa,żeBógwynagrodziFilipianodsetkamizaofiarę,którądlaniegozłożyli.

Stwierdzam,żewszystkomam,itowobfitości:jestem

zaopatrzony,otrzymawszyprzezEpafrodytaodwaswdzięcznąwoń,
ofiaręprzyjemną,miłąBogu.

18.

UkazujesięnowyaspektczynuFilipian–ofiaryprzyjemnejmiłejBogu,bowłaściwieJemuzłożonej,nieApostołowi.Ponowymuściśleniu,żedostateczniezaopatrzonyApostołnie

zgłaszanowychpotrzeb,następująprzenośniezaczerpniętezjęzykaofiarST.NiesłychanychrozmiarówduchowychnabieradarmaterialnyprzywiezionyodFilipianprzezEpafrodyta–jestmileprzez
Bogaprzyjętążertwą.Znamiennewtymcałympokwitowaniujestito,żewyraz„pieniądze”niepadaanirazu–jakbywtrosceonależytedowartościowanieduchowedatkumaterialnego:takzłożony
maonwartośćkultyczną,niedoczesną.

4,18.„Stwierdzam,żewszystkomam”-tosłowaczęstopojawiającesięnarachunkachikwitachhandlowych.Pawełkwitujeichdarzapomocąsłownictwatradycyjnieużywanegow

interesach.PosługujesięteżjednakjęzykiemStaregoTestamentunaokreślenieofiary(„wdzięcznawoń”,„ofiaraprzyjemna”-BT).JakopartnerzymisjonarzaFilipianiesąpartnerami,
współpracownikamiBoga,którygoposłał.

ABógmójwedługswegobogactwazaspokoiwspanialew

ChrystusieJezusiekażdąwasząpotrzebę.

4,19zaspokoi.Wariant(Wulgata):„niechajzaspokoi”.

19.

DelikatniezaznaczaPawełtożsamośćsprawyBogaiJegowysłannikazwrotemjużużytymw1,3–Bógmój.StądniedziękującFilipianominiewyrażającpodziękowaniananaszsposób

wformieżyczenia„Bógzapłać”–poprostustwierdza,żeniechybnienastąpiodpłataBoża.Będzieonawięcejniżsprawiedliwa,boproporcjonalnanietyledozasługiwiernych,iledoBożejhojności.
WspanialeodpłaciBógniedopierochwałąeschatologiczną,alejużdziśw„chrystosferze”każdapotrzebatakjednostek,jakcałejwspólnotyzFilippi,zostaniezaspokojona.Wiernetoechozapewnień
JezusowychodawaniuimierzeodpłatyzŁk6,38.

BoguzaśiOjcunaszemuchwałanawiekiwieków.Amen.

20.

„Podziękowaniebezpodziękowania”(E.Lohmeyer)kończysięjakzwykleuPawładoksologią.ZnamiennyjestbowiemdlaApostołapatrocentryzmpodkreślonytutajnadtorelacją

ojcowskątakżewstosunkudonas(por.Rz8,15.23;Ga4,5;Ef1,5).Akonsekwentnejestwyrażeniewdzięcznościnieludziom,leczTemu,którysamdajeludzkądobroćisamnagradza.

4,19-20.Werset19możebyćmodlitwą-życzeniem,jaksugerowaliniektórzykomentatorzy(zob.komentarzdo1Tes3,11).Inniuważajątesłowazastwierdzenie.Niezależnieodsposobu

odczytaniatekstu,myśljestpodobna;PawełniemożeodpłacićFilipianom,ufajednak,żeBógtouczyni.Chociażstarożytnipisarzeczęstoposługiwalisiębogactwemjakometaforąduchowej

zasobności,(np.mądrości),wtymkontekściePawełbezwątpieniadajedozrozumienia,żeBógwynagrodziimichwiernośćwobecjegodzieła(por.Pwt15,10;Prz19,17).„Potrzeby”wprzypadku
większościchrześcijanwFilippibyłyrzeczywiste-chodziłoopodstawowepotrzebybytowe(zob.2Kor8,1-2),niezaśo„pragnienia”(jakrozumiejątesłowaniektórzywspółcześniczytelnicy).
„Wspaniale”(dosł.„wchwale”)możnateżprzetłumaczyć„wsposóbpełenchwały”lub„wchwalebnymbogactwie”.

4,10-20Podziękowania.Pawełunikawtejczęścilistupowiedzeniawprost„dziękuję”,chociażwyrażaswojąwdzięczność.(Wyrażeniewdzięcznościmogłobyćszczególnieważnew

Macedonii,naktórejobszarzeleżałoFilippi.Powiadano,żewczasachwcześniejszychczłowieknieokazującywdzięcznościmógłbyćtamprawnieścigany-Seneka,Opożytkach3.6.2.)Wświecie
starożytnympatroniokazywaligościnnośćitroszczylisięoswoichklientów.GdybyPawełpowiedziałwprost„dziękuję”,mógłbypostawićsięwpozycjiczłowiekapodporządkowanego,zależnegood
nichklienta.

Końcowepozdrowienia

PozdrówciekażdegoświętegowChrystusieJezusie.

Pozdrawiająwasbracia,którzysązemną.

21.

