Poststrukturalizm.
Termin `poststrukturalizm' zaczął pojawiać się pod koniec lat 70. Przedrostek `post' oznacza:
coś co jest po czymś, tj. po strukturalizmie,
również cos co jest o czymś.
1966 data uznana za oficjalne pojawienie się pierwszych sygnałów poststrukturalizmu w humanistyce. W Baltimore odbyła się konferencja: „Języki badań literackich i nauki o człowieku”, a jej zadaniem było przeszczepienie na grunt amerykański idei francuskiego strukturalizmu.
W latach 60. w Stanach Zjednoczonych czuło się wyraźny przesyt ujęciem literatury i sposobami jej analizowania proponowanymi przez badaczy New Criticism, mówiono o zrutynizowaniu ich praktyk krytycznych, określając je pogardliwie mianem przemysłu interpretacyjnego.
Na wspomnianą konferencje przybył Barthes i Derrida (dotąd wiązani ze strukturalizmem), jednak z wystąpieniami już poststrukturalistycznymi, które to zrobiły na amerykańskich uczestnikach konferencji największe wrażenie.
Przełom nastąpił dzięki wystąpieniu Jacuques'a Derridy z referatem „Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych”. Termin `poststrukturalizm' stosuje się na oznaczenie zróżnicowanego kompleksu zjawisk (praktyk analitycznych, koncepcji teoretycznych, stanowisk, tendencji oraz sposobów ich opisu) we współczesnej humanistyce. Wspólnym mianownikiem tych zjawisk jest postawa krytyczna wobec strukturalizmu, a w konsekwencji wobec całego nowoczesnego paradygmatu humanistyki.
Inicjatorzy poststrukturalizmu: J. Derrika, R. Barthes, M. Foucault, J. Kristeva.
DERRIDA
polemiczna postawa wobec strukturalistycznego przywiązania do formy,
należało stale prowokować autokrytykę, wzbudzać wątpliwości, stawiać pytania, nie dopuszczać do schematyzacji i rutyny,
taki sposób czytania tekstu, aby w szczególnego rodzaju „krytycznej” lekturze odsłoniły się podskórne warstwy tekstu - głęboko ukryte poziomy danego systemu pojęciowego stanowiącego myślowe zaplecze tekstu, a zarazem by stały się widoczne słabości tego systemu,
dowodził kruchości hierarchii pojęciowych na podstawie lektur de Saussure'a i Straussa,
przedmiotem ataków stała się de Saussure'owska dualistyczna koncepcja znaku jako połączenia obrazu akustycznego i pojęcia,
ideę struktury zastąpi idea gry językowej, scalenie ustąpi różnicowaniu, systemowość - jednostkowości, ciągłość - przypadkowości, tożsamość i podobieństwo - inności i różnicy.
BARTHES
główny krytyk strukturalizmu na gruncie literaturoznawstwa,
próbował poprzez specyficzny typ lektury tekstu odtworzyć niejako drogę jego kreacji (wyrażaną formułę pisania), starając się nie ograniczać bogactwa znaczeniowego opowiadania jakąkolwiek narzuconą z góry zasadą scalającą - raczej „rozgwieździć tekst” niż podporządkować go jakiemuś modelowi,
nauka powinna była, wg niego, ustąpić literaturze, a strukturalista zmienić się w pisarza,
nie nauka o literaturze, ale nauka literacka, `literacka, czyli miała stać się w pełnym tego słowa znaczeniu twórczością - pisarstwem godnym tego określenia,
porzucenie utopijnych pragnień o metajęzykowej czystości nauki o literaturze na rzecz świadomie praktykowanej „literackości” jej dyskursu - odsunięcie autora,
wystąpienie przeciw interpretacji zgodnej z jej modelem, który sam określał mianem operacji przypisującej (na siłę) głęboki sens, prawdziwe wytłumaczenie tej grze pomieszanych a nawet sprzecznych pozorów, za jaką uważał literaturę,
odsunąć autora by nie narzucać interpretacji i podsuwać gotowych odpowiedzi na pytania zawarte w dziele literackim; dać pole do popisu czytelnikowi, jako ponownemu pisarzowi: już nie odtwórcą, lecz prawdziwym twórcą tekstu,
wyzwolenie czytania od przymusów hermeneutycznych, a zwłaszcza rygorów poprawności i dogmatu poprawnej lub właściwej interpretacji, na korzyć maksymalnej swobody czytania.