Epiloglistustanowiąkońcowepozdrowieniakrótkieiogólne,byćmożeskreślonerękąsamegoApostoła,niesekretarza.Szczegółowepozdrowieniazbędnesątam,gdzieoddawca,

Epafrodyt,jakoFilipianinosobiścieprzekażejewszystkimadresatom,dobrzesobieznanym.Święciibracia–tosynonimychrześcijan.Znamiennejestto,żejakwadresie,takiwepiloguzApostołem
razemwystępująbracia:autorytetnieprzesłaniabraterstwa.Widaćtunadtogodnąpozazdroszczeniadlanaswięźsolidarnościiwzajemnegozainteresowaniaswoimlosem.TakimbyłKościółczasów
apostolskich.

4,21.Pozdrowieniasątypowymelementemstarożytnychlistów.PonieważPawełznawiększośćchrześcijanwFilippi,nadajeswojemupozdrowieniuogólnycharakter.Listyczęstozawierały

pozdrowieniaodosóbtrzecich,bowiemprzesyłanojezapośrednictwempodróżnych,niebyływięcczęstodostarczane.

Pozdrawiająwaswszyscyświęci,zwłaszczacizdomucezara.

4,22wszyscyświęci.Mowaowszystkichchrześcijanachwmieście,zktóregoPawełpisze.
—cizdomucezara.Wyrażenietomaznaczeniebardzoszerokie:możeoznaczaćcałypersonelpozostającywsłużbieimperatorazarównowRzymie,jakteżwjakimkolwiekwielkim

mieścieimperium.

22.

Odrębnagrupapozdrawiających,możecelowoodróżnionaodwspółwięźniów,którzysązPawłem–toświęci…zdomuCezara.Wobecbrakuhistorycznegopotwierdzeniastarożytnych

podańopozyskaniuprzezPawłaosóbznajbliższegootoczeniaNerona,wkategoriitejnależyuznaćpretorianów,urzędnikówlubnawetniższychfunkcjonariuszyimperium,niezależnieodmiejscaich
pobytu,jaktoświadcządanearcheologii(inskrypcjestarożytne).Wiersztenstanowicenneuzupełnienieinformacjiz1,13.Pawełnietylkostałsięgłośnywśródtychosóburzędowych,alejużczęśćz
nichzdołałpozyskaćdlaChrystusa.FakttenmusiałteższczególniecieszyćFilipian,mieszkańcówkoloniidumnejzeswojegorzymskiegoustroju.

ŁaskaPananaszego,JezusaChrystusa,[niechbędzie]zduchem

waszym!Amen.

4,23Amen.DodanezaWulgatą.

23.

Końcoweżyczenie-błogosławieństwomówiwprostołasceChrystusa,cojestpodobniejakwRz16,20;1Kor16,23;2Kor8;9;13,13;Ga1,6;1Tes5,28;2Tes3,18pośrednim

stwierdzeniemJegobóstwa:łaskiudzielatylkoBóg.Duchwaszzamiast„wy”zdajesiębyćponownądyskretnąaluzjądojednościwewspólnocie(por.1,27),którawłaśnienazgromadzeniuliturgicznym
wysłuchaławskupieniuodczytanegoprzezlektoralistuApostoła.Amen–nadajetubłogosławieństwuodcieńżyczeniaizapewniaojegoskuteczności.

4,22-23.Wyrażenie„domcezara”możesięodnosićdoludzipełniącychrzymskąsłużbępubliczną,bezpośredniozależnychodcezara,wtymdojegoniewolnikówiwyzwoleńców.Zawsze

łączyłosięonozwielkimprestiżem.Tutajnajprawdopodobniejodnosisiędogwardiipretoriańskiej(zob.komentarzdoFlp1,13).JeśliPawełznajdowałsięwówczaswRzymie,każdyktogopilnował
(Dz28,16.30),miałwnaturalnysposóbkontaktzjegonauczaniem.Nawetniewolnicycezaramieliwięcejwładzyiprestiżuniżwiększośćzamożnychwolnychobywateli.Gwardiapretoriańska
stanowiłaprestiżowąelitęarmiirzymskiejibyłaczęstowynagradzanaprzezsamegocesarza.PozdrowieniaPawławywarływięczapewnewrażenienajegoczytelnikach-uwięzienieapostoła
przyczyniłosięrzeczywiściedorozszerzeniaEwangelii(Flp1,12-13).

Document Outline

Wprowadzenie do listów św. Pawła. 4
Paweł - Apostoł narodów.. 4
Powstanie zbioru listów Pawła Apostoła. 5
Zagadnienia literackie listów Pawła Apostoła. 6
Wstęp do Listu do Filipian (B.P.) 7
Okoliczności powstania. 7
Treść i teologia. 8
Wstęp do Listu do Filipian (P.K.) 9
Flp 1. 10
Adres. 10
Dziękczynienie i modlitwa za adresatów.. 11
APOSTOŁ DZIELI SIĘ NOWINAMI I ODSŁANIA SERCE. 13
Sukcesy apostolskie więźnia. 13
Zachęta do wierności, jedności i pokory. 16
Flp 2. 18
Chrystus, Bóg-człowiek, wzorem pokory. 19
Zachęta do pracy nad zbawieniem.. 22
O posłannictwie Tymoteusza i Epafrodyta. 24
Flp 3. 27
NA WZÓR APOSTOŁA KU PRAWDZIWEJ DOSKONAŁOŚCI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ 27
Przeciw nawrotom do judaizmu. 27
Chrystus najwyższą wartością. 29
W nieustannym dążeniu ku doskonałości 32
Ponowna przestroga. 34
Flp 4. 36
Napomnienia szczegółowe. 37
Uznanie za ponownie okazaną pamięć. 40
Końcowe pozdrowienia. 43

11 List do Filipian Biblia Jerozolimska

Document Outline