FOUCAULT
„Słowa i rzeczy”- jej tematem była historia idei naukowych a metody analizy dyskursów nauki, które przypominały jeszcze sposób myślenia Straussa,
badał relacje między dyskursami a rzeczywistością pozajęzykową,
„Porządek dyskursu” - skupił się na procedurach kontrolujących i ograniczających procesy wytwarzania dyskursów w społeczeństwach - zwłaszcza na procedurach wykluczania, czyli zakazach szczególnie dotykających sfery polityki, seksualności, a także mowy ludzi chorych psychicznie.
KRISTEVA
Pojęcie intertekstualności teksu - wszystko już zostało napisane.
Poststrukturalizm i postmodernizm
różnice:
poststrukturalizm zdaje się zjawiskiem tylko w pewnym zakresie paralelnym, ponieważ z uwagi na to, że dla niektórych z ważniejszych tez posstrukturalistycznej teorii literatury można znaleźć odpowiedniki w konwencjach postmodernistycznej prozy, a także ze względu na intensywną obecność ducha elektryzmu oraz tendencji do nieciągłości, zacierania granic pomiędzy rozmaitymi typami dyskursów, erotyzacji języka, i to zarówno w sztuce, jak i w teorii sztuki.
Poststrukturalizm i ponowoczesność
poststrukturalizm to krytyczna analiza myślowego dziedzictwa nowoczesności, a zwłaszcza racjonalizmu oświeceniowego,
poststrukturaliści poddali gruntownej rewizji główne wyznaczniki myśli nowoczesnej: prymat rozumu, koncepcję `mocnego' podmiotu i jego dążenie do opanowania świata, wielkie systemy filozoficzne oraz metanarracyjne mające uprawomocnić źródła i cele aktywności ludzkiej, a także rezultaty wiedzy naukowej,
podawali wątpliwości główne idee nowoczesności: systemowość, jedność, całościowość, tożsamość, podobieństwo, postęp itp.,
kwestionowali powszechnie obowiązujące kryteria: prawdy, obiektywności, uniwersalności,
podważali ideę podmiotu kartezjańskiego - `czystego' ego cogito.
poststrukturaliści starali się również zdemaskować najważniejsze dogmaty nowoczesnego modelu wiedzy humanistycznej, ujawniając jego liczne wpływy na refleksję teoretyczną o literaturze.
20. Fenomenologia George'a Pouleta i Gastona Bachelarda
Fenomenologia Bachelardowska to fenomenologia obrazu poetyckiego, stworzonego przez czystą, pozbawioną jakiegokolwiek kulturowego czy historycznego zakotwiczenia wyobraźnię. Jest to próba rozumienia obrazu poetyckiego, gdy obraz ów wyłania się w świadomości jako bezpośredni wytwór serca, duszy, jestestwa ludzkiego. . Dzieło literackie jst miejscem ujawniania sensu świata w momencie narodzin, kiedy nic jeszcze nie zostało obraczone znaczeniem. Obraz poetycki jest zanurzony w czterech podstawowych zywiołach: ziemi, ogniu, wodzie i powietrzu. Uważał, że świat jest takim , jakim go sobie wymarzy. Marzenie odgrywa więc podwójna rolę:
powołuje do istnienia podmiot marzący
zespala byt wokół swego marzyciela.
Czytanie literatury wg niego jest więc `badaniem marzącej wyobraźni w akcie marzenia, co oznacza, że literaturze przyznaje się tutaj rolę ujawniania marzenia, czy szerzej: ujawniania świata poprzez obraz, czyli przedmiot wyobraźni.
Szkoła Genewska Georges'a Pouleta, za Bacheraldem utrzymuje, że źródłem literatury jest akt wyobraźni twórcy, do którego trzeba dotrzec w akcie lektury i z którym ostatecznie trzeba się utożsamić. Dla Pouleta fenomenologia świadomości krytycznej polega na absolutnym `prymacie świadomości subiektywnej, która odpoznaje w sobie twórczą świadomość pisarza. Dzieło literackie tym różni się od innych przedmiotów, że czytelnik spotyka w nim świadomość autora. Stopniowo, w trakcie lektury, bariera miedzy autorem a czytelnikiem staje się coraz mniejsza, i w efekcie wnikliwego czytania dochodzi do identyfikacji czytelnika z autorem.
(Swoją wypowiedź można rozwinąć jeszcze w odniesieniu do wybranego przez każdego rozdziały z książek tych dwóch `prymoniuszy';)) Miłej nauki życzę ;